“5” θα πει τα πέντε πιο αγαπημένα βιβλία ενός εικονογράφου. Κάθε μήνα ένας Έλληνας ή μία Ελληνίδα δημιουργός επιλέγει και παρουσιάζει πέντε εικονογραφημένα βιβλία – ελληνικά ή ξένα, καινούρια ή παλιότερα, για παιδιά ή ενήλικες. Μέσα από αυτές τις επιλογές και τα μικρά κείμενα που συνοδεύουν τα βιβλία – ένα είδος λεζάντας – παίρνουμε μια μικρή γεύση από τις αναγνωστικές προτιμήσεις των καλλιτεχνών, τα βιβλία των οποίων έχουμε στα σπίτια μας και ξεφυλλίζουμε σχεδόν καθημερινά. Μια ιδέα ίσως από τις επιρροές τους, τους καλλιτέχνες που θαυμάζουν, τα έργα που αγαπούν να έχουν στη βιβλιοθήκη τους. Παράλληλα, μέσα από τις επιλογές αυτές γνωρίζουμε βιβλία και δημιουργούς που ίσως να μην ξέραμε ως τώρα. Ένα ταχύρυθμο μάθημα εικαστικών, μια εισαγωγή στον υπέροχο κόσμο της εικονογράφησης, που μόνο οι ίδιοι οι εικονογράφοι μπορούν να προσφέρουν.
Επιμέλεια στήλης: Ζωή Κοσκινίδου
Η Κέλλυ Ματαθία-Κόβο σπούδασε Graphic Design και Εικονογράφηση στο Neri Bloomfield Academy of Art and Design, στη Χάιφα του Ισραήλ και ξεκίνησε να εικονογραφεί παιδικά βιβλία στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Το πρώτο βιβλίο που “έντυσε” με τις εικόνες της ήταν το Η Νύχτα Τρέχει Να Συναντήσει Την Ημέρα, της Μάρως Λοΐζου (Εκδόσεις Καλέντη, 1988), για να ακολουθήσουν βιβλία όπως τα Ο μαγικός καθρέφτης της Σοφίας Μαντουβάλου (Καστανιώτης, 1994), Το Σύννεφο Που Έβαλε Τα Κλάματα, (Σ. Μαντουβάλου, Ελληνικά Γράμματα, 1997), Ποιος Έκανε Πιπί Στον Μισισιπή, (ΕυγένιοςΤριβιζάς, Ελλληνικά Γράμματα 1998, Μεταίχμιο 2013), Εσύ τι Λες Πολύτιμο πως Είναι; (Λίλη Λαμπρέλλη, Εκδόσεις Πατάκη 2019). Έχει αναγραφεί δύο φορές στον Τιμητικό Πίνακα της ΙΒΒΥ για τις εικονογραφήσεις της (1988, 2017), έχει συνεργαστεί με συγγραφείς όπως ο Ευγένιος Τριβιζάς, η Λίλη Λαμπρέλλη, ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος και η Άννα Κουππάνου, μεταξύ άλλων, ενώ αρκετά βιβλία που έχει εικονογραφήσει υπήρξαν υποψήφια για βραβεία (Αναγνωστης, Κρατικά). Το 2017 κυκλοφόρησε το πρώτο της βιβλίο, που έγραψε και εικονογράφησε, Τα κίτρινα καπέλα (Πατάκη), για το οποίο τιμήθηκε με το Βραβείο Εικονοβιβλίου από τον Κύκλο Παιδικού Βιβλίου – Ελληνικό Τμήμα IBBY, ενώ τα δικαιώματα του βιβλίου πουλήθηκαν και στην Αμερική, στον εκδοτικό οίκο Enchanted Lion Books. Να σημειωθεί ότι ήταν υποψήφια για το Βραβείο Hans Christian Andersen 2024 στην κατηγορία των εικονογράφων. Εδώ μας παρουσιάζει τα δικά της πέντε αγαπημένα εικονογραφημένα βιβλία.
Footpath Flowers – JonArno Lawson και Sydney Smith (Groundwood Books).
Το Sidewalk Flowers είναι ένα βιβλίο χωρίς λόγια. Αφηγείται την ιστορία ενός μικρού κοριτσιού που βγήκε με τον μπαμπά του για ψώνια στη γειτονιά. Κάνουν μια διαδρομή καθημερινής ρουτίνας που στη διάρκειά της, από το σπίτι στην αγορά και πίσω, ο μπαμπάς είναι χαμένος στις σκέψεις του και κολλημένος στο κινητό του τηλέφωνο. Φαίνεται να μη δίνει καμμία σημασία στο κοριτσάκι του αλλά ούτε και στο περιβάλλον γύρω του. Εκείνο τον ακολουθεί και με μάτια γεμάτα περιέργεια, παρατηρεί και ανακαλύπτει την ομορφιά στα μικρά πράγματα που στο διάβα τους οι περισσότεροι άνθρωποι, βιαστικοί και απορροφημένοι από τις δουλειές και τις σκοτούρες της ζωής, αγνοούν. Είναι ένα βιβλίο που παίζει μεταξύ picture book και graphic novel. Υπάρχουν ολοσέλιδες εικόνες και σαλόνια, αλλά και σελίδες με αλληλουχία μικρότερων εικόνων.
Η ασπρόμαυρη εικονογράφηση με μελάνι έχει κάτι από την γοητεία μιας άλλης εποχής. Στην αρχή του βιβλίου, ο Smith βάζει χρώμα μόνο στο κοριτσάκι και σιγά-σιγά το απλώνει στα λουλούδια και σε ό,τι άλλο με ενθουσιασμό βρίσκει η μικρή στο δρόμο. Είναι ένας τρόπος ο αναγνώστης να αποκωδικοποιήσει τις στιγμές χαράς του παιδιού. Στη συνέχεια, το κοριτσάκι μοιράζει τη χαρά του, τα λουλούδια, πότε σε ένα πεθαμένο πουλάκι στο δρόμο, σε έναν άνδρα που κοιμάται σε ένα παγκάκι στο πάρκο, σε έναν σκύλο που του έδωσε το χέρι και τέλος στη μαμά του που το περιμένει με ανοιχτή αγκαλιά. Ο κόσμος όλος τότε χρωματίζεται, δίνοντας έτσι έμφαση στην αγνότητα, την καλοσύνη της παιδικής ψυχής και στην αξία της προσφοράς που τόσο ομορφαίνει τη ζωή. Αναρωτιέμαι εκ των υστέρων, αν αυτό που μοιάζει με «αδιαφορία» του πατέρα είναι ακριβώς η ελευθερία και η ευκαιρία που δόθηκε στο κορίτσι να παρατηρήσει τον κόσμο γύρω του.
Να ένα ποίημα που γιατρεύει τα ψάρια – Jean-Pierre Siméon, εικ. Olivier Tallec, μτφρ. Αργυρώ Πιπίνη (εκδόσεις Μικρή Σελήνη).
‘Ενα αγόρι, ο Άρθουρ, ανησυχεί πως το αγαπημένο του χρυσόψαρο ο Λίον, πρόκειται να πεθάνει από βαρεμάρα! Η μαμά του τότε τού προτείνει να δώσει στο ψάρι ένα ποίημα. Όμως ο Άρθουρ δεν ξέρει τι είναι ποίημα και αρχίζει να ψάχνει στο σπίτι, στις ντουλάπες, να ρωτάει στη γειτονιά ανθρώπους που ο καθένας του δίνει μια διαφορετική ερμηνεία. Απογοητευμένος ότι δεν πήρε τις απαντήσεις που ήθελε, επιστρέφει στο σπίτι και στην προσπάθειά του να μεταφέρει στο ψαράκι τις απαντήσεις που του έδωσαν στη γειτονιά, άθελά του απαγγέλει ένα… ποίημα! Ένα σοφό ποίημα που τελικά ξυπνάει και γιατρεύει τον Λίον! Ένα έξοχο βιβλίο λιτό και συνάμα βαθύ. Ο Τallec έχει δημιουργήσει εικόνες με ψυχή. Ακολουθεί την ελεύθερη διάθεση του κειμένου και με αβίαστες πινελιές και συμπληρωματικά χρώματα έχει κάτι που θυμίζει τους φωβιστές των αρχών του 20ου αιώνα αλλά και τον δικό μας Παναγιώτη Τέτση. Με μια χρωματική παλέτα που δεν χορταίνω να κοιτώ, οι εικόνες διαδέχονται η μια την άλλη λες και αποτελούν κομμάτια ενός ζωγραφικού έργου. Εικόνες πλούσιες σε συναίσθημα που στην προσπάθεια να οπτικοποιήσουν έννοιες όπως είναι η ποίηση, γίνονται από μόνες τους ποίημα έτοιμες να δώσουν την απάντηση που ψάχνει ο Άρθουρ!
Το μοναχοπαίδι – Γκουοτζίν (εκδόσεις Ψυχογιός)
Ένα μικρό παιδί μένει αναγκαστικά μόνο όταν η μητέρα του φεύγει το πρωί για τη δουλειά. Στην αρχή βρίσκει τρόπους να απασχοληθεί μέσα στο σπίτι. Κάποια στιγμή όμως βαριέται και αποφασίζει να πάει στη γιαγιά του. Παίρνει το αστικό λεωφορείο αλλά το παίρνει ο ύπνος και χάνει τη στάση. Ονειρεύεται ότι ξυπνά σε ένα άγνωστο δάσος και ψάχνει να βρει το δρόμο του. Αισθάνεται χαμένο και πολύ φοβισμένο μέχρι τη στιγμή που συναντάει ένα μεγάλο ελάφι. Μαζί του πετάει και ζει απίθανες περιπέτειες μέσα στα σύννεφα. Η Guojing έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο graphic novel χωρίς λόγια, βασισμένο στις δικές της εμπειρίες ως μοναδικό παιδί μιας οικογένειας την εποχή του νόμου του ενός παιδιού στην Κίνα. Με την ευαισθησία που βγάζει η τεχνική του γραφίτη, καταφέρνει μ’ έναν τρόπο συγκινητικό και ταυτόχρονα πικρό να αναδείξει την μοναξιά των παιδιών που γεννήθηκαν εκείνη την εποχή. Το βιβλίο ολόκληρο είναι μονοχρωματικό. Η πλούσια γκάμα των αποχρώσεων του γραφίτη και τα έντονα κοντράστ αναδεικνύουν το φως και τη σημασία του λευκού.
Ο Ποταμός – Marc Martin, μτφρ. Μάριος Λαμπρούλης (Εκδόσεις Ποταμός)
Ο Marc Mαrtin δημιούργησε ένα βιβλίο που προτρέπει τα παιδιά, μικρά, μεγάλα και πολύ μεγάλα να ονειρευτούν. Διαβάζοντάς το έχω πάντα την παράξενη αίσθηση ότι, σαν κλέφτης, μπαίνω σε αλλουνού το όνειρο! Το ταξίδι ξεκινάει ήδη από την φόδρα του εξωφύλλου. Βλέπουμε ένα κορίτσι μέσα στο δωμάτιό του να κάθεται στο γραφείο του που βρίσκεται κάτω από ένα παράθυρο. Παρατηρώντας προσεκτικά τα αντικείμενα που υπάρχουν μέσα στο δωμάτιο βλέπουμε: ζώα της ζούγκλας, φυτά, πουλιά, μια υδρόγειο σφαίρα, αφίσες και κάδρα με θέμα τη φύση. Ακόμα και τα χαλιά και τα σεντόνια του κρεβατιού είναι ζωγραφισμένα με σχέδια που θα συναντήσουμε στην πορεία του βιβλίου. Καταλαβαίνουμε έτσι από την αρχή ότι το κορίτσι αυτό λατρεύει τη φύση. Έξω από το παράθυρό του βλέπει να απλώνεται ασφυκτική η πόλη την οποία διασχίζει με φιδίσια κίνηση ένας μεγάλος ποταμός. Στο βάθος διακρίνει ένα μικρό βαρκάκι με πανί και φαντασιώνεται πως ταξιδεύει, ακολουθώντας τη ροή του νερού, σε τόπους μαγικούς. Έτσι, περνάει μέσα από την βοή της πόλης με τα χιλιάδες αυτοκίνητα, διασχίζει την γκρίζα βιομηχανική ζώνη και κυλάει ανάμεσα από οργωμένα χωράφια, πράσινα λιβάδια και βουνά. Γυρίζοντας αυτές τις σελίδες νοιώθει κανείς ξαφνικά μια ηρεμία και μια ανάσα οξυγόνου γεμίζει τα πνευμόνια! Ύστερα περνάει μέσα από έναν καταρράκτη, μπαίνει βαθιά μέσα στη ζούγκλα και φτάνει στο σημείο που ο ποταμός συναντάει τον ωκεανό. Το κορίτσι κοιτάζει το βυθό με τα εκατομμύρια ψάρια και τότε, μετά από όλη αυτή την χρωματική έκρηξη, πιάνει μια δυνατή βροχή και μια φουρτούνα και έχει πια νυχτώσει όταν ακούει τη βροχή στο παράθυρό της. Ευτυχώς βρίσκεται ακόμα καθισμένη στο γραφείο της. Υπάρχει μια νοσταλγία στον τρόπο που έχει εικονογραφήσει ο Martin κάθε σελίδα. Μια νοσταλγία για τον κόσμο που έχουμε χάσει και ξεχάσει ζώντας στις μεγάλες και θορυβώδεις πόλεις όπου ο ρυθμός της ζωής μάς κάνει να μην βλέπουμε και να μην υπολογίζουμε τον κόσμο γύρω και έξω από εμάς. Μέσα από τις ζωγραφιές του και τον χωρίς δισταγμό τρόπο με τον οποίο δουλεύει μπορώ να νοιώσω τον άνθρωπο και την αγάπη του γι’ αυτό που κάνει.
Ένα παιδί από βιβλία – Sam Winston & Oliver Jeffers, μτφρ. Φίλιππος Μανδηλαράς (εκδόσεις Ίκαρος) Είμαστε οι ιστορίες μας. Ένα ονειροπόλο κορίτσι με κοτσιδάκια και ναυτικό φουστάνι προσπαθεί να παρασύρει ένα μικρό αγόρι, αλλά κι εμάς, σε μια περιπέτεια εξερεύνησης της μαγείας των ιστοριών και στη συνειδητοποίηση ότι η φαντασία είναι ένα όχημα που σε πάει παντού! Ο τίτλος άλλωστε το δηλώνει όπως και τα πρώτα λόγια του κοριτσιού: Είμαι ένα παιδί από βιβλία. Έρχομαι από έναν κόσμο γεμάτο ιστορίες και μέσα στη φαντασία μου ταξιδεύω. Οι Oliver Jeffers & Sam Winston συνεργάστηκαν για τη δημιουργία ενός picture book για παιδιά και όχι μόνο. Ένα βιβλίο γι’ αυτούς που αγαπούν τις ιστορίες αλλά και γι’ αυτούς που τις έχουν ξεχάσει. Το πέτυχαν παντρεύοντας υπέροχα δυο πολύ διαφορετικές τέχνες. Η γοητευτική λιτότητα και η ειλικρίνεια που πάντα διακρίνει τη δουλειά του Jeffers, με τον ιδιαίτερο γραφικό του χαρακτήρα, το μελάνι και την ακουαρέλα, έχει την ικανότητα να με κάνει να νοιώθω πως τα πάντα στον κόσμο μπορούν, αν θέλουμε, να είναι απλά και ξεκάθαρα. Από την άλλη ο Winston σχεδίασε το περιβάλλον γύρω από τις ζωγραφιές του Jeffers με την τέχνη της τυπογραφίας την οποία χρησιμοποιεί συστηματικά στα έργα του. Δηλαδή, ζωγράφισε τη θάλασσα, τα κύματα, το ποτάμι, τα βουνά, τα τέρατα, τα σύννεφα ακόμα και το μαύρο σκοτάδι της σπηλιάς με κομμάτια κειμένων γνωστών κλασσικών ιστοριών,παίζοντας με τα μεγέθη των λέξεων, την πυκνότητά τους και την χρωματική τους ένταση. Μια εικαστική προσέγγιση, εκπληκτική σαν σύλληψη και εκτέλεση με υψηλό βαθμό πολυπλοκότητας. Ευρηματικό επίσης είναι το σαλόνι με το δάσος. Στις φυλλωσιές χορεύουν οι ιστορίες και οι κορμοί, οι ίδιοι κορμοί που μας έδωσαν το ξύλο, που κάποιοι το έκαναν χαρτί που επάνω του εμείς γράψαμε ιστορίες, δημιουργήθηκαν με ένα κολάζ φωτογραφιών όρθιων βιβλίων.
Εξερευνώντας προσεχτικά το βιβλίο βρήκα πολύ συγκινητική την αφιέρωση: Στον Ούρμπινεκ (Hurbinek).
«Ο Ούρμπινεκ πέθανε τις πρώτες μέρες του ΄45. Ελεύθερος, αλλά όχι λυτρωμένος. Τίποτα δεν έχει μείνει από αυτόν. Ο Ούρμπινεκ καταθέτει τη μαρτυρία του μέσα από τις δικές μου λέξεις». – Πρίμο Λέβι
Στο βιβλίο του If This Is a Man & Τhe Truce, (εκδόσεις Abacus, 2003*), ο Primo Levi μιλάει γι’ αυτό το μικρό αγόρι, τον Ούρμπινεκ, που είχε γεννηθεί μέσα στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, και κανείς δεν ήξερε τίποτα γι’ αυτό. Δεν είχε όνομα· δεν είχε δει ποτέ του δέντρο· δεν ήξερε να μιλάει· κανείς δεν του μάθαινε λέξεις· κανείς δεν του είχε πει ιστορίες. Ποτέ δε γνώρισε την μαγεία των βιβλίων· δεν ταξίδεψε ποτέ με την φαντασία του γιατί απλά δεν απέκτησε· δεν ήξερε τίποτα για τον κόσμο έξω από το στρατόπεδο. Είχε όμως στο μικρό του μπράτσο τον αριθμό κρατουμένου.
* στα ελληνικά τα δύο βιβλία έχουν εκδοθεί ξεχωριστά: το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος (μτφρ. Χαρά Σαρλικιώτη) θα το βρείτε από τις εκδόσεις Άγρα, ενώ την Ανακωχή θα τη βρείτε από τις εκδόσεις Μέδουσα (μτφρ. Ζακ Σαμουήλ).
