Η Μάρω Ταυρή είναι επιμελήτρια εκδόσεων και μεταφράστρια για τις Εκδόσεις Μεταίχμιο και μιλάει κι εκείνη στο πλαίσιο του αφιερώματος της Κόκκινης Αλεπούς στη μετάφραση παιδικών βιβλίων. Το αφιέρωμα, που ξεκίνησε τη Δευτέρα με την Αργυρώ Πιπίνη και τον Φίλιππο Μανδηλάρα και ολοκληρώνεται αύριο με τον Αντώνη Παπαθεοδούλου, προσπαθεί να αναδείξει το δύσκολο αυτό έργο, που σε πολλούς από εμάς, τους αναγνώστες, μπορεί να φαίνεται παιχνιδάκι. Όμως η μετάφραση ενός ξενόγλωσσου βιβλίου είναι ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας – πέρα από την εικονογράφηση – που θα σε κάνει να το αγαπήσεις ή να το μισήσεις.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να μεταφραστεί ένα παιδικό βιβλίο κ. Ταυρή;
Από πολύ εύκολο μέχρι πολύ δύσκολο. Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.
Το γεγονός ότι συνήθως πρόκειται για μικρά σε έκταση έργα δυσκολεύει ή διευκολύνει τη μετάφραση;
Όταν λύσει ο μεταφραστής τα διάφορα προβλήματα που προκύπτουν και βρει τρόπο να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες, η έκταση δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο. Προφανώς, βέβαια, το να μεταφράσεις 50 σελίδες είναι λιγότερο κοπιαστικό απ’ ό,τι χίλιες…
Ποιες είναι οι παγίδες στις οποίες μπορεί να πέσει ο μεταφραστής;
Πολλές! Να ξεχάσει σε τι κοινό απευθύνεται και να γράψει ένα κείμενο υπερβολικά απλό ή υπερβολικά δύσκολο για τις συγκεκριμένες ηλικίες, να μείνει υπερβολικά πιστός στο πρωτότυπο, με αποτέλεσμα η γλώσσα του να είναι «ξύλινη» κι αφύσικη ή αντίθετα να αποδώσει το κείμενο τόσο ελεύθερα που να μη θυμίζει σε τίποτα το ύφος του συγγραφέα. Μπορεί να μην πάρει είδηση και να προσπεράσει παρηχήσεις, κρυφές αναφορές, αμφισημίες και πολλαπλά επίπεδα της διήγησης, να μη λάβει υπόψη του τυχόν πολιτισμικές διαφορές ώστε να προσαρμόσει το κείμενο, όπου χρειάζεται, να μην κατορθώσει να βρει τρόπο να αποδώσει με επιτυχία τα ονόματα κ.λπ. Επίσης μια άλλη δυσκολία είναι ότι τα εικονογραφημένα βιβλία αφήνουν συγκεκριμένο (και περιορισμένο) χώρο για το κείμενο, άρα πρέπει να έχεις κι αυτό κατά νου όταν μεταφράζεις.
Τι γίνεται με τη μετάφραση και απόδοση κειμένων που είναι γραμμένα με τη μορφή των στίχων, των λογοπαίγνιων, τι γίνεται με τους νεολογισμούς, τις ομοιοκαταληξίες, τις λέξεις που είναι δημιουργήματα του συγγραφέα και κυρίως πως μπορεί ένας μεταφραστής να παραμείνει πιστός στο χιούμορ του συγγραφέα και να αποδώσει στο ακέραιο τα νοήματα;
Αυτό είναι το αγαπημένο μου σημείο! Όπως, φαντάζομαι, και κάθε μεταφραστή παιδικών βιβλίων. Όλα αυτά τα στιχάκια και οι ομοιοκαταληξίες που πρέπει να σκαρφιστείς, τα λογοπαίγνια που πρέπει να αποδώσεις, οι ανύπαρκτες λέξεις που πρέπει να εφεύρεις αποτελούν μια μεγάλη πρόκληση και συγχρόνως ζητούν όλη σου τη δημιουργικότητα, το κέφι και το μεράκι (καθώς κι ένα έμφυτο ταλέντο). Και κάνουν επίσης τη μετάφραση παιδικών βιβλίων μια μαγική ενασχόληση. Για να μείνεις πιστός στο χιούμορ του συγγραφέα, και γενικότερα στο ύφος του, νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος είναι να διαβάσεις το πρωτότυπο και να το αισθανθείς. Να νιώσεις το ύφος του συγγραφέα, να «πιάσεις» την ατμόσφαιρα, να αφήσεις να περάσουν μέσα σου τα συναισθήματα που ξυπνάει η διήγηση, να γελάσεις με το χιούμορ του ή να συγκινηθείς σε κάποια σημεία, να καταλάβεις ποιο είναι το νόημα που θέλει να περάσει ο συγγραφέας. Όταν τα νιώσεις όλα αυτά, θα μπορέσεις μετά με τη σειρά σου να τα αποτυπώσεις στη μετάφρασή σου.
Ποιο είναι τελικά το ζητούμενο από μία μετάφραση παιδικού βιβλίου: να μείνεις πιστός στο αρχικό κείμενο ή να το αποδώσεις με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνεται εύκολα κατανοητό από τα παιδιά στη γλώσσα που μιλούν;
Να συνδυάσεις και τα δύο! Να το αποδώσεις με τρόπο κατανοητό για τα παιδιά, μένοντας όσο το δυνατόν πιο πιστός στο πρωτότυπο…
Διαβάστε τί έχουν πει η Αργυρώ Πιπίνη, ο Φίλιππος Μανδηλαράς και ο Αντώνης Παπαθεοδούλου.
