Oι ιστορίες των ανθρώπων φτιάχνουν την Ιστορία
To “2651 ημέρες δικτατορίας: 21 Απριλίου 1967 – 24 Ιουλίου 1974” δεν είναι ακόμα ένα βιβλίο για τη χούντα. Είναι ένα βιβλίο που μιλά σε πρώτο πρόσωπο για μια από τις πιο δύσκολες και ταραχώδεις περιόδους της νεότερης ελληνικής Iστορίας. Η Μαρίζα Ντεκάστρο, συγγραφέας, παιδαγωγός και κριτικός βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας, μιλά στην Κόκκινη Αλεπού για το πώς αποφάσισε να καταπιαστεί με το συγκεκριμένο θέμα και να γράψει ένα βιβλίο γνώσεων για παιδιά, τη συνεργασία της με τον εικαστικό Βασίλη Παπαγεωργίου, αλλά και τη σημασία της ιστορικής μνήμης.
Γιατί ένα βιβλίο για τη δικτατορία; Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε, σε πρώτο μάλιστα πρόσωπο, ένα βιβλίο για μια τόσο σημαντική ιστορικά περίοδο;
Πολύ απλά με κέντριζε το θέμα, κυρίως παιδαγωγικά, και επειδή δεν έχει ξαναγραφτεί με αυτό τον τρόπο για νεαρούς αναγνώστες. Για να ακριβολογήσω, υπάρχουν νεανικά μυθιστορήματα που η πλοκή τους διαδραματίζεται στη δικτατορία, αλλά οι “2651 ημέρες δικτατορίας” δεν είναι μυθιστόρημα. Είναι κάτι ανάμεσα σε βιβλίο γνώσεων και μαρτυρία. Οι προσωπικές αναμνήσεις, που είναι και αναμνήσεις των φίλων της γενιάς μου, μού έδωσαν πάτημα για να δώσω στοιχεία και να περιγράψω με ακρίβεια την πολιτική πραγματικότητα της εποχής, που δεν ήταν καθόλου ρόδινη, και για την οποία τα παιδιά δεν έχουν ιδέα. Τα παιδιά δεν υποπτεύονται ούτε τον φόβο που κυριαρχούσε, ούτε τι σημαίνει ανελευθερία, ούτε και τις επιπτώσεις στις ζωές των πολιτών. Φαντάζονται κάτι αόριστα ηρωικό…
Ποια είναι η πιο έντονη ανάμνηση που έχετε από εκείνη την εποχή;
Το βιβλίο έχει οκτώ κεφάλαια, ένα για κάθε χρόνο δικτατορίας και περιλαμβάνει τα γεγονότα της χρονιάς και μια προσωπική ανάμνηση στο καθένα. Πρέπει να σας ομολογήσω ότι επειδή δεν τα καταφέρνω και πολύ καλά με τη μυθοπλασία, σκέφτηκα να γράψω αυτά που είχα κατά καιρούς αφηγηθεί στα παιδιά μου και στους μαθητές μου που τα άκουγαν με ενδιαφέρον. Έγραψα λοιπόν μια ανάμνηση για κάθε χρόνο και αυτές είναι και οι πιο έντονες.
Πώς προέκυψε η συνεργασία σας με τον Βασίλη Παπαγεωργίου και πώς συνέβαλε εκείνος με τις εικόνες του στην ανάδειξη των γεγονότων που περιγράφετε;
Μια μέρα που χάζευα τα βιβλία στις εκδόσεις Μεταίχμιο είδα τρία εξώφυλλα μιας αστυνομικής σειράς που μου άρεσαν πολύ. Αμέσως ρώτησα ποιος είναι ο καλλιτέχνης. Ήταν του Βασίλη. Ζήτησα λοιπόν να συναντηθούμε, συζητήσαμε για το βιβλίο και ξεκίνησε τα δείγματα. Η ιδέα ήταν να δουλέψει εικαστικά φωτογραφίες από τον διεθνή τύπο ώστε να είναι αναγνωρίσιμες, αν κάποιος ήθελε να τις ψάξει. Βρήκε τον τρόπο, καθεμιά έγινε πίνακας και ως σύνολο έδωσαν στο βιβλίο μια νεανική νότα. Δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα ήταν το βιβλίο χωρίς τις εικόνες του Βασίλη Παπαγεωργίου.
Πέρα από τη δική σας εξιστόρηση των γεγονότων εκείνης της περιόδου, στις δεξιές σελίδες του βιβλίου υπάρχουν αποτυπωμένες κάποιες στιγμές από την παγκόσμια σύγχρονη Iστορία. Για ποιον λόγο τις συμπεριλάβατε στο βιβλίο;
Όταν πήγαινα σχολείο μαθαίναμε μόνο την ελληνική Ιστορία. Αλλά, η Ελλάδα δεν είναι νησί χαμένο στα πέλαγα, ανάδελφο έθνος όπως μας μάθαιναν και εξακολουθούν να πιστεύουν πολλοί ακόμα και σήμερα. Συμμετέχει και δέχεται επιρροές από όσα συμβαίνουν στον πλανήτη. Καλό είναι λοιπόν να μάθουν τα παιδιά τι συνέβαινε στον κόσμο εκείνη την εποχή των μεγάλων κοινωνικών κινημάτων, των επιστημονικών επιτευγμάτων, της τέχνης, των πολιτικών ζητημάτων που μπορεί να είναι ακόμα επίκαιρα. Στο βιβλίο εμφανίζονται οι χίπις, ο Σαββόπουλος, οι δολοφονίες του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Ρόμπερτ Κένεντι, ο Μάο και η Άντζελα Ντέιβις, το Γουοτεργκέιτ αλλά και ο Γουόρχολ, η Τουίγγι, οι Μπήτλς, η προσελήνωση. Ήταν ένας κόσμος σε κίνηση!
Το «2651 ημέρες δικτατορίας» είναι ένα από τα λίγα ή και το μοναδικό βιβλίο γνώσεων για την περίοδο της χούντας που μπορεί να διαβαστεί και από παιδιά δημοτικού. Ως κριτικός παιδικών βιβλίων, γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; Είναι από τα θέματα που φοβούνται οι Έλληνες συγγραφείς να αγγίξουν και αν ναι, για ποιο λόγο;
Οι “2651 ημέρες δικτατορίας” είναι συγχρόνως βιβλίο γνώσεων και έχει οπωσδήποτε πληροφοριακό χαρακτήρα. Αλλά ξεφεύγει από αυτό που συνήθως ονομάζουμε λογοτεχνικό βιβλίο γνώσεων, γιατί είναι και μαρτυρία και δεν έχει μυθιστορηματική πλοκή. Ωστόσο, όπως είπα και προηγουμένως, έχουν γραφτεί θαυμάσια μυθιστορήματα για παιδιά με αυτό το θέμα και μάλιστα σχετικά σύντομα μετά την πτώση της χούντας. Ξαναθυμίζω αυτά που μου έρχονται πρώτα στο μυαλό: Τα γενέθλια της Ζωρζ Σαρρή, Οι πελαργοί θα ξανάρθουν της Μαρούλας Κλιάφα, Ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι του Μάνου Κοντολέων. Η δικτατορία δεν είναι λοιπόν θέμα ταμπού. Απλά, κάθε συγγραφέας γράφει για κάτι που τον απασχολεί έντονα μια δεδομένη στιγμή. Προσωπικά με απασχολούσε χρόνια το πώς να τα πω στα παιδιά και τώρα ήρθε η ώρα τους.
Εκτός από συγγραφέας είστε και παιδαγωγός και έχετε δουλέψει στο παρελθόν ως δασκάλα σε παιδιά δημοτικού. Ποια είναι η εικόνα που έχουν τα παιδιά για την περίοδο εκείνη μέσα από τα σχολικά τους βιβλία;
Δεν έχουν σαφή εικόνα. Διαβάζουν κάποια κείμενα στα ανθολόγια, ακούν μια φορά τον χρόνο για το Πολυτεχνείο, μπερδεύουν τις εποχές χωρίς να συνειδητοποιούν ότι αυτά τα γεγονότα είναι πολύ πρόσφατα. Τα σχολικά βιβλία δεν βοηθούν ιδιαίτερα. Συνήθως τα παιδιά ξαφνιάζονται όταν τους λέμε ότι οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους έζησαν τη δικτατορία και μπορεί να ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο. Αυτό συνέβη και με τη δική μου τη γενιά που οι γονείς μας ήταν νέοι στον πόλεμο και στον εμφύλιο. Εγώ, για παράδειγμα, ως παιδί δεν συνέδεα τη ζωή τους με όλα αυτά. Είναι σημαντικό να μιλήσουμε στα παιδιά για τα γεγονότα όπως τα ζήσαμε και να τονίσουμε τη σημασία της ιστορικής μνήμης. Γιατί οι ιστορίες των ανθρώπων φτιάχνουν την Ιστορία.
Θεωρείτε πως η άνοδος της ακροδεξιάς σε παγκόσμιο επίπεδο, και στην Ελλάδα ειδικά, έχει να κάνει και με τον τρόπο που διδάσκεται η νεότερη Ιστορία στα σχολεία, αλλά και με τις διαθέσιμες πηγές (βιβλία, ταινίες, ντοκιμαντέρ) που έχουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, που δεν έζησαν τη Δικτατορία για παράδειγμα, ώστε να μπορέσουν να εξηγήσουν στα παιδιά τα γεγονότα;
Στις δημοκρατικές μας χώρες, στις χώρες που υποστηρίζουν τις αξίες του Διαφωτισμού, υπάρχουν δεκάδες διαθέσιμες πηγές για να δουλευτεί η Ιστορία που, ας μην το ξεχνάμε, έχει πρόσημο. Η άνοδος της ακροδεξιάς έχει να κάνει με άλλα φαινόμενα, όπως ο έκδηλος πλέον ρατσισμός και ο λαϊκισμός, τα οποία ξεπερνούν κατά πολύ το σχολείο και την εκπαιδευτική πολιτική. Δείτε τι συμβαίνει στις κοινότητες που οι γονείς δεν στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο γιατί δεν θέλουν την επαφή με τα προσφυγόπουλα.
Τι ρόλο θεωρείτε ότι παίζει στα παιδιά η γνώση της νεότερης ιστορίας μας στον τρόπο που αργότερα ως ενήλικες θα κληθούν να ασκήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα;
Ακονίζει την κρίση τους!
Μια μικρή γεύση από το βιβλίο μπορείτε να πάρετε εδώ:
Την Τετάρτη, 31 Οκτωβρίου, στις 7 μ.μ, θα πραγματοποιηθεί στον Πολυχώρο Μεταίχμιο (Ιπποκράτους 118) ενημερωτική ημερίδα για εκπαιδευτικούς για τη διδακτική αξιοποίηση του βιβλίου της Μαρίζας Ντεκάστρο “2651 ημέρες δικτατορίας“. Η ημερίδα απευθύνεται σε εν ενεργεία εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Οι συμμετέχοντες θα φύγουν με ιδέες και τρόπους για το πώς μπορούν να ενθαρρύνουν τους μαθητές τους να προβληματιστούν πάνω στα πολιτικά, ιδεολογικά και ηθικά ζητήματα που τέθηκαν κατά την περίοδο της δικτατορίας. Περισσότερα για την εκδήλωση μπορείτε να διαβάσετε εδώ και να δηλώσετε συμμετοχή.
