Καθώς το καλοκαίρι έφτασε και η σχέση μας με τη θάλασσα αποκτά άλλη διάσταση, την προσοχή μας τράβηξαν δύο πρόσφατα βιβλία γνώσεων για τις φάλαινες. «Το μεγάλο βιβλίο για τις φάλαινες» (Eliseo Garcia Nieto, εικ. Pilar Pascual, μτφρ Τ. Ραπακούλια, εκδ. Susaeta) και το «Φάλαινες. Η κρυφή ζωή τους» (Ρένα Ορτέγα, μτφρ. Όλγα Καρυώτη, εκδ. Πατάκη).
Τα βιβλία γνώσεων για παιδιά αποτελούν πάντα μεγάλη πρόκληση καθώς το ζητούμενο δεν είναι η προσφορά της πληροφορίας, αλλά η προσφορά της επιστημονικής γνώσης με τρόπο εύκολα κατανοητό, ώστε να κεντρίσει το ενδιαφέρον ενός πολύ απαιτητικού κοινού.
Το «Μεγάλο βιβλίο για τις φάλαινες» (8+), είναι ένα βιβλίο που αναμφίβολα κερδίζει αυτό το στοίχημα. Η επιστημονική πληροφορία γίνεται εύκολα ορατή στα παράθυρα πλαίσια που παρουσιάζεται, οι τίτλοι κάθε πλαισίου μεγάλοι και ευφάνταστοι και σε αρμονική σχέση με την εικονογράφηση, συνεργάζονται για να εξάψουν τη φαντασία και να κερδίσουν την προσοχή του μικρού αναγνώστη. Έτσι, οι φάλαινες περιγράφονται ως θηλαστικά με εμφάνιση ψαριού και σαρκοφάγα ζώα χωρίς δόντια. Δίνονται απαντήσεις σε ερωτήματα όπως «αν σε μια τεράστια ζυγαριά βάζαμε τη γαλάζια φάλαινα πόσους αφρικανικούς ελέφαντες θα θέλαμε από την άλλη για να ισορροπήσει!», «Τι είναι τα ζωντανά δίχτυα», «Πόσο παχουλό είναι το μωρό μιας φάλαινας» και «Ποια είναι η μεγαλύτερη φάλαινα ταξιδιώτισσα». Πολλοί γνωρίζουν για το τραγούδι της καμπούρας (μεγάπτερης) φάλαινας, πόσοι όμως ξέρουν ότι το τραγούδι της γαλάζιας φάλαινας είναι από τους δυνατότερους ήχους του ζωικού βασιλείου;
Σε κάθε δισέλιδο που συστήνει ένα είδος φάλαινας, ο μικρός αναγνώστης βλέπει με μια ματιά σε ποιους ωκεανούς της γης ζει, αντιλαμβάνεται το μέγεθος του ζώου σε σχέση με τον άνθρωπο, κατανοεί πόσα άτομα του είδους ζουν σήμερα και φυσικά διαβάζει για ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά του είδους. Ευρηματική επίσης η εναλλαγή του γενικού με το ειδικό, καθώς στο βιβλίο εναλλάσσονται τα δισέλιδα, που εστιάζουν σε ένα είδος, με αυτά που περιλαμβάνουν γενικές πληροφορίες για τη βιολογία, την συμπεριφορά, την οικολογία ή τις απειλές των φαλαινών. Και φυσικά δε λείπει η αναφορά στην φαλαινοθηρία, στον Μόμπι Ντικ και την πραγματική ιστορία του φαλαινοθηρικού Έσσεξ που ενέπνευσε τον Χέρμαν Μέλβιλ.
Το δεύτερο βιβλίο «Φάλαινες. Η κρυφή ζωή τους» (9+) φέρει την σφραγίδα της επιστημονικής υποστήριξης του Husavik Whale Museum της Ισλανδίας. Μεγάλο ατού η εκπληκτική εικονογράφηση της Ρένα Ορτέγα με αποκορύφωμα το «δίχτυ από φυσαλίδες» που σχηματίζουν οι μεγάπτερες φάλαινες για να παγιδέψουν μικρά ψάρια, οι μεταναστευτικές διαδρομές των κητωδών, η συγκριτική εικονογράφηση διαφόρων ζώων για την κατανόηση του μεγέθους διαφορετικών ειδών αλλά και η εικόνα με τον μαζικό εκβρασμό μαυροδέλφινων. Παράθυρο στην «κρυφή ζωή» των φαλαινών, το δισέλιδο που αναφέρεται στη συμπεριφορά, καθώς επιτρέπει στον μικρό αναγνώστη να κατανοήσει με τι συνδέονται συμπεριφορές όπως οι αναπηδήσεις, το πλατσούρισμα με την ουρά ή τα πτερύγια, ο σχηματισμός αψίδας με το σώμα ή η εκτόξευση πίδακα νερού. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά σημεία που επιδέχονται βελτίωσης για να κερδίσει αβίαστα το ενδιαφέρον του μικρού αναγνώστη, όπως το μικρό μέγεθος της γραμματοσειράς, το πυκνό κείμενο και η απουσία πλαισίου σε πολλές περιπτώσεις. Προσοχή σίγουρα χρήζει η απόδοση επιστημονικών όρων σε γλώσσα απλή που να διευκολύνει την κατανόηση τους και από μικρότερες ηλικίες.
Δύο βιβλία που σίγουρα μπορούν να μάθουν πολλά τους μελλοντικούς «μικρούς επιστήμονες».
