Η μεγαλόφωνη ανάγνωση είναι ένας σπουδαίος τρόπος να διαμορφώσεις ένα παιδί και να το μεταμορφώσεις σε αναγνώστη με κριτική σκέψη. Στην “Κόκκινη Αλεπού” μιλάμε πολύ συχνά για τη δύναμη της μεγαλόφωνης ανάγνωσης, όμως σχεδόν πάντα προτείνουμε βιβλία λογοτεχνικά ή εικονογραφημένα. Δεν είναι όμως μόνο αυτά ιδανικά για μεγαλόφωνη ανάγνωση. Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και με τα βιβλία γνώσεων.
Τα βιβλία γνώσεων είναι τα βιβλία γεμάτα πληροφορίες και που η ανάγνωσή τους ακονίζει την κριτική σκέψη των παιδιών, ενώ παράλληλα μαθαίνουν για τον φυσικό κόσμο, τις Τέχνες, τις Επιστήμες, την Ιστορία, κλπ. Όταν τους διαβάζουμε δυνατά βιβλία γνώσεων τους δίνουμε τροφή για σκέψη, ενώ παράλληλα τους αφήνουμε το περιθώριο να σκεφτούν, να ρωτήσουν, να αμφισβητήσουν, να βεβαιωθούν ή να διαφωνήσουν. Τα βιβλία γνώσεων είναι αδιαμφισβήτητα πηγές γνώσης, αποτελούν όμως κι ένα διαφορετικό είδος βιβλίου, ένα είδος που σε αντίθεση με τη λογοτεχνία, δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά ακροατές να φέρουν στο τραπέζι της συζήτησης τις δικές τους γνώσεις, αυτές που έχουν αποκομίσει είτε από το σπίτι τους, είτε από προηγούμενες τάξεις και που αφορούν πεδία ιστορικά, επιστημονικά, κλπ. Η ενεργή συμμετοχή στη διαδικασία της μεγαλόφωνης ανάγνωσης είναι που μεταφορφώνει τα παιδιά από παθητικούς ακροατές σε συμμέτοχους στη γνώση.
Τα οφέλη της μεγαλόφωνης ανάγνωσης βιβλίων γνώσεων
Η ανάγνωση βιβλίων γνώσεων προϋποθέτει πως παιδί (=ο ακροατής) και ενήλικας (=ο αναγνώστης) θα βλέπουν και οι δύο το βιβλίο, τις ίδιες σελίδες, κάτι που δεν ισχύει πάντα στις μεγαλόφωνες αναγνώσεις των λογοτεχνικών βιβλίων, όπου το κοινό δεν είναι απαραίτητο να κοιτάζει τις σελίδες του βιβλίου, ειδικά στα λογοτεχνικά. Άρα, αυτό που λέμε πως συμβαίνει στη μεγαλόφωνη ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων ή εικονογραφημένων, η δημιουργία δυνατών συναισθηματικών δεσμών ανάμεσα στο/στα παιδί/ά και τον και γονέα/εκπαιδευτικό, ενισχύονται και ενδυναμώνονται και λόγω του διαφορετικού τρόπου ανάγνωσης και της εγγύτητας στην περίπτωση της μεγαλόφωνης ανάγνωσης βιβλίων γνώσεων.
Παράλληλα, τα ποιοτικά και επιστημονικά τεκμηριωμένα βιβλία πληροφοριακού περιεχομένου δίνουν τη δυνατότητα στο παιδί-ακροατή να εμπλουτίσει ακόμα περισσότερο το λεξιλόγιό του, καθώς έρχεται σε επαφή με επιστημονική ορολογία. Τα βιβλία πληροφοριακού περιεχομένου ανοίγουν νέα παράθυρα στον κόσμο, διευρύνουν τους ορίζοντες όσων τα διαβάζουν/ακούν και δείχνουν στα παιδιά πως υπάρχουν κι άλλα πράγματα που μπορούν να μάθουν πέρα από τη σχολική ύλη. Ας μην ξεχνάμε πως τα βιβλία γνώσεων είναι αυτά που θα βοηθήσουν το παιδί να δώσει απαντήσεις στις χιλιάδες απορίες του, ενώ και ο ενήλικας αναγνώστης θα αποκομίσει γνώσεις.
Τι βιβλία γνώσεων επιλέγουμε;
Βιβλία γνώσεων για μωρά: επιλέγουμε βιβλία με έντονα χρώματα (ανάλογα την ηλικία) και αντικείμενα οικεία, όπως το μάτι, το αυτί, ο σκύλος, η γάτα, η μπλούζα, το σπίτι, κλπ. Ιδανικά είναι τα χαρτονένια βιβλία, που επιτρέπουν στα μικρά χεράκια να περιεργαστούν τις σελίδες, να αγγίξουν τα βιβλία και σε πολλές περιπτώσεις, ειδικά αν η τυπογραφία το ευνοεί, να αισθανθούν διαφορετικές υφές, να ανοίξουν κρυφά παραθυράκια, να αγγίξουν 3d εικόνες ή να κουνήσουν αποσπώμενα και κινούμενα μέρη.
Τα νήπια αγαπούν να ρωτούν «γιατί», οπότε επιλέγουμε να “ταΐσουμε” την περιέργειά τους απαντώντας στις ερωτήσεις τους μέσα από βιβλία. Καλές επιλογές θεωρούνται και τα βιβλία με την αλφαβήτο ή με αριθμούς.
Στα μεγαλύτερα παιδιά, στα πρωτοσχολικά τους χρόνια αλλά και μετά, επιλέξτε βιβλία για καλλιτέχνες, βιβλία για δεινόσαυρους και άλλα προϊστορικά ζώα, βιβλία για τη ζωή στη στεριά, στο βυθό, στον αέρα, για συγκεκριμένες χρονικές και ιστορικές περιόδους, για μηχανές ή για την αρχιτεκτονική, και για το διάστημα. Οι επιλογές είναι αμέτρητες και απευθύνονται σε παιδιά διαφόρων ηλικιών, με περισσότερο ή λιγότερο κείμενο, λεπτομερείς εικονογραφήσεις, κλπ.
Πώς διαβάζουμε δυνατά τα βιβλία γνώσεων;
Όπως και σε οποιοδήποτε άλλο βιβλίο, όταν ξεκινάμε να διαβάσουμε δυνατά ένα βιβλίο γνώσης αναφέρουμε πρώτα από όλα τον τίτλο, τον συγγραφέα, τον εικονογράφο, τον μεταφραστή και τον εκδότη. Τα στοιχεία αυτά είναι σημαντικά, καθώς συνθέτουν την ταυτότητα του βιβλίου. Αρχικά το ξεφυλλίζουμε, παίρνουμε μια πρώτη γεύση χωρίς απαραίτητα να ακουλουθούμε σελίδα τη σελίδα κατά σειρά. Παρατηρούμε την εικονογράφηση, τα διάφορα κουτάκια κειμένου, αν υπάρχουν αποσπώμενα μέρη ή κοπτικά που κρύβουν κι άλλες πληροφορίες κλπ. Αυτό προκαλεί το αρχικό ενδιαφέρον του παιδιού.
Οι ερωτήσεις, που στη μεγαλόγωνη ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων θέλουμε να είναι σχετικά περιορισμένες, καθώς παρεμποδίζουν τον ρυθμό ανάγνωσης, σε αυτήν περίπτωση, της μεγαλόφωνης ανάγνωσης βιβλίων γνώσεων, είναι απαραίτητες και ξεκινούν πρώτα από εμάς όσο διαβάζουμε. «Το περίμενες αυτό;», «Ηξερες πως μπορεί να γίνει αυτό;», «Πού αλλού το έχουμε συναντήσει;», ενώ η διαπίστωση «Αυτό δεν το ήξερα ούτε εγώ!» για κάτι που κι εμείς ανακαλύπτουμε για πρώτη φορά, δίνει στο παιδί να καταλάβει ότι και οι ενήλικες δεν τα ξέρουν όλα και ότι η ανάγνωση είναι ενδιαφέρουσα και για τους γονείς/εκπαιδευτικούς. Οι ερωτήσεις είναι αυτές που κρατούν το ενδιαφέρον αμείωτο. Εδώ που λείπει η δράση και η πλοκή που χαρακτηρίζουν το μυθιστόρημα, οι ερωτήσεις και ο διάλογος μας δίνει τη δυνατότητα να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των ακροατών μας. Οι ερωτήσεις ακόμα μας δίνουν τη δυνατότητα να καταλάβουμε αν έχει κατανοήσει το παιδί αυτό που διαβάζουμε και – πολύ βασικό – αν το ενδιαφέρει το βιβλίο ή το αντικείμενο με το οποίο καταπιάνεται.
Δεν ξεχνάμε να διαβάσουμε τυχόν σημείωμα του συγγραφέα ή του μεταφραστή ή ακόμα και κάποιου επιστημονικού συμβούλου που έχει με τις γνώσεις του τεκμηριώσει το βιβλίο που επιλέξαμε. Το διαβάζουμε και αυτό δυνατά, γιατί μέσα στο κείμενο αυτό μπορεί να κρύβονται περισσότερες πληροφορίες και νέες γνώσεις, ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας σκέφτηκε να γράψει το βιβλίο του. Στο τέλος υπάρχουν συνήθως γλωσσάρια που μας βοηθούν να εξηγήσουμε στα παιδιά την ορολογία, χάρτες, λίστα με πηγές και βιβλιογραφία. Μπορεί αυτά να φαίνονται στον ενήλικα αναγνώστη ως περιττή ή πολλή πληροφορία για τους μικρούς αναγνώστες, το παιδί όμως μαθαίνει να αναζητά τις πηγές, κάτι που βοηθάει στη μετέπειτα ζωή τους να θέλει να ερευνά αυτά που διαβάζει σε περιοδικά, εφημερίδες, sites και να μπορεί να ξεχωρίζει τα fake news, για παράδειγμα.
Το παραπάνω κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη διοργάνωση του εργαστηρίου “Μεγαλόφωνη ανάγνωση και βιβλία γνώσεων” που απευθύνεται σε γονείς, εκπαιδευτικούς και βιβλιοθηκονόμους και που διεξήχθη πρώτη φορά χθες στην Παιδική Βιβλιοθήκη των Φιλιατρών – Παράρτημα Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας, στο πλαίσιο της παρουσίασης του βιβλίου “Έχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα” και του δίσκου “Αν σας τα τραγουδήσουμε”, μια συνδιοργάγωση του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, των εκδόσεων Μικρή Σελήνη και του Παραρτήματος της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας, στο οποίο η Κόκκινη Αλεπού ήταν και χορηγός επικοινωνίας.
