Στα εξήντα μόλις χρόνια που κατοίκησε σε αυτόν τον πλανήτη, ο Ιταλός δάσκαλος και συγγραφέας Τζάννι Ροντάρι κατόρθωσε να μπει στο μυαλό και την ψυχή των παιδιών με έναν τρόπο που λίγοι το κατάφεραν τόσο ανεπιτήδευτα. Το χιούμορ του που διατρέχει γενιές τόσο ηλικιακά όσο και διαχρονικά εμποτίζει κάθε ιστορία, ενώ παράλληλα προσφέρει άφθονη, σχεδόν λαϊκή συγκίνηση όπου – και όσο χρειάζεται. Αυτό όμως που χαρακτηρίζει περισσότερο από οτιδήποτε το σύνολο του ωραίου έργου του είναι η φαντασία. Διότι ναι, η φαντασία στα κείμενά του είναι διάχυτη – όμως δεν είναι όποια κι όποια φαντασία. Είναι ένα ιδιαίτερο είδος που χαρακτηρίζεται από λογική ακράδαντη, από λογική παιδική που συνδέει πράγματα ίσως φαινομενικά ασύνδετα, αλλά τελικά απόλυτα σχετικά.
Μια πολύ όμορφη εισαγωγή στο έργο του Ροντάρι είναι το βιβλίο “Παραμύθια από το Τηλέφωνο” (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Μεταίχμιο). Απευθύνεται σε παιδιά από 6 ετών και πρόκειται για τις υπέροχες ιστορίες που αφηγείται ο φανταστικός κύριος Μπιάνκι στην κόρη του από το τηλέφωνο, κάθε βράδυ, προκειμένου να κοιμηθεί. Και πραγματικά το βιβλίο είναι στημένο έτσι: οι ιστορίες έχουν ακριβώς την κατάλληλη έκταση για ένα προΰπνιο αφήγημα. Χαρακτήρες ηρωικοί ή ανόητοι, χαριτωμένοι και συμπαθητικοί, όπως ο Τζοβάνι ο Χασομέρης και η η Αλίκη η Τουμπίτσα, σε περιπέτειες άλλοτε καθημερινές, άλλοτε μαγικές και συχνά και τα δύο μαζί. Η εκπληκτική εικονογράφηση του Αλτάν ντύνει με τη μαγική ατμόσφαιρά της όλο το βιβλίο – κάθε μία εικόνα θα μπορούσε να γίνει εξαίσιος πίνακας!
Ξεχωρίζει η ιστορία του Αόρατου Τονίνο (εκδ. Καλέντη), ιστορία που αγαπήθηκε τόσο που έγινε ξεχωριστό βιβλίο με εικονογράφηση αλλά και μια πανέμορφη θεατρική παράσταση. Οι ιστορίες βασίζονται εδώ στην ανεξάντλητη εφευρετικότητα του κυρίου Μπιάνκι – δηλαδή, του ίδιου του Ροντάρι – και διατηρούν το χαρακτηριστικό του αυτοσχέδιου λόγου, στον κόσμο του Φαντάσου Να (που κυριαρχεί σε όλο το ύφος του συγγραφέα), όπως στα Λάθος Παραμύθια που ο παππούς αφηγείται μια Κοκκινοσκουφίτσα… όλη λάθος, ή στη Διαστημική Κουζίνα, που καλούμαστε να δοκιμάσουμε -αν τολμάμε! – Πόδια Τραπεζιών στον Φούρνο ή Βρύσες Τηγανιτές. Εξαιρετικές ιστορίες για πριν τον ύπνο ή για αφορμή για παιχνίδι.
Τα Παραμύθια για να Σπάτε Κέφι (εκδ. Κέδρος) πάνε το αφηγηματικό παιχνίδι λίγο παραπέρα: σε αυτό το πρωτότυπο βιβλίο και τα είκοσι παραμύθια δεν έχουν στα αλήθεια τέλος. Ή μάλλον έχουν: τρία διαφορετικά! Κάθε παραμύθι σταματάει σε ένα κομβικό σημείο και ο αναγνώστης οφείλει να διαλέξει ποιο από τρία φινάλε προτιμά. Μερικά είναι σκληρά, μερικά βαρετά και άλλα τρυφερά, αλλά κάθε φινάλε είναι πολύ σημαντικό. Οι ιστορίες εδώ είναι ξεχωριστές και συναρπαστικές, μοιάζουν πολύ κινηματογραφικές και είναι συχνά πολυπρόσωπες. Θέτουν ηθικά διλήμματα, αλλά με έναν τρόπο απενοχοποιημένα παιδικό. Άλλωστε, στον κόσμο του Ροντάρι δεν υπάρχουν ηθικοπλαστικά σημεία, υπάρχουν αφορμές για σκέψη και συζήτηση, κάτι που μαρτυρά τη μακρόχρονη πορεία του ως δασκάλου και την πραγματική επικοινωνία του με τα παιδιά. Όταν σε μια φάτνη τοποθετούνται κουκλάκια από άλλες κούτες (Συναγερμός στη Φάτνη), το ποιο τέλος θα ακολουθήσουμε μας βοηθά να μιλήσουμε για τον ρατσισμό και τους πρόσφυγες. Στις Νυχτερινές φωνές έχουμε αφορμή να συζητήσουμε για τη μοναξιά και την αλληλεγγύη. Στον Σκύλο που Δεν Ήξερε να Γαβγίζει μιλάμε για το δικαίωμα στη διαφορετικότητα και ούτω καθεξής. Πέρα από φανταστικό βιβλίο, αποτελεί κι ένα πρώτης τάξης εκπαιδευτικό εργαλείο στην τάξη ή και αλλού. Σαν μπόνους, ο συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου μάς αποκαλύπτει τα δικά του αγαπημένα φινάλε και μας εξηγεί γιατί, εκτός από αυτά στα οποία δεν μπορεί να αποφασίσει ούτε ο ίδιος. Σε ένα από τα παραμύθια, δηλώνει: Προτιμώ το τέλος που δεν υπάρχει. Πάντα προτιμώ το μέλλον. Στα συν η παιδική και αστεία εικονογράφηση της Άννα Λάουρα Καντόνε.
Ως γνήσια φαν του Ροντάρι, θα μπορούσα να γράφω και να γράφω για όλα τα θαυμάσια βιβλία του: τη Γόνδολα Φάντασμα, την Πίπα της Μάγισσας, τον Πλανήτη των Χριστουγεννιάτικων Δέντρων και εκείνα τα εξαντλημένα του, το προσωπικό αγαπημένο μου Βιβλίο με τα Λάθη ή την τρομερή τετραλογία του με συλλογές ιστοριών, το Παραμύθια από Όλον τον Κόσμο… Αρκεί να πω ότι οποιοδήποτε βιβλίο του και να πέσει στα χέρια σας θα περάσετε εξαιρετικά. Η αφηγηματικότητά του, η πρωτοτυπία του και η πλούσια συναισθηματική του παλέτα είναι ανεξάντλητες.
Το τελευταίο βιβλίο του στο οποίο θα ήθελα να αναφερθώ εδώ είναι η Γραμματική της Φαντασίας (εκδ. Μεταίχμιο). Δεν είναι ένα βιβλίο για παιδιά – ταυτόχρονα, όμως, είναι! Έχει τον υπότιτλο Εισαγωγή στην Τέχνη να Επινοείς Ιστορίες κι αυτό τα λέει όλα: είναι ένα μάλλον θεωρητικό βιβλίο – τουλάχιστον στο μέτρο του Ροντάρι – για το πώς μπορεί να ενταχθεί η δημιουργικότητα και η φαντασία στην παιδαγωγική διαδικασία. Διδάσκει ελευθερία, αναστοχασμό, επινόηση, απελευθέρωση ιδεών και δεκάδες άγνωστες έννοιες στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, αποδεικύνοντας ότι πιο σημαντική από την εκπαίδευση είναι η παιδεία. Ένα απαραίτητο εργαλείο για κάθε εκπαιδευτικό που αγαπά τη δουλειά του, για κάθε ενήλικα που θέλει να σκεφτεί ξανά όπως ένα παιδί. Ο Ροντάρι μάς θέλει να αγαπήσουμε το Δημιουργικό Λάθος: ένα ορθογραφικό λάθος μπορεί να ανοίξει την πόρτα σε ένα νέο κόσμο δημιουργίας και μυθοπλασίας, αντί να κυκλωθεί και να επισημανθεί ως ακατάλληλο. Λέει ο συγγραφέας: “Αν ένα παιδί γράψει στο τετράδιό του “νήσος Έγινα” (αντί για Αίγινα), έχω δύο επιλογές: ή να διορθώσω το λάθος με μπλε ή κόκκινο στυλό ή να εξετάσω πόσο σημαντικό νησί “έγινε”, ώστε να το έχει και ο χάρτης”.
Θα είμαστε έτοιμοι άραγε ποτέ για μια αληθινή Σαλάτα Παραμυθιών; Για γυάλινα ανθρωπάκια; Για το αιώνιο και σημαντικό Τι Θα Συνέβαινε Αν; Ο Ροντάρι είναι εδώ, μέσα από τα βιβλία του, να μας πάρει από το χέρι και να μας θυμίσει το αναγκαίο: και τα λάθη έχουν τη μαγεία τους, και η φαντασία έχει λογική!
