Ποια είναι η σχέση των κλασικών παραμυθιών με την υγεία των παιδιών και πώς η μεγαλόφωνη ανάγνωσή τους, ειδικά πριν τον ύπνο, μπορεί να τα ωφελήσει;
Τρεις επιστήμονες, οι Megan Thomas, Victoria Foxall και MacKayla Williams, μέλη παιδιατρικών και ιατρικών ιδρυμάτων στον Καναδά και τη Μεγάλη Βρετανία, δημοσίευσαν στο τέλος της περασμένης χρονιάς μελέτη που αναδεικνύει τους λόγους για τους οποίους η μεγαλόφωνη ανάγνωση βιβλίων δεν αποτελεί μόνο έναν τρόπο να μαγευτούν τα παιδιά από τη λογοτεχνία και να αναπτύξουν κουλτούρα αναγνώστη, αλλά και έναν τρόπο να κοιμηθούν πιο εύκολα. Επιπλέον, η μεγαλόφωνη ανάγνωση συγκεκριμένων κλασικών παραμυθιών βοηθά τους γονείς να κατανοήσουν τα τεράστια οφέλη του ύπνου και να μάθουν πώς επηρεάζεται η νευρολογική και πνευματική ανάπτυξη των παιδιών όταν αυτά δεν κοιμούνται σωστά και αρκετά για την ηλικία τους.
Στην εισαγωγή της μελέτης, οι τρεις επιστήμονες αναφέρουν ότι ο ύπνος αποτελεί προτεραιότητα για τη δημόσια υγεία, καθώς τουλάχιστον το ένα τρίτο των παιδιών και των ενηλίκων αναφέρει ότι δεν κοιμάται σωστά, με όλες τις γνωστές συνέπειες στην υγεία τους: κόπωση, εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα που τους κάνει ευάλωτους σε ασθένειες, ευερεσθητότητα, υπνηλία μέσα στην ημέρα, κλπ. Είναι γνωστό ότι ο ύπνος είναι απαραίτητος για την ανάπτυξη και την εξέλιξη των παιδιών, καθώς και για τη βέλτιστη σωματική και ψυχική ευεξία τους. Οι επιστήμονες τονίζουν ότι μια συνεπής ρουτίνα πριν τον ύπνο, με δραστηριότητες που βοηθούν στην ηρεμία του σώματος και του μυαλού, όπως η μεγαλόφωνη ανάγνωση ενός βιβλίου, προάγει έναν υγιή ύπνο με την απαραίτητη διάρκεια και συμβάλλει στη σωστή ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου, καθώς βοηθάει να επέλθει η ηρεμία σε σώμα και μυαλό και να μπει το άτομο σε κατάσταση ύπνου.
Στη συγκεκριμένη όμως μέλετη, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό BJM Journal, αναφέρθηκαν πέρα από όλα τα οφέλη των μεγαλόφωνων αναγνώσεων και τα αποτελέσματα της έρευνας πάνω σε τέσσερα κλασικά παραμύθια της παγκόσμιας λογοτεχνίας, και πώς αυτά μας δείχνουν, χρόνια μετά σημάδια ότι οι πρωταγωνιστές τους αντιμετώπιζαν προβλήματα λόγω της έλλειψης ύπνου. Πάμε λοιπόν να δούμε, ποια είναι η σχέση των παραμυθιών με τα σύγχρονα ιατρικά ευρήματα. Ποια σχέση μπορεί να έχουν οι Εφτά Νάνοι με την υπνική άπνοια, η Πριγκίπισσα με το Μπιζέλι με τον αυτισμό, η Χρυσομαλλούσα με τον άνετο και ανεμπόδιστο ύπνο και ο Πίτερ Παν με τις παρασυνειδήσεις; Ας δούμε ένα-ένα τα τέσσερα αυτά παραμύθια και τη σύνδεσή τους με τα σύγχρονα ιατρικά ευρήματα, όπως εξηγούν οι επιστήμονες.
Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι
Η ιστορία είναι γνωστή: Η Χιονάτη δραπετεύει από την κακιά βασίλισσα, η οποία έχει προστάξει στον κυνηγό της να τη σκοτώσει. Περιπλανώμενη στο δάσος, συναντά επτά νάνους, τους οποίους ο Γουόλτ Ντίσνεϊ ονόμασε Doc, Grumpy, Happy, Sleepy, Bashful, Sneezy και Dopey. Και εδώ έρχεται η επιστήμη: σύμφωνα με τους ειδικούς, υπάρχουν πολλές διαφορετικές αιτίες που επηρεάζουν το ύψος ενός ανθρώπου, και μία από τις πιο γνωστές είναι η αχονδροπλασία. Άτομα με αχονδροπλασία συχνά εμφανίζουν αποφρακτική άπνοια ύπνου, η οποία σχετίζεται με το ροχαλητό και την αναπνευστική απόφραξη, προκαλώντας διαταραγμένο και κακής ποιότητας ύπνο. Η αχονδροπλασία είναι μια κυρίαρχη γενετική διαταραχή, και είναι πιθανό οι επτά νάνοι να πάσχουν από αυτήν. Η αποφρακτική άπνοια του ύπνου είναι επίσης μια κοινή αιτία διαταραχής ύπνου για όσους μοιράζονται το ίδιο περιβάλλον. Αυτό εξηγεί γιατί ο Grumpy (ο Γκρινιάρης) φαίνεται να μη μπορεί να κοιμηθεί εξαιτίας του ροχαλητού των φίλων του – κι έτσι είναι συνεχώς γκρινιασμένος.
Η μελέτη υπογραμμίζει ότι οι συνέπειες του κακού ύπνου περιλαμβάνουν συμπτώματα όπως ευερεθιστότητα (Grumpy, όπως αναφέρθηκε παραπάνω), υπνηλία (Sleepy) και αδύναμες κοινωνικές δεξιότητες (Dopey). Προβλήματα προσοχής και δυσκολίες ομιλίας είναι επίσης αναγνωρισμένες συνέπειες της στέρησης ύπνου και ενδέχεται να εξηγούν τις δυσκολίες ομιλίας του Doc (στην ελληνική απόδοση, ο Χαζούλης). Ο Sneezy (ο Συναχωμένος) ενδέχεται να έχει αλλεργίες που επηρεάζουν το αναπνευστικό του σύστημα ή ίσως η έλλειψη ύπνου έχει μειώσει το ανοσοποιητικό του σύστημα, καθιστώντας τον πιο ευάλωτο σε αναπνευστικές λοιμώξεις.
Όσο για τη Χιονάτη, πέφτει σε “ύπνο που μοιάζει με θάνατο” από το δάγκωμα ενός δηλητηριασμένου μήλου. Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι τα φάρμακα χρησιμοποιούνται συχνά για την πρόκληση ύπνου σε παιδιά και εφήβους, αν και τα περισσότερα προβλήματα ύπνου σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες μπορούν να αντιμετωπιστούν με συμπεριφορικές παρεμβάσεις. Παρά το γεγονός ότι τα φάρμακα αυτά δεν είναι δηλητήρια, συνήθως προκαλούν καταστολή αντί για αναζωογονητικό ύπνο και έχουν πολλές ανεπιθύμητες ενέργειες. Επιπλέον, συνδέονται με τον θάνατο όταν χορηγούνται σε τοξικές δόσεις, είτε σκόπιμα είτε κατά λάθος.
Η πριγκίπισσα και το μπιζέλι
Στο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, η Πριγκίπισσα περνά μια άγρυπνη νύχτα, αφού ένα μπιζέλι τοποθετείται κάτω από 20 στρώματα και 20 πουπουλένια παπλώματα, προκειμένου να διαπιστωθεί αν είναι πραγματική πριγκίπισσα. Το πρωί, η πρωταγωνίστρια της ιστορίας περιγράφει την ταλαιπωρία που υπέστη, ενώ η οικογένεια του πρίγκιπα την καλωσορίζει ως καθαρόαιμη γαλαζοαίματη.
Η επιστημονική μελέτη αυτού του παραμυθιού αποκαλύπτει μια πιθανή διαταραχή του αυτιστικού φάσματος, καθώς πολλά στοιχεία της ιστορίας δείχνουν τη νευροδιαφορετικότητα της πριγκίπισσας. Η διαταραχή του αυτιστικού φάσματος χαρακτηρίζεται από διαφορές στην κοινωνική επικοινωνία και περιορισμένες ή επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Οι αισθητηριακές ευαισθησίες είναι συχνές, όπως και οι δυσκολίες στον ύπνο, με την αϋπνία να είναι το πιο συχνά αναφερόμενο πρόβλημα σε άτομα με αυτισμό.
Στην περίπτωση της πριγκίπισσας, η υπερευαισθησία στην αίσθηση της άνεσης και της υγιούς ανάπαυσης μπορεί να υποδηλώνει μία τέτοια κατάσταση. Η ιδιαίτερη αντίδρασή της στο μπιζέλι κάτω από τα στρώματα μπορεί να εξηγηθεί ως μια έντονη αισθητηριακή αντίδραση, που είναι χαρακτηριστική στα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα. Επιπλέον, η δυσκολία στον ύπνο, που ενδέχεται να προέρχεται από τέτοιες αισθητηριακές ευαισθησίες, επιβεβαιώνει την ύπαρξη αυτής της διαταραχής και την ανάγκη για συνθήκες ύπνου που να καλύπτουν τις ιδιαίτερες ανάγκες της πριγκίπισσας.
Η Χρυσομαλλούσα και οι τρεις αρκούδες
Στο κλασικό παραμύθι της Flora Annie Steel, ένα νεαρό κορίτσι περιφέρεται σε ένα σπίτι που ανήκει σε μια οικογένεια αρκούδων. Αφού δοκιμάζει τον χυλό τους και τις καρέκλες τους, νιώθει κουρασμένη και πηγαίνει να βρει ένα κρεβάτι για να κοιμηθεί. Τα δύο πρώτα κρεβάτια που δοκιμάζει δεν είναι άνετα γι’ αυτήν, αλλά το κρεβάτι του αρκουδάκιου είναι «ακριβώς το σωστό» και εκεί αποκοιμιέται βαθιά.
Οι επιστήμονες τονίζουν ότι το βασικό στοιχείο για την επίτευξη υγιούς ύπνου είναι η βελτιστοποίηση των περιβαλλοντικών συνθηκών. Ένα άνετο κρεβάτι και ένα δωμάτιο που δεν είναι πολύ ζεστό ή πολύ κρύο, αλλά «ακριβώς σωστό», είναι ιδανικά για έναν καλό ύπνο. Ο χώρος πρέπει να είναι σκοτεινός και ήσυχος, ώστε το σώμα να μπορεί να χαλαρώσει και να απολαύσει έναν αναζωογονητικό ύπνο.
Η ανάμνηση αυτού του παραμυθιού μπορεί επίσης να παρακινήσει τη χρήση του διαγνωστικού εργαλείου BEARS, το οποίο αξιολογεί τα προβλήματα ύπνου στα παιδιά. Το BEARS στέκεται για τα εξής:
- B – Bedtime problems (Προβλήματα κατά τον ύπνο)
- E – xcessive daytime sleepiness (Υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας)
- A – Awakenings during the night (Νυχτερινές αφυπνίσεις)
- R – Regularity and duration of sleep (Κανονικότητα και διάρκεια του ύπνου)
- S – Snoring (Ροχαλητό)
Αυτό το εργαλείο μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των παραμέτρων που επηρεάζουν την ποιότητα του ύπνου των παιδιών και να οδηγήσει σε πιο στοχευμένες λύσεις για την επίλυση των προβλημάτων ύπνου.
Ο Πίτερ Παν και η Γουέντυ
Ο Πίτερ Παν είναι ένα νεαρό αγόρι που ζει στη Χώρα του Ποτέ, ένα μαγικό νησί όπου τα παιδιά δεν μεγαλώνουν ποτέ. Μαζί του ζουν και τα ορφανά Χαμένα Αγόρια. Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, οι επιστήμονες επικεντρώνονται στα συμπτώματα των παρασυνειδήσεων, που είναι ασυνήθιστες και ανεπιθύμητες συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του ύπνου. Οι παρασυνειδήσεις είναι πολύ συνηθισμένες στην παιδική ηλικία και περιλαμβάνουν την υπνοβασία, την ομιλία στον ύπνο, τις συγχυτικές διεγέρσεις και τους νυχτερινούς τρόμους.
Στην έρευνα αναφέρεται επίσης ότι, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους από την κρεβατοκάμαρά τους στη Χώρα του Ποτέ, τα τρία παιδιά της οικογένειας Ντάρλινγκ διατηρούν τις αισθήσεις τους, αν και οι κινήσεις τους φαίνεται να περιορίζονται, κάτι που μοιάζει πολύ με την παράλυση ύπνου. Σημαντική είναι η αναφορά στο γεγονός ότι ο Πίτερ Παν βλέπει συχνά «επώδυνα» όνειρα, τα οποία μπορεί να είναι εφιάλτες ή νυχτερινοί τρόμοι. Οι εφιάλτες είναι διαδεδομένοι σε περίπου το 85% των παιδιών και κορυφώνονται μεταξύ 6 και 10 ετών, ενώ οι νυχτερινοί τρόμοι επηρεάζουν το 14% των παιδιών ηλικίας 4-12 ετών.
Οι νυχτερινοί τρόμοι εκδηλώνονται ως επεισόδια έντονης ανησυχίας, φωνητικών εκφωνήσεων και κινήσεων κατά τη διάρκεια του ύπνου, τα οποία συνήθως ξεχνιούνται ή γίνονται αμυδρά αντιληπτά κατά το ξύπνημα. Παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση αυτών των παρασυνειδήσεων είναι το άγχος, το άγχος αποχωρισμού και η στέρηση ύπνου, γεγονός που συνάδει με τις εμπειρίες του Πίτερ Παν και των Χαμένων Αγοριών, οι οποίοι εγκατέλειψαν τις οικογένειές τους και διαφεύγουν από τους κινδύνους του Κάπτεν Χουκ και του πληρώματός του.
Τέλος, η ιστορία του Πίτερ Παν υπογραμμίζει τη σημασία του υγιούς ύπνου για την εδραίωση της μνήμης και τη βέλτιστη διάθεση. Κάθε βράδυ, η κυρία Ντάρλινγκ τακτοποιεί τις αναμνήσεις των παιδιών της που κοιμούνται, αποθηκεύοντάς τες στη σωστή τους θέση και αφήνοντας τις πιο ευτυχισμένες σκέψεις στην κορυφή του μυαλού τους για την επόμενη μέρα. Αυτή η φροντίδα του ύπνου προάγει την αναζωογόνηση και την ενίσχυση της συναισθηματικής τους ευημερίας.
*Department of Pediatrics, Dalhousie University, Halifax, NS, Canada, IWK Health, Halifax, NS, Canada, Faculty of Health and Medicine, Lancaster University, UK, Faculty of Medicine, Dalhousie University, Halifax, NS, Canada
