Τι σημαίνει να είσαι συγγραφέας παιδικών βιβλίων σε μια χώρα που βρίσκεται σε πόλεμο; Πώς φέρνεις το χαμόγελο σε παιδιά που ζουν κάτω από τόσο δύσκολες συνθήκες; Είναι εύκολο να βρουν και διαβάσουν βιβλία στη γλώσσα τους ή και άλλες γλώσσες; Τη δεύτερη μέρα της Διεθνούς Έκθεσης Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνιας, τον λόγο πήραν συγγραφείς και δημιουργοί που υψώνουν ηχηρά τις φωνές τους κατά της φρίκης του πολέμου.
Η Yonko Yokota άνοιξε την συζήτηση λέγοντας πως ο κόσμος, αυτή τη στιγμή, μας δίνει πολλούς λόγους για να ανησυχούμε. Παρά τις προκλήσεις, οι δημιουργοί καταφέρνουν να γράφουν ιστορίες φωτεινές, ευφάνταστες και γεμάτες ειλικρίνεια. Συχνά, όταν μιλάμε για τη στάση που πρέπει να κρατήσουμε απέναντι σε μεγάλα και σοβαρά ζητήματα του κόσμου, επικεντρωνόμαστε σε βιβλία με σαφές κοινωνικό ή πολιτικό μήνυμα. Αυτά τα βιβλία είναι αναγκαία και πολύτιμα. Όμως- σημείωσε- το ίδιο σημαντικά είναι και τα βιβλία που μας δείχνουν το φως, που μας επιτρέπουν να φανταστούμε ένα καλύτερο αύριο. Καθώς συνεχίζουμε να γράφουμε για παιδιά, ας θυμόμαστε πως δεν τους δίνουμε μόνο εργαλεία για να αντέξουν. Τους δίνουμε ελπίδα. Κι αυτή είναι εξίσου απαραίτητη.
Ο David Unger τόνισε τη βαθιά αντίφαση που κρύβεται στη φράση «πολεμάμε για την ειρήνη». Όπως είπε, η λέξη «πόλεμος» αναιρεί το μεγαλείο και τη σημασία της λέξης «ειρήνη». Αναφέρθηκε στον παραλογισμό του πολέμου που πολλοί από εμάς παρακολουθούμε καθημερινά στις οθόνες μας, ενώ την ίδια στιγμή τα παιδιά διδάσκονται να επιλύουν τις διαφορές τους με διάλογο κι όχι βία. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στον κοινωνικό ακτιβισμό και το χρέος που έχουν οι δημιουργοί παιδικών βιβλίων να βγάζουν προς τα έξω ελπιδοφόρες ιστορίες.
Ωστόσο, επέκρινε εκείνους που εκδίδουν ιστορίες για τραγικά γεγονότα χωρίς να έχουν κάποια προσωπική σύνδεση ή εμπειρία και απλά στοχεύουν στο κοινό αίσθημα. Έφερε ως παράδειγμα την περίπτωση ενός συγγραφέα που εξέδωσε δυο βιβλία, χωρίς να έχει ποτέ επισκεφθεί τις περιοχές ή να έχει συνομιλήσει με ανθρώπους που επλήγησαν. Το ένα ήταν μια ιστορία αγάπης ανάμεσα σε ένα Παλαιστίνιο αγόρι κι μια Εβραιοπούλα. Το άλλο αφορούσε τον καταστροφικό τυφώνα «Μαρία» που χτύπησε το Πουέρτο Ρίκο το 2017, σκοτώνοντας 4.000 ανθρώπους. Όσο καλοπροαίρετα κι αν είναι τέτοια έργα, είπε, κινδυνεύουν να παραπλανήσουν όταν δεν πηγάζουν από γνήσια εμπειρία και αληθινές σχέσεις. Κλείνοντας, υπενθύμισε ότι η κοινωνική δράση ξεκινά με την ενσυναίσθηση- με την ανάγκη να σταθούμε δίπλα σε όσους υποφέρουν και περιθωριοποιούνται. Μια ιστορία, είπε, μπορεί να προκαλέσει, να ευαισθητοποιήσει, να πολεμήσει την αδικία. Αν όμως η αφήγηση είναι αποκομμένη από τον πόνο των ανθρώπων, γίνεται ανειλικρινής και άδεια. Τότε είναι καλύτερα να δρούμε: να μαγειρεύουμε για όσους πεινούν, να προσφέρουμε, να είμαστε παρόντες.
Romana Romanyshyn και Andriy Lesiv: «Λέγοντας την αλήθεια σε σκοτεινούς καιρούς».
Παροντες στη συζήτηση και οι Ουκρανοί δημκουργοί Romana Romanyshyn και Andriy Lesiv, με τον λόγο να παίρνει πρώτα η Romana, λέγοντας ότι ο πόλεμος αλλάζει τα πάντα. Φέρνει φόβο, σκοτάδι και αβεβαιότητα, αλλά ταυτόχρονα αποκαλύπτει και τη δύναμη της κοινότητας. «Σε τέτοιες στιγμές, οι άνθρωποι γύρω μας είναι αυτοί που μας δίνουν κουράγιο κι ελπίδα. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που γράψαμε το βιβλίο «Ο Πόλεμος που Άλλαξε το Ρόντο»: για τη σημασία του να είμαστε μαζί, ενωμένοι απέναντι στο σκοτάδι», είπε συγκινημένη.
Τον λόγο πήρε ύστερα ο Andriy Lesiv και μίλησε για το πως γεννήθηκε η ιδέα για αυτό το βιβλίο έντεκα χρόνια πριν, όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία. «Κανείς δεν ήξερε πως να μιλήσει στα παιδιά γι’ αυτό. Πολλά από αυτά έχασαν τους πατεράδες τους, τους αδερφούς τους, τους φίλους τους που στρατολογήθηκαν εξαιτίας του πολέμου. Δεν υπήρχε κανένα βιβλίο που να μιλά με ειλικρίνεια για αυτή την εμπειρία. Έτσι, αποφασίσαμε να φτιάξουμε την δική μας ιστορία, βασισμένη σε όσα βλέπαμε και ζούσαμε».
Η Romana Romanyshyn συνέχισε λέγοντας ότι η πόλη του Ρόντο ήταν μια φανταστική πόλη, αλλά τα συναισθήματα ήταν αληθινά. Οι ήρωες της ιστορίας (φτιαγμένοι από γυαλί, χαρτί και μπαλόνια) είναι εύθραυστοι, όπως όλοι μας. Αντί να κρυφτούν, αντιμετωπίζουν έναν εχθρό που μοιάζει ανίκητος. Η κοινότητα γίνεται η δύναμή τους και όλοι μαζί δρουν. Και στο τέλος νικούν. Η δημιουργός αναφέρθηκε στον συνδυασμό κειμένου και εικόνας, για το φως και το σκοτάδι, τη σιωπή και τη δράση και πως αυτά αλληλοσυμπλήρωναν το μήνυμα που ήθελαν να περάσουν.
Το ζευγάρι των δημιουργών τόνισε πως η δημιουργία είναι γι’ αυτούς πράξη αντίστασης. Σε μια εποχή που ο πόλεμος γίνεται μέσω της τεχνολογίας, αυτοί φτιάχνουν τις δικές τους διαδρομές και τις δικές τους αφηγήσεις. Ευχαρίστησαν τους ανθρώπους από όλο τον κόσμο που στηρίζουν την Ουκρανία με πράξεις και λόγια και εξέφρασαν την ευγνωμοσύνη τους στους Ουκρανούς καλλιτέχνες, συγγραφείς, εκδότες και μεταφραστές που συνεχίζουν το έργο τους ακόμα εν καιρό πολέμου.
Η Ουκρανή συγγραφέας Kateryna Mikhalitsyna μίλησε για τη στιγμή που η ιδιότητά της ως συγγραφέας συνδέθηκε άμεσα με τον κοινωνικό ακτιβισμό. Στις 6 Ιουνίου 2023, λίγες ώρες μετά την ανατίναξη του φράγματος Krakhovka από τις ρωσικές δυνάμεις, επισκέφθηκε βομβαρδισμένα χωριά κοντά στα ουκρανικά σύνορα ως εθελόντρια μιας ομάδας που θα μετέφερε και θα παρέδιδε βιβλία στα παιδιά εκείνων των περιοχών. Αυτό που αντίκρυσε ήταν μια εικόνα αποκαρδιωτική: κατεστραμμένα σπίτια και δρόμοι, πνιγμένα ζώα. Παρόλα αυτά, μαζεύτηκαν παιδιά ηλικίας από δυο έως δέκα ετών. Η ιδία ήταν συγκλονισμένη «Έπρεπε, εγώ, σε αυτά τα παιδιά που είχαν χάσει τα σπίτια τους, το σχολείο, τη βιβλιοθήκη τους, να τους μιλήσω για συμπόνοια… και το έκανα». Μίλησε με συγκίνηση όταν, διαβάζοντας στα παιδιά μια από τις ιστορίες της, τα ρώτησε τι μπορεί να κάνει κάποιος όταν βλέπει κάποιον να κλαίει και ένα από τα παιδιά απάντησε: «Τον αγκαλιάζεις». Αυτό, τόνισε, ήταν το πιο σημαντικό. Να μπορείς απλώς να είσαι εκεί για κάποιον. Να μπορείς να πεις «είμαι εδώ για σένα». Κι αυτό κάποιες φορές είναι αρκετό.
Οργανωτής: International Book Arsenal Festival Kyiv | Σε συνεργασία με το Bologna Children’s Book Fair | Με την υποστήριξη του ITA- Italian Trade Agency και MAECI – Ministry of Foreign Affairs and International Cooperation
Ομιλητές:
Συντονίστρια: Yonko Yokota, Ομότιμη Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο National Luis, Διευθύντρια στο Centre for Teaching through Children’s Books, Πρόεδρος στο Andersen Jury 2018-2022 – Η.Π.Α.
David Unger, Μεταφραστής, συγγραφέας – Γουατεμάλα/ΗΠΑ
Kateryna Mikhalitsyna, Συγγραφέας, μεταφράστρια, εικονογράφος, μέλος του PEN Ukraine, Cultural Manager – Ουκρανία
Romana Romanyshyn και Andriy Lesiv (Art Studio Agrafka), Συγγραφείς, εικονογράφοι, γραφίστες – Ουκρανία
