Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να διαβάζει. Να διαβάζει για τον ήλιο και το φεγγάρι, για γοργόνες και ιππότες, για μονόκερους και αθλητές… μα και για ιδέες. Ιδέες που προκαλούν, διεγείρουν, βοηθούν τα παιδιά να αντιληφθούν τον κόσμο γύρω τους, να κατανοήσουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους.
Γράφει ο Χαράλαμπος Δημητρίου, Συντονιστής Οργανωτικής Επιτροπής
του Ευρωπαϊκού Περιφερειακού Συνεδρίου της IBBY
& IBBY Executive Committee – Liaison Officer for Europe
Τα βιβλία μπορούν να προσφέρουν καταφύγιο, χώρο διαφυγής, να δώσουν ελπίδα και να ευαισθητοποιήσουν. Οι ιστορίες μάς βοηθούν να ταυτιστούμε με άλλους, να μπούμε στη θέση τους. Μας θυμίζουν πως δεν είμαστε μόνοι — κι άλλοι βρίσκονται στην ίδια κατάσταση. Τα βιβλία μάς ταξιδεύουν πέρα από τα όρια της φαντασίας μας και μας γεμίζουν με ιδέες για έναν διαφορετικό, για έναν καλύτερο κόσμο.
Αυτή είναι η δύναμη των ιστοριών.
Τα βιβλία κάνουν τη διαφορά.
Τι συμβαίνει όμως όταν η λογοκρισία και η πολιτική παρέμβαση παίρνουν σάρκα και οστά;
Αυτό το ερώτημα απασχόλησε το Ευρωπαϊκό Περιφερειακό Συνέδριο της IBBY, που πραγματοποιήθηκε την τελευταία μέρα της Διεθνούς Έκθεσης Παιδικού Βιβλίου στην Μπολόνια, στις 3 Απριλίου 2025.
Η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε μια εποχή πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου έγινε ξεκάθαρο ότι ο πολιτισμός, η εκπαίδευση και η παιδική λογοτεχνία δεν παραμένουν στο περιθώριο σε τέτοιες στιγμές. Τα παιδικά βιβλία είναι ένα ισχυρό εργαλείο για τη μετάδοση πολιτικών, κοινωνικών, εκπαιδευτικών και ηθικών ιδεών. Και οι ενήλικες που τα δημιουργούν ή τα διαθέτουν στα παιδιά πρέπει να είναι ελεύθεροι από λογοκρισία και πολιτική παρέμβαση, ώστε να προστατεύεται το θεμελιώδες δικαίωμα των παιδιών να διαβάζουν, να ακούγονται και να έχουν πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα βιβλίων.
Η Eva Berghmans, ειδική στα ανθρώπινα δικαιώματα από το Βέλγιο, στην κεντρική της ομιλία επισήμανε ότι στην καρδιά της διαμάχης βρίσκεται η σύγκρουση ανάμεσα στις αξίες και τις νόρμες, αντιπαραβάλλοντας τη λογοκρισία με την προστασία. Όλοι οι ομιλητές του συνεδρίου της IBBY Europe (προερχόμενοι από 12 διαφορετικές χώρες – λεπτομέρειες εδώ) τόνισαν την ανάγκη για επαγρύπνηση και δράση σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς.
Συζητήθηκαν οι περιορισμοί που αντιμετωπίζουν οι εκδότες, οι δημιουργοί, οι φορείς προώθησης της ανάγνωσης, οι ερευνητές και οι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Nicky Parker και οι συνεργάτες της παρουσίασαν το ευρωπαϊκά χρηματοδοτούμενο έργο Seen and Heard, που εστιάζει στην ενίσχυση της φωνής των παιδιών και την έκφρασή τους σχετικά με τα δικαιώματά τους. Η παρουσίαση συνοδεύτηκε από ζωντανή εικονογράφηση του Chris Riddell από το Λονδίνο, που αποτύπωνε τις ιδέες της συζήτησης με εικόνες – λες και κρατούσε πρακτικά με εικόνες.
Ο Ken Wilson-Max μίλησε για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι εκδότες, ενώ η Marie Aubinais παρουσίασε το παράδειγμα εφαρμογής προγράμματος φιλαναγνωσίας σε κοινωνικά ευάλωτες ομάδες. Θέματα όπως η λογοκρισία, η ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα πρόσβασης στα βιβλία τέθηκαν από τον Mateusz Swietlicki και τους υπόλοιπους ομιλητές, με την Gvantsa Jobava, πρόεδρο της Διεθνούς Ένωσης Εκδοτών, να μιλά με έντονο συναίσθημα για τις πρόσφατες διαμαρτυρίες στη Γεωργία, τη χώρα καταγωγής της.
Η IBBY Europe παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και τις προκλήσεις και με τη στήριξη της Διεθνούς Έκθεσης Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια έκανε με αυτό το συνέδριο ένα πρώτο βήμα: να ακουστούν οι φωνές και οι απόψεις επαγγελματιών και ειδικών που ασχολούνται με τον τομέα του παιδικού βιβλίου.
Είναι συλλογική μας ευθύνη να αναζητήσουμε καινοτόμους τρόπους για να υποστηρίξουμε το δικαίωμα των παιδιών να διαβάζουν. Χρειαζόμαστε μια παιδική λογοτεχνία που όχι μόνο σέβεται, αλλά και συμπάσχει με τα παιδιά — μια λογοτεχνία που αντικατοπτρίζει τις εμπειρίες τους, αναγνωρίζει τα συναισθήματά τους και εμπνέει τα όνειρά τους. Έγινε σαφές στο συνέδριο ότι μια τέτοια λογοτεχνία πρέπει να είναι απαλλαγμένη από λογοκρισία και πολιτικές παρεμβάσεις, ώστε να προσφέρει στους νεαρούς αναγνώστες τη δυνατότητα να εξερευνούν ποικίλες προοπτικές και να καλλιεργούν την κριτική τους σκέψη.
Οι εργασίες του συνεδρίου έκλεισαν με ένα κάλεσμα για δράση: να μετατρέψουμε την έμπνευση και τις ιδέες των συζητήσεων σε πράξη. Να στηρίξουμε πολιτικές που διασφαλίζουν την πρόσβαση των παιδιών στα βιβλία. Να ενισχύσουμε πρωτοβουλίες που καλλιεργούν την αγάπη για την ανάγνωση. Να συμβάλουμε στη δημιουργία μιας λογοτεχνίας που ενδυναμώνει και δίνει φωνή στις εμπειρίες των παιδιών. Για να μπορέσουν τα βιβλία να κάνουν πραγματικά τη διαφορά, πρέπει να δεσμευτούμε να υπερασπιστούμε το δικαίωμα κάθε παιδιού να διαβάζει και να δημιουργήσουμε έναν κόσμο όπου η λογοτεχνία λειτουργεί ως φάρος ελευθερίας, ενσυναίσθησης και ανάπτυξης.
Στην πορεία της ιστορίας, η ανθρωπότητα έχει βρεθεί αντιμέτωπη με πλήθος προκλήσεων. Ίσως όμως το πιο κρίσιμο ερώτημα να παραμένει το ίδιο: Πώς ανταποκρίνεται ο καθένας μας, μέσα από τον δικό του ρόλο; Στεκόμαστε —και αν ναι, πώς— όπως το δέντρο στην εικόνα του David Pintor, στην αφίσα του συνεδρίου: όρθιο, ριζωμένο, ανθεκτικό. Γινόμαστε, άραγε, το δέντρο που προστατεύει ό,τι έχει αληθινή αξία; Το δικαίωμα των παιδιών να διαβάζουν.
Είναι στα χέρια μας.
Οργανωτική επιτροπή: Doris Breitmoser (Germany), Hasmig Chahinian (France), Charalambos Demetriou (Cyprus), Eva Devos (Belgium), Sabine Fuchs (Austria), Laia López Arboleda / Marta Roig (Spain)
Visual: David Pintor
Στιγμιότυπα από το συνέδριο / Φωτογραφίες: BCBF
