Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς λογοτεχνίας για παιδιά και από τους βασικούς μεταρρυθμιστές του ιταλικού εκπαιδευτικού συστήματος και σήμερα συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννησή του. Ο Ιταλός Τζάνι Ροντάρι (Giovanni Francesco Rodari δηλωμένος στο ληξιαρχείο) γεννήθηκε στις 23 Οκτωβρίου του 1920, σε μια μικρή πόλη της Ιταλίας, την Ομένα, κοντά στη λίμνη Όρτα της επαρχίας Νοβάρα. Ο πατέρας του ήταν αρτοποιός και πέθανε όταν ο Τζάνι ήταν μικρός. Μαζί με τα δύο του αδέρφια, τον Τσεζάρε και τον Μάριο, μετακόμισαν στο χωριό της μητέρας τους, στο Βαρέζε. Σπούδασε για να γίνει δάσκαλος κι αφού δούλεψε κάποια χρόνια σε δημοτικά σχολεία της περιοχής του.
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όντας μέλος του ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος κι έχοντας λάβει μέρος στην ιταλική αντίσταση, θα ξεκινήσει να δουλεύει ως δημοσιογράφος σε διάφορα Μέσα της εποχής, αλλά κυρίως στη L’Unita, την επίσημη εφημερίδα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας και το 1948 θα αρχίσει να γράφει ιστορίες για παιδιά. Δύο χρόνια μετά θα γίνει αρχισυντάκτης του νέου εβδομαδιαίου περιοδικού Il Pioniere και το 1951 θα κυκλοφορήσουν τα δύο του πρώτα βιβλία, τα Il Libro delle Filastrocche (συλλογή με ποιήματα για παιδιά) και Il Romanzo di Cipollino (Ο Κρεμμυδάκης και η παρέα του). O Ροντάρι έγραψε αμέτρητες ιστορίες, ποίηματα, νανουρίσματα, πολλά από τα οποία συγκεντρώθηκαν κι έγιναν βιβλία που μεταφράστηκαν σε δεκάδες γλώσσες κι αγαπήθηκαν από εκατομμύρια παιδιά, βιβλία όπως τα “Παραμύθια από το τηλέφωνο“, “Ιστορίες φτιαγμένες στη μηχανή“, “Παραμύθια για να σπάτε κέφι” κλπ.
Ενα από τα πιο σπουδαία συγγραφικά του έργα θεωρείται το “Γραμματική της Φαντασίας“, ένα βιβλίο που πραγματεύεται τον τρόπο με τον οποίο η φαντασία και οι κανόνες της δημιουργίας μπορούν να γίνουν προσιτοί σε όλους, μικρούς και μεγάλους. Ο Ροντάρι υπήρξε κι ένας από τους βασικούς μεταρρυθμιστές του ιταλικού εκπαιδευτικού συστήματος τη δεκαετία του ’60, μια εποχή που το ιταλικό κράτος θέλησε να αλλάξει τον τρόπο εκπαίδευσης των παιδιών και να συμπεριλάβει στα σχολεία όλα τα κοινωνικά στρώματα.
Το 1970 τιμήθηκε με το ανώτερο βραβείο για το παιδικό βιβλίο, το Hans Christian Andersen Award για τη συνολική του προσφορά. Δέκα χρόνια μετά, στις 14 Απριλίου του 1980 θα αφήσει την τελευταία του πνοή, λόγω επιπλοκών, κατά διάρκεια εγχείρησης αφαίρεσης θρόμβου.
Το παράδοξο της αγγλικής μετάφρασης
Ενώ θεωρείται, στην Ευρώπη τουλάχιστον και κυρίως στη Ρωσία, ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς παιδικών βιβλίων με τα περισσότερα από τα έργα του να έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, ο Ροντάρι δεν είχε καταφέρε ως τώρα να μεταφραστεί σε μία από τις πιο διαδεδομένες γλώσσες, τα Αγγλικά. Ελάχιστα έργα του μεταφράστηκαν, ώστε να διαβαστούν από αγγλόφωνους και αυτό αποτελεί ακόμα και σήμερα μεγάλο μυστήριο. Οταν τον περασμένο μήνα διαβάσαμε ότι ο ανεξάρτητος αμερικανικός εκδοτικός οίκος Enchanted Lion θα κυκλοφορούσε ένα από τα πιο αγαπημένα βιβλία του Ροντάρι στα αγγλικά, έγινε αμέσως γνωστή και η παντελής σχεδόν απουσία του έργου του Ιταλού δημιουργού από τις βρετανικές και αμερικάνικες βιβλιοθήκες. Η Κλόντια Ζόι Μπέντρικ (Claudia Zoe Bedrick), η εκδότρια του Enchanted Lion, με την οποία μίλησαμε λίγο μετά την έκδοση του “Παραμύθια από το τηλέφωνο” στα αγγλικά, μας είπε πως μια πιθανή εξήγηση στο ερώτημα γιατί κανένα έργο του δεν είχε κυκλοφορήσει ως τώρα στην Αμερική είναι αφενός ο Ψυχρός Πόλεμος, αφετέρου οι πολιτικές πεποιθήσεις του Ροντάρι.
“Μόνο μερικές από τις ιστορίες του Ροντάρι είχαν κυκλοφορήσει στην Αμερική, είχαν μεταφραστεί και δημοσιευτεί στο παιδικό περιοδικό Cricket, ενώ κάποιες από τις ιστορίες του ‘Παραμύθια από το τηλέφωνο’ είχαν μεταφραστεί στα αγγλικά κι είχαν κυκλοφορήσει στη Βρετανία το 1965. Ομως δεν πρέπει να συγχέουμε τις δυο αγορές, την αμερικάνικη και τη βρετανική, καθώς υπάρχουν μεγάλες διαφορές“, αναφέρει η Μπέντρικ. Πώς όμως αποφάσισε η εκδότρια να κυκλοφορήσει στην αμερικάνικη αγορά τα βιβλία του Ροντάρι τώρα; “Ο Ιταλός συγγραφέας είναι ένας από τους πιο αγαπημένους μου κι αν ήμουν εκδότρια το 1960 θα είχα κυκλοφορήσει τα βιβλία του τότε. Ομως δεν ήμουν! Αναζητούσα πολλά χρόνια τρόπους για να βγάλω τις ιστορίες του στην Αμερική και μάλιστα υπήρξε θέμα πολλών συζητήσεών μας με τον Άντονι Σογκάαρ, μεταφραστή του έργου του Ροντάρι στα αγγλικά, όχι τόσο για το πώς θα τα δεχτεί η αγορά ως βιβλία, αλλά πώς θα δεχτούν οι Αμερικανοί την κουλτούρα που ακολουθεί το έργο του Ροντάρι “, κλείνει τη μίνι συνεντευξή μας η Κλόντια Ζόι Μπέντρικ.
Η μετάφραση είναι ένα είδος γρίφου και καλείσαι να πάρεις τις σωστές αποφάσεις, να κάνεις τις σωστές κινήσεις για να τον λύσεις.
Antony Shugaar
Από την πλευρά του, ο Αντονι Σογκάαρ, μεταφραστής του βιβλίου του Ροντάρι “Παραμύθια από το τηλέφωνο” από τα ιταλικά στα αγγλικά, αναφέρει στην Κόκκινη Αλεπού πως όπως με κάθε έργο, η μετάφραση αποτελεί πρόκληση. “Τα κείμενα του Ροντάρι δεν είναι δύσκολο να μεταφραστούν, είναι όμως δύσκολο να μεταφερθεί η ουσία των γραπτών του, η κουλτούρα που τα ακολουθεί. Ο τρόπος που λόγω εποχής και γλώσσας χρησιμοποιούσε – για παράδειγμα – τα ουσιαστικά “λογιστής”, “γιατρός”, “δάσκαλος”, όπως και στο “Παραμύθια από το τηλέφωνο” που ο πρωταγωνιστής, ο κύριος Μπιάνκι αναφέρεται ώς “ragionier Bianchi”, δηλαδή ο λογιστής Μπιάνκι. Στα αγγλικά ποτέ δεν θα μιλούσες για κάποιον αναφέροντας την επαγγελματική του ιδιότητα, όμως στα ιταλικά είναι κάτι που συναντάται συχνά σε λογοτεχνικά κείμενα. Στη μετάφραση, γενικά, παίζεις με αυτά που σου δίνει το κείμενο, έχοντας πάντα υπόψη σου το πόσο αξιόπιστος θέλεις να είσαι. Η μετάφραση είναι ένα είδος γρίφου και καλείσαι να πάρεις τις σωστές αποφάσεις, να κάνεις τις σωστές κινήσεις για να τον λύσεις“. Ο Σοογκάρ αναφέρει και κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον για τη χρήση τοπωνυμίων από τον Ροντάρι που δεν είναι εύκολο να μεταφραστούν και να γίνουν κατανοητά από το μη-ιταλομαθές κοινό. “Ο συγγραφέας επέλεγε τοπωνύμια που στα ιταλικά εχουν βαρύ ήχο, όπως πχ τα Garivate ή το Busto Arsizio, λέξεις που ακόμα και στα αυτιά των Ιταλών μπορεί να ακούγονται βαριές, βάρβαρες. Όμως θεωρώ πως ο Ροντάρι τις χρησιμοποιούσε για να προκαλέσει το γέλιο, όπως κάτι αντίστοιχο που έκανε ο Ζακ Τατί στις ταινίες του. Τι θα κάνεις λοιπόν σε αυτήν την περίπτωση, θα αλλαξεις τα τοπωνύμια σε αγγλικά ή αμερικάνικα; Μα θα χάσει όλη την πλάκα! Πέρα από το γεγονός ότι οι τοποθεσίες που επέλεγε να χρησιμοποιήσει στα κείμενά του είχαν κοινωνικοπολιτικές αναφορές, είχαν πλάκα και μόνο που τις πρόφερες! Ηταν αυτές που έκαναν τα παιδιά να γελάνε“.
100 χρόνια Rodari με εκδηλώσεις
Στην Ιταλία είχαν ξεκινήσει από πέρυσι τέτοια εποχή οι εκδηλώσεις με αφορμή των εορτασμό των 100 χρόνων από τη γέννηση του συγγραφέα, όταν ξέσπασε η πανδημία της Covid-19 και πολλές από αυτές ακυρώθηκαν λόγω του lock down και των διάφορων άλλων περιοριστικών μέτρων που ίσχυσαν στη γείτονα χώρα. Παρ’όλα αυτά, ιταλικοί φορείς προχώρησαν σε ορισμένες από αυτές, όπως για παράδειγμα την έκθεση εικονογράφων Italian Excellence – Illustrators for Gianni Rodari, η οποία εγκαινιάστηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Portland των ΗΠΑ και από τότε περιοδεύει. Η έκθεση – που αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο Λονδίνο – είναι μια συλλογή αυθεντικών έργων 21 Ιταλών καλλιτεχνών, των Bruno Munari, Emanuele Luzzati, Altan, Beatrice Alemagna, Gaia Stella, Olimpia Zagnoli, Manuel Fior, Alessandro Sanna, Valerio Vitali, Simona Mulazzani, Chiara Armellini, Anna Laura Cantone, Fulvio Testa, Maria Chiara Di Giorgio, Giulia Orecchia, Nicoletta Costa, Federico Maggioni, Francesca Ghermandi, Pia Valentinis και Elenia Beretta.
Πέρα από την έκθεση αυτή, οι γνωρίζοντες Ιταλικά μπορούν να ακούσουν μέσω του ραδιοφωνικού σταθμού Rai 3 και συγκεκριμένα μέσα από την ιστοσελίδα του, σειρά podcasts στα οποία ακούγεται μεταξύ άλλων η φωνή του Τζάνι Ροντάρι να διαβάζει κάποιες από τις ιστορίες του, ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Stefano Bartezzaghi, ο οποίος επεξεργάστηκε την αλληλογραφία του συγγραφέα με τον εκδοτικό οίκο Einaudi, συζητήσεις για τη σημασία του ιστορικού αυτού εκδοτικού και πολλά άλλα που αφορούν τον σπουδαίο Ιταλό συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας. Και τα 14 αυτά podcasts μπορείτε να τα ακούσετε εδώ.
Tέλος, δεν θα πρέπει να ξεχάσουμε να αναφέρουμε την επετειακή έκδοση του εκδοτικού οίκου Einaudi, Cento Gianni Rodari, στον οποίο συγκεντρώθηκαν 100 κείμενα του Ροντάρι και συνδυάστηκαν με εκατό εικόνες από εκατό εικονογράφους από όλον τον κόσμο – ανάμεσα στους οποίους και η Ελληνίδα Ιρις Σαμαρτζή – αποτίοντας με αυτόν τον τρόπο φόρο τιμής στον μεγαλύτερο Ιταλό συγγραφέα για παιδιά.
Παρά την πανδημία, η Ιταλία ζει αυτές τις ημέρες στον ρυθμό του Maestro Rodari, γιορτάζοντας με τον πιο ασφαλή τρόπο (τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές, online συζητήσεις, κλπ) τη γέννηση του σπουδαίου αυτού συγγραφέα. Ολες οι εκδηλώσεις που έχουν προγραμματιστεί με αφορμή τα γενέθλια του Gianni Rodari θα τις βρείτε εδώ.
*Ολες οι φωτογραφίες προέρχονται από το 100giannirodari.com, εκτός από το εξώφυλλο του βιβλίου “Telephone Tales” (Enchanted Lion Books)
