Ο Πίτερ Παν όπως τον σχεδίασε o Arthur Rackman
Ο Πίτερ Παν είναι ένας από τους πιο αγαπημένους χαρακτήρες παιδικών βιβλίων. Με τις περιπέτειές του στη Χώρα του Ποτέ έχουν μεγαλώσει γενιές και γενιές παιδιών, η ιστορία του έχει εικονογραφηθεί αμέτρητες φορές, ενώ έχει μεταφερθεί στο θέατρο ως μιούζικαλ και στη μικρή οθόνη από την Disney σε μορφή κινουμένων σχεδίων. Και στο μυαλό των περισσότερων, ο Πίτερ Παν είναι ένα καλό, λίγο αυθάδικο αγόρι που λατρεύει τις σκανταλιές. Ζει μαζί με τα Χαμένα Αγόρια και τη νεράιδα Τίνκερ Μπελ στη Χώρα του Ποτέ, εκεί που τα παιδιά δεν μεγαλώνουν ποτέ, σε ένα σπίτι κάτω από τη γη, μαζί με Ινδιάνους και τρομερούς και φοβερούς πειρατές. Ο μεγαλύτερος εχθρός του είναι ο Κάπτεν Χουκ, του οποίου κάποτε είχε κόψει το χέρι και το είχε δώσει να το φάει ένας τεράστιος κροκόδειλος, που από τότε κυνηγάει να φάει τον Χουκ. Ενα βράδυ θα εμφανιστεί στο σπίτι των Ντάρλινγκς και μαζί με την Γουέντι και τα αδέρφια τους θα φύγουν για τη Χώρα του Ποτέ.
Αυτή όμως η τόσο γλυκιά ιστορία κρύβει πίσω τις πολλές σκοτεινές πλευρές. Μπορεί εμείς να έχουμε κρατήσει στο μυαλό μας τη “στρογγυλεμένη” έκδοση του Πίτερ Παν από την Disney, όμως το αυθεντικό κείμενο είναι σκληρό και σκοτεινό και σίγουρα δεν προοριζόταν για παιδιά. Ο James Matthew Barrie (9/5/1860 – 19/6/1937) δημιούργησε τον χαρακτήρα του Πίτερ Παν το 1902, όταν έγραψε το βιβλίο Little White Bird. Το έργο δεν προοριζόταν όπως προείπαμε για παιδιά, ήταν μεν κωμωδία, αλλά περιείχε πολλά σκοτεινά στοιχεία παντελώς ακατάλληλα για μικρούς αναγνώστες. Ομως, ένα μέρος του ήταν πιο ανάλαφρο, κάτι που οδήγησε τους εκδότες στην απόφαση να πάρουν αυτά τα κεφάλαια και να τα εκδόσουν ξεχωριστά υπό τον τίτλο Peter Pan in Kensington Gardens (1906). Τον χαρακτήρα του Πίτερ Παν ο Barrie λέγεται πως εν μέρει τον εμπεύστηκε από τον αδερφό του David που σκοτώθηκε λίγο πριν κλείσει τα 14 του σε ατύχημα καθώς παγοδρομούσε. Ο David ήταν ο πιο αγαπημένος γιός της μητέρας τους, της Margaret Ogilvy και ο θάνατός του τη συνέτριψε. Ο Michael προσπάθησε να πάρει τη θέση του διεκδικώντας όλη την προσοχή από τη μητέρα του, η οποία όμως είχε καταρρακωθεί τόσο πολύ ψυχικά που θεωρούσε πως ο γιος της ο David δεν θα μεγάλωνε ποτέ, θα έμενε για πάντα ένα μικρό αγόρι. Κι αυτό την χαροποιούσε μέσα στη δυστυχία της.
Πολλοί ερευνητές του έργου και της ζωής του JM Barrie αποδίδουν στον Πίτερ Παν κι άλλα χαρακτηριστικά. Κάποιοι θεωρούν πως είναι εμπνευσμένος από τη μορφή του Πάνα, της αρχαιοελληνικής θεότητας που ήταν συνυφασμένη με την πανίδα της Φύσης. Ο Παν ήταν μισός άνθρωπος, μισός τράγος, ενώ ο Πίτερ Παν στις πρώτες εκδόσεις των κειμένων του Barrie ήταν ένα μικρό αγόρι που χρησιμοποιούσε για μεταφορικό μέσο μία κατσίκα. Ακόμα δεν είχε μπει το στοιχείο του πετάγματος! Κάποιοι άλλοι ερευνητές αναφέρουν πως ο Πίτερ Παν στο πρωταρχικό κείμενο ήταν ένα πνεύμα που η δουλειά του ήταν να περνάει στον άλλο κόσμο τα παιδιά που πέθαιναν, για να μην φοβούνται. Επίσης, ακόμα και στο κείμενο που γνωρίζουμε σήμερα ως τελικό, ο Πίτερ Παν είναι αιμοσταγής. Υπάρχει μια σκηνή στο βιβλίο όπου περιμένοντας κλεισμένος στο αμπάρι του πλοίου του Χουκ, σκοτώνει έναν έναν τους πειρατές που τολμούν να κατέβουν για να τον αντιμετωπίσουν, σκορπώντας τον θάνατο. Τέλος, υπάρχει μια αναφορά για τις προγενέστερες ιστορίες, ότι ο Πίτερ σφαγίαζε τα Χαμένα Αγόρια όταν αυτά έδειχναν σημάδια ότι σιγά-σιγά μεγάλωναν. Με την παρόδο των χρόνων και με τη γνωριμία του Barrie με την οικογένεια Llewelyn-Davies, ο Πίτερ Παν άρχισε να παίρνει τη σημερινή μορφή, αυτή που γνωρίζουμε όλοι.
Η οικογένεια Llewelyn Davies είχε πέντε αγόρια και ο Barrie γνωρίστηκε μαζί τους στους Κήπους του Kensington στο Λονδίνο. Aν και ήταν παντρεμένος με την ηθοποιό Mary Ansell, γοητεύτηκε από τη μητέρα των παιδιών, την Sylvia Llewelyn Davies. Oταν και η Sylvia και ο σύζυγός της πέθαναν, ο Barrie, με πιθανώς υπόγειους τρόπους, απέκτησε την κηδεμονία τους. Τα πέντε αυτά αγόρια τον ενέπνευσαν να δημιουργήσει τους χαρακτήρες των Χαμένων Αγοριών, του Τουτλ (Tootles), του Νιμπς (Nibs), τoυ Σλάιτλι (Slightly), των διδύμων και του Kέρλι (Curly). O γάμος με την Ansell δεν ολοκληρώθηκε σεξουαλικά ποτέ και τερματίστηκε το 1910, ενώ την εποχή εκείνη – αλλά και αργότερα – υπήρξαν πολλές φήμες για σεξουαλική κακοποίηση των αδερφών Llewelyn Davies, κάτι όμως που δεν μπορεί να εξακριβωθεί πλέον, αφού το 1960 απεβίωσε (αυτοκτόνησε πέφτοντας στις ράγες του μετρό του Λονδίνου) και το τελευταίο μέλος της οικογένειας, ο Peter Llewelyn Davies.
Οσον αφορά στη ροή της ιστορίας, η αλήθεια είναι πως ο Πίτερ Παν όπως τον γνωρίζουμε σήμερα από το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο του JM Barrie, δεν ήταν εξαρχής έτσι δομημένη. Δεν υπήρχε ένας από τους βασικούς χαρακτήρες, ο Κάπτεν Χουκ και ο λόγος που μπήκε ήταν επειδή όταν το 1904 το βιβλίο μεταφέρθηκε στο θέατρο. Καθώς οι τεχνικοί των σκηνικών χρειάζονταν χρόνο ώστε να στήσουν και να ξεστήσουν τα σκηνικά από τη μία για την άλλη σκηνή, ο Barrie έπρεπε να βρει έναν τρόπο να τους δώσει αυτόν τον χρόνο. Κι έτσι δημιουργηθήκε ο Χουκ, οι πειρατές του και ο κροκόδειλος που έφαγε το χέρι του και το ξυπνητήρι. Το βιβλίο Peter and Wendy βασίστηκε στο θεατρικό αυτό και τελικά εκδόθηκε το 1911. Το θεατρικό με τίτλο Peter Pan or The Boy Who Wouldn’t Grow Up κυκλοφόρησε σε έντυπη μορφή το 1928.
Το 1929 ο Barrie μεταβίβασε τα δικαιώματα του “Πίτερ Παν” στο νοσοκομείο παίδων του Λονδίνου Great Ormond Street Hospital, με αποτέλεσμα πολλά άρρωστα παιδιά και οι οικογένειές τους να ωφελούνται από τα έσοδα των δικαιωμάτων του έργου του. Κάθε φορά που ένα νέο βιβλίο, ένα θεατρικό ή μια κινηματογραφική ή τηλεοπτική μεταφορά κυκλοφορεί, το νοσοκομείο λαμβάνει από την ημέρα θανάτου του Barrie το 1937 ως και σήμερα τα χρηματικά ποσά που αντιστοιχούν στα δικαιώματα του δημιουργού.
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή δύο ωραίες εκδόσεις της ιστορίας του Barrie. Η μία είναι εικονογραφημένη από τον Βέλγο Quentin Greban (εκδόσεις Ψυχογιός) και η άλλη είναι το Ο Πήτερ Παν στους κήπους του Κένσινγκτον από τις εκδόσεις Ισις σε εικονογράφηση του Arthur Rackman, του πρώτου εικονογράφου του βιβλίου του Barrie.
Από τις εκδόσεις του εξωτερικού ξεχωρίζουν αυτή της Folio Society σε εικονογράφηση της Debra McFarlane, αυτή με την εικονογράφηση της Mabel Lucie Atwell, η πιο πρόσφατη έκδοση με εικονογράφηση του Robert Ingpen και τέλος, η έκδοση των Minalima.
Στον κινηματογράφο υπάρχουν τέσσερις ταινίες που έχουν εμπνευστεί από τον ήρωα του Barrie: η μία και πιο γνωστή είναι η παραγωγή του 1953 από τα τα στούνιο της Disney όπως και η συνέχειά της (Return to Never Land, 2002), η δεύτερη είναι η ταινία Hook του 1991 με τον Robin Williams ως ενήλικα πλέον Πίτερ Παν και παντρεμένο με την Mόιρα, εγγονή της Γουέντι και φυσικά το Finding Neverland (2004) με τον Johnny Depp να υποδύεται τον JM Barrie την περίοδο που γνώρισε τους Llewelyn Davies.
Η έκδοση της Folio Society
Με την εικονογράφηση της Mabel Lucie Attwell
Με την εικονογράφηση του Robert Ingpen
H έκδοση των MinaLima
