“5” θα πει τα πέντε πιο αγαπημένα βιβλία ενός εικονογράφου. Κάθε μήνα ένας Έλληνας ή μία Ελληνίδα δημιουργός επιλέγει και παρουσιάζει πέντε εικονογραφημένα βιβλία – ελληνικά ή ξένα, καινούρια ή παλιότερα, για παιδιά ή ενήλικες. Μέσα από αυτές τις επιλογές και τα μικρά κείμενα που συνοδεύουν τα βιβλία – ένα είδος λεζάντας – παίρνουμε μια μικρή γεύση από τις αναγνωστικές προτιμήσεις των καλλιτεχνών, τα βιβλία των οποίων έχουμε στα σπίτια μας και ξεφυλλίζουμε σχεδόν καθημερινά. Μια ιδέα ίσως από τις επιρροές τους, τους καλλιτέχνες που θαυμάζουν, τα έργα που αγαπούν να έχουν στη βιβλιοθήκη τους. Παράλληλα, μέσα από τις επιλογές αυτές γνωρίζουμε βιβλία και δημιουργούς που ίσως να μην ξέραμε ως τώρα. Ένα ταχύρυθμο μάθημα εικαστικών, μια εισαγωγή στον υπέροχο κόσμο της εικονογράφησης, που μόνο οι ίδιοι οι εικονογράφοι μπορούν να κάνουν.
Επιμέλεια στήλης: Ζωή Κοσκινίδου
Η Ίρις Σαμαρτζή είναι από τους δημιουργικούς ανθρώπους που κάνουν αισθητή την παρουσία τους μέσα από τα έργα τους. Οι εικονογραφήσεις της είναι συνδεδεμένες με ένα μεγάλο κομμάτι του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα και πολλά παιδιά έχουν φτάσει πλέον να είναι νεαροί αναγνώστες και να έχουν μεγαλώσει με τα βιβλία που έχει εικονογραφήσει. Εμφανίστηκε στον χώρο με το λαϊκό παραμύθι της Ρούμελης “Ο γαλετζάς”, που διασκεύασε η Ζωή Θ. Σπυροπούλου και κυκλοφόρησε το 2004 από τις εκδόσεις Ταξιδευτής. Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησε το “Από την καλή κι από την ανάποδη” της Μάρως Σφακιανοπούλου, για το οποίο βραβεύτηκε ως εικονογράφος το 2006 και το 2008 για το “Το ξύπνημα των κούκων” (της ίδιας συγγραφέα) από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Ακολούθησαν δεκάδες άλλα, για να φτάσουμε στο 2011 και την κυκλοφορία των Καλών και των Κακών Πειρατών (κειμ. Αντώνης Παπαθεοδούλου, εκδ. Παπαδόπουλος), το οποίο τιμήθηκε με Βραβείο “Ερμιόνης Βακάλη-Πετρίδη” του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (2012) και με Κρατικό Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου. Από εκεί και πέρα ξεκινάει μια πορεία που την έφερε μέσα από τις εικόνες της στα σπίτια πολλών παιδιών, στα ράφια αμέτρητων βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών, της έφερε βραβεία και διακρίσεις, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ένα βιβλίο που έφτιαξε μαζί με τον Αντώνη Παπαθεοδούλου (“Ενα τελευταίο γράμμα”, εκδ. Kalandraka), έφερε μια ξεχωριστή βράβευση στην Ισπανία, το Διεθνές Βραβείο Compostela, ενώ το 2021 μας σύστησε τη δική της “Τάτα;;;”, για την οποία βραβεύτηκε με Κρατικό Βραβείο και μπήκε στη λίστα με τα είκοσι καλύτερα παιδικά βιβλία του κόσμου, σύμφωνα με την επιτροπή των βραβείων Hans Christian Andersen 2022. Όχι άδικα θεωρείται μια από τις πιο αγαπημένες εικονογράφους παιδικών βιβλίων στην χώρα μας, με το στυλ της να ξεχωρίζει και να αναγνωρίζεται από το αναγνωστικό κοινό της, τα παιδιά. Η Ιρις Σαμαρτζή είναι η εικονογράφος που αναλαμβάνει μέσω της στήλης “5” να μας κάνει μια ξενάγηση στη βιβλιοθήκη της και να μας μιλήσει για τα πέντε πιο αγαπημένα της εικονογραφημένα βιβλία. Υπενθυμίζεται ότι η Ιρις Σαμαρτζή ήταν υποψήφια για το Hans Christian Andersen Award 2020 & 2022 και για το ALMA 2021.
O Duelo – Inês Viegas Oliveira – Planeta Tangerina.
Σε μια υποψία δάσους, κάπου μακριά και με πολύ κρύο, δυο άνδρες συναντιούνται για να μονομαχήσουν, ώστε να δώσουν τέλος στις διαφορές τους.
“Οι προσβολές σου Δόκτωρ Ροστόφ, πλήγωσαν τα αυτιά μου, τα τύμπανα, την καρδιά μου και ακόμα περισσότερα πράγματα εσωτερικά που δεν εμφανίζονται σε κανένα βιβλίο ανατομίας”.
Γυρίζουν ο ένας την πλάτη στον άλλο, όπως είθισται να γίνεται στις μονομαχίες και αρχίζουν να μετράνε τα βήματά τους προς αντίθετες κατευθύνσεις. Ένα, δυο, τρία, τέσσερα βήματα. Πέντε, έξι, εφτά κι ο αφηγητής-μονομάχος στα δεξιά, απομακρύνεται συνεχώς. Βγαίνει από το δάσος. Διασχίζει τις σελίδες του βιβλίου μία-μία και στον δρόμο συναντάει φιλαρμονικές μπάντες, ένα τσίρκο, ζογκλέρ, σκηνές θεάτρου, ηθοποιούς, πλανόδιους χορευτές, πόλεις γεμάτες ζωή, γεμάτες χρώμα, ύπαιθρο, χωριά, βουνά, λιβάδια, ζώα που βόσκουν, τη μέρα που γίνεται νύχτα και ξανά μέρα.
“Ίσως νομίζεις ότι έφυγα, ότι ήμουν ντροπαλός, αλλά πού θα μπορούσα να πάω;”
Πανέμορφα σαλόνια- έργα τέχνης, με απίθανες χρωματικές παλέτες και μια προμελετημένη αισθητική αφέλεια που εκπέμπει τρυφερότητα κι αθωότητα.
“Ο σκοπός μου, αγαπητέ Ροστόφ, διαλύθηκε στην πορεία” (…)
“Εδώ γύρω, ο ήλιος λάμπει και το αεράκι είναι ελαφρύ.
Φίλε μου, σύντροφέ μου, άσε τα όπλα σου και έλα να με επισκεφτείς αμέσως”.
Κι έτσι κάπως, τελειώνει αυτό το βιβλίο, με το γράμμα που γράφει ο μονομάχος καθισμένος ανάμεσα στα λουλούδια, χωρίς τη στολή και χωρίς το όπλο του. Βάζει το γράμμα σε έναν φάκελο με παραλήπτη:
Ροντέν Ροστόφ
Διεύθυνση: Κάπου μακριά, με πολύ κρύο, αριθμός 17
Συνήθως προτείνω τον “Εχθρό” (Davide Cali, Serge Bloch) σαν αντιπολεμικό βιβλίο. Κι αυτό εδώ όμως όταν το πήρα στα χέρια μου, με δικαίωσε εξίσου. Eπιπλέον, μοιράζομαι μια δική μου ιδέα, αν μου επιτρέπεις Κόκκινη Αλεπού: Μέσα στα πλαίσια μιας βιβλιοθήκης ή μιας τάξης θα έβλεπα πολύ ενδιαφέρον να φτιαχνόταν ένα βιβλίο από την άλλη μεριά, αριστερόστροφα, όπου τα παιδιά θα αποφάσιζαν τι κάνει ο αριστερός μονομάχος. Έφυγε κι εκείνος; Έμεινε εκεί και περίμενε τον αντίπαλο του; Κι αν έφυγε τι συνάντησε στον δρόμο του; Έγραψε κι εκείνος ένα δικό του γράμμα στο τέλος; Συναντήθηκαν; Και τελικά δώσανε τα χέρια όπως κάνει η Inês Viegas Oliveira στο οπισθόφυλλο; Το βιβλίο αυτό δημιουργήθηκε μέσα στα πλαίσια της πλατφόρμας Every Story Matters. Πρόκειται για μια προσπάθεια που στόχο έχει τη συμπερίληψη όλων των παιδιών στην ανάγνωση.
Inside Outside – Lizi Boyd, Chronicle Books
Ένα βιβλίο χωρίς λόγια. Πρωταγωνιστές ένα αγόρι και ο σκύλος του. Σε όλο το βιβλίο μπαινοβγαίνουν στο σπίτι. Εναλλάξ στα σαλόνια, μια τους βλέπουμε στον κήπο και μια μέσα στο σπίτι. Βαρετό, θα μου πεις. Κι όμως δεν είναι! Γιατί οι εποχές αλλάζουν. Το αγόρι εμπνέεται από το έξω και το μετουσιώνει σε ζωγραφική, θέατρο, μαγειρική κ.α. όταν είναι μέσα. Αλλά λειτουργεί και αντίστροφα: μελετάει βιβλία για τη φύση και μετά βγαίνει έξω και ξεκινάει να φτιάχνει ένα δικό του περιβόλι ή ένα δεντρόσπιτο. Κατασκευάζει βαρκούλες όταν είναι μέσα και μετά βγαίνει έξω και διασκεδάζει βλέποντάς τες να επιπλέουν στη λιμνούλα του κήπου. Όλα είναι ένας κύκλος σε αυτό το βιβλίο. Ένα μοίρασμα. Η φύση δίνει απλόχερα τα δώρα της και ο μικρός πρωταγωνιστής της τα επιστρέφει με ενθουσιασμό και σεβασμό. Η δημιουργός του βιβλίου έχει δουλέψει με λιτό και γραμμικό ύφος χρησιμοποιώντας τέμπερες πάνω σε χαρτί κραφτ, ώστε να ταιριάζει απόλυτα με το νόημα του βιβλίου. Αλλά το στοιχείο που κάνει μοναδικό αυτό το βιβλίο και δένει απόλυτα το έξω με το μέσα είναι τα κοπτικά του. Σε κάθε σαλόνι υπάρχει μια πόρτα ή ένα παράθυρο – τρύπα που μας δείχνει τι έπεται ή τι προηγείται. Ένα διαρκές ξεφύλλισμα πίσω-μπρος, ένα παιχνίδι μέσα-έξω πλούσιο σε λεπτομέρειες και στοιχεία που περιμένουν να τα εξερευνήσει ο αναγνώστης.
* Εννοείται ότι το έχω δουλέψει σε τάξη αυτό το βιβλίο και εννοείται ότι τα παιδιά τρελαίνονται να φτιάχνουν τις δικές τους εικόνες μέσα-έξω, με πόρτες και παράθυρα που ανοιγοκλείνουν. Μετά το Inside-Outside αναζητείστε και το Flashlight. Σε αυτό το βιβλίο η Lizi Boyd παίζει με το σκοτάδι και το φως.
Robinson Crusoe – Ajubel, Media Vaca
Eίναι το βιβλίο που είχε τιμηθεί με το Bologna Ragazzi Award (κι όχι μόνο) το 2009. Η ιστορία του Ροβινσώνα Κρούσου είναι γνωστή σε όλους, δε χρειάζεται να την υπενθυμίσω. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια εκδοχή graphic novel χωρίς λόγια, μόνο με εικόνες. Αυτό το βιβλίο είναι μια διαρκής εναλλαγή συναισθημάτων. Χαρακτήρες ιδιαίτερα εκφραστικοί που θυμίζουν Francis Bacon, χρώματα έντονα σε απίθανους εξωτικούς συνδυασμούς και μια διαρκής αντίθεση από το σκοτάδι στο φως, από το μαύρο στο λευκό, από το κενό στο πλήρες, από το μακρινό πλάνο στο πολύ κοντινό. Ήμουν στηn Μπολόνια όταν βραβεύτηκε αυτό το βιβλίο και έτυχε να γίνω βαγόνι μιας μεγάλης ουράς στο Giannino Stoppani Libreria. Ούτε ήξερα γιατί ακριβώς περίμενα σε αυτήν την ουρά. Αλλά βγήκα από το βιβλιοπωλείο με ένα αντίτυπο του Robinson Crusoe, υπογεγραμένο από τον ίδιο τον Ajubel και είμαι πολύ ευτυχής για αυτό το “λάφυρο”.
Zgubiona Dusza (“The Lost Soul”) – Olga Tokarczuk & Joanna Concejo, Wydawnictwo Format
Δεν είναι ένα βιβλίο για μικρά παιδιά το “Η Χαμένη Ψυχή”. Είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες και κυρίως σε μας του ενήλικες που σίγουρα θα βρούμε σημεία να ταυτιστούμε αλλά και σημεία που θα μας “πονέσουν”. Μιλάει για έναν άνθρωπο που ζούσε πολύ καλά: ξύπναγε, έτρωγε, δούλευε, οδηγούσε το αυτοκίνητο του, έπαιζε τέννις, κοιμόταν. Μέσα του όμως ένιωθε ένα τεράστιο κενό. Σιγά σιγά άρχισε να ξεχνάει το όνομα του, το σπίτι του, την ταυτότητα του. Πήγε στον γιατρό κι εκείνος του εξήγησε ότι ο κόσμος πλέον κινείται πολύ γρήγορα και η ψυχή μας δεν μπορεί να συμβαδίσει με αυτή την ταχύτητα, οπότε μένει πίσω διαρκώς με αποτέλεσμα να χάνεται κάποια στιγμή. Στο τέλος της επίσκεψης, του πρότεινε να βρει ένα ήσυχο μέρος να πάει να ζήσει και να περιμένει υπομονετικά να έρθει η ψυχή του να τον βρει. Κι αυτό κάνει ο πρωταγωνιστής του βιβλίου. Δεν θα πω περισσότερα για την ιστορία του βιβλίου, ούτε θα κάνω βαθύτερη ανάλυση στο περιεχόμενο. Έχει τις περγαμηνές του (Bologna Ragazzi Award 2018) και το εκτόπισμα της συγγραφέως είναι τέτοιο (2018 Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας), ώστε να υπάρχουν αρκετές αναφορές και φιλοσοφικές αναλύσεις για το συγκεκριμένο βιβλίο στο διαδίκτυο. Θα σταθώ λίγο στην έκδοση και στην υψηλής αισθητικής δουλειά της Joanna Concejo. Είναι σαν να παίρνεις στα χέρια σου ένα βιβλίο που έχει ξεμείνει για χρόνια στο πατάρι και οι σελίδες του έχουν κιτρινίσει και νοτίσει από την υγρασία. Δεν έχει την τυπική δομή ενός βιβλίου. Είναι ένας μικρός θησαυρός αναμνήσεων, σαν σημειωματάριο κάπως, με διαφορετικές υφές χαρτιού, υπέροχα μολυβώματα, σκόρπιες φωτογραφίες και κείμενο κατά τόπους. Κι αυτό το στοιχείο της έκδοσης είναι που πετυχαίνει την απόλυτη ταύτιση του αναγνώστη με το περιεχόμενο του βιβλίου. Οι σελίδες αποπνέουν μια γλυκιά νοσταλγία για το παρελθόν. Για τον εαυτό μας ως παιδί. Για το μετά. Για τους ανθρώπους που ξεχάσαμε και τη ζωή που αφήσαμε πίσω μεγαλώνοντας. Αλλά και για την ελπίδα και την ψυχική μας αναγέννηση.
Ali Mitgutsch
Αν ήμουν μικροσκοπική στις δικές του εικονογραφήσεις θα ήθελα να ζω. Τον έχω συνδέσει με την παιδική μου ηλικία, τον έχω αναφέρει πολλές φορές στο παρελθόν και ειλικρινά προσπάθησα να τον αποφύγω. Αλλά δεν τα κατάφερα. Ήταν το τελευταίο πράγμα που κάναμε πριν κοιμηθούμε. Μαξιλάρι, πάπλωμα και μπροστά μας ένα τεράστιο βιβλίο με στρογγυλεμένες χαρτονένιες σελίδες. Και μετά άρχιζε το “I spy, I spy…”. Ali Mitgutsch, λοιπόν! Πέθανε τον Γενάρη του 2022 σε ηλικία 86 ετών, έχοντας αφήσει μια γενναία παρακαταθήκη αυτού που οι Γερμανοί ονομάζουν “wimmelbuch*”, δηλαδή βιβλία με εικόνες γεμάτες ασφυκτικά από κόσμο και διάφορα ευτράπελα να συμβαίνουν. Σαν να λέμε εκατό ιστορίες χωρίς λόγια, μέσα σε μια εικόνα. Αρκεί να έχεις χρόνο κι όρεξη να παρατηρήσεις τον κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά. Θες να είναι στην εξοχή; Θες στην πόλη; Στο πανηγύρι; Στην παραλία; Στην πισίνα; Έχει τα πάντα για όλα τα γούστα. Εγγυημένη διασκέδαση, χαλάρωση και πολύ παιχνίδι.
* Στο Γερμανικό βιβλιοπωλείο στην Αθήνα στη στοά, όλο και κάποιο θα έχει ξεμείνει και σας περιμένει.
