“5” θα πει τα πέντε πιο αγαπημένα βιβλία ενός εικονογράφου. Κάθε μήνα ένας Έλληνας ή μία Ελληνίδα δημιουργός επιλέγει και παρουσιάζει πέντε εικονογραφημένα βιβλία – ελληνικά ή ξένα, καινούρια ή παλιότερα, για παιδιά ή ενήλικες. Μέσα από αυτές τις επιλογές και τα μικρά κείμενα που συνοδεύουν τα βιβλία – ένα είδος λεζάντας – παίρνουμε μια μικρή γεύση από τις αναγνωστικές προτιμήσεις των καλλιτεχνών, τα βιβλία των οποίων έχουμε στα σπίτια μας και ξεφυλλίζουμε σχεδόν καθημερινά. Μια ιδέα ίσως από τις επιρροές τους, τους καλλιτέχνες που θαυμάζουν, τα έργα που αγαπούν να έχουν στη βιβλιοθήκη τους. Παράλληλα, μέσα από τις επιλογές αυτές γνωρίζουμε βιβλία και δημιουργούς που ίσως να μην ξέραμε ως τώρα. Ένα ταχύρυθμο μάθημα εικαστικών, μια εισαγωγή στον υπέροχο κόσμο της εικονογράφησης, που μόνο οι ίδιοι οι εικονογράφοι μπορούν να προσφέρουν.
Επιμέλεια στήλης: Ζωή Κοσκινίδου
H Mάρια Μπαχά είναι ζωγράφος και εικονογράφος βιβλίων. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1976, σπούδασε Ζωγραφική στην ΑΣΚΤ με δάσκαλο τον Γ. Ψυχοπαίδη και θεατρικό κοστούμι στο Edinburgh College of Art, Εδιμβούργο, ενώ έχει παρακολουθήσει μαθήματα χαρακτικής και μεταξοτυπίας. Έχει κάνει διάφορες ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Εμείς τη γνωρίσαμε γύρω στο 2015, την εποχή του “Ο Λου και ο Λι στο νησί της τελειότητας” (κειμ. Μ. Ζαβάκου, εκδ. Παπαδόπουλος) και αργότερα με το “Ζωγράφισέ μου ένα σπίτι” της Χριστίνας Φραγκεσκάκη (εκδ. Καλειδοσκόπιο), όμως το έργο της δεν ξεκινά και σίγουρα δεν σταματά εκεί. Το πρώτο βιβλίο που εικονογράφησε στην καριέρα της ήταν το “Μαξ ο Τυχερόγατος” της Αργυρώς Πιπίνη, (εκδ. Μεταίχμιο, 2003) και τα πιο πρόσφατα ήταν το “Η Λίζα και οι Επτά Ζωγράφοι” (κειμ. Χρ. Ανδρέου, Καλειδοσκόπιο) και το “Σαν διακοπές ρεύματος” (κειμ. Άλ. Χαλικιά, Ίκαρος). Το 2021 παρουσίασε την πρώτη της ολοκληρωμένη δουλειά, κειμενικά και εικονογραφικά, το “Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό” (εκδ. Καλειδοσκόπιο), μια διαφορετική ματιά στο έργο και τη ζωή του Σολωμού, ένα βιβλίο με άπταιστο κείμενο, που οι λέξεις του δίνουν τροφή στο μυαλό να στήσει σκηνικά, σαν θεατρικά, εμπνευσμένα από τις εικόνες που η Μάρια Μπαχά δημιούργησε. Και αυτό με τα σκηνικά έχει βάση, μιας και η Μπαχά έχει κάνει σκηνικά και κοστούμια για θεατρικές παραστάσεις και τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ. Για τη δουλειά της έχει τιμηθεί με Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης, με βραβείο από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ενώ έχει αποσπάσει Έπαινο από τα Ελληνικά Βραβεία Γραφιστικής και Εικονογράφησης (ΕΒΓΕ).
Λαμβάνοντας τη σκυτάλη από τη Ναταλία Καπατσούλια, η Μάρια Μπαχά μας παρουσιάζει τα πέντε αγαπημένα της εικονογραφημένα βιβλία και μέσα από τις σύντομες περιγραφές τους μιλάει και συστήνει έργα και δημιουργούς, ενώ παράλληλα μας παραδίδει ταχύρυθμο μάθημα με θέμα “πώς ‘διαβάζεις’ τις εικόνες σε ένα εικονογραφημένο βιβλίο – και όχι μόνο το κείμενο”.
Jane Eyre, Paula Rego, introduced by Marina Warner, Enitharmon Editions London, 2005.
Πώς η Paula Rego κατορθώνει να αφηγείται χωρίς να γίνεται περιγραφική; Πώς κατορθώνει να πλάθει χαρακτήρες τόσο χειροπιαστούς, που νομίζεις ότι είναι παρόντες, διατηρώντας, συγχρόνως, ακέραια τη ζωγραφικότητά τους; Εδώ, στην εικονογράφηση αποσπασμάτων της Τζέην Έυρ, που πρωτοκυκλοφόρησε ως artist’s book πριν βγει στο εμπόριο για το ευρύ κοινό, πάλλεται η ζωγραφική, αλλά συγχρόνως εδώ βρίσκεται και η εικονογράφηση. Εδώ είναι οι κλασικές συνθέσεις και το σταθερό, δυναμικό σχέδιο, όμως εδώ μπαίνουν και οι πειραγμένες αναλογίες, οι δραματικές χειρονομίες, οι παραμορφώσεις, οι σκηνοθετημένες συνθέσεις που ανοίγουν πόρτες σε δωμάτια του ασυνείδητου. Η βία, η συμμόρφωση, η γυναικεία χειραφέτηση, ο πατριαρχικός αυτοματισμός, όλα μεταφρασμένα στη γλώσσα της ζωγραφικής της, που λέει πολλά και άλλα τόσα υπονοεί κρύβοντάς τα, ανάμεσα στις πτυχώσεις των φουστανιών που φορούν τα μοντέλα της. Πάντα έχω τα επιτεύγματα του έργου της της στο μυαλό μου όταν κάνω εικονογραφήσεις, με στόχο -που συνήθως δεν φτάνω – κάθε εικόνα να είναι σε διάλογο με το κείμενο που εικονογραφεί, αλλά και να το φέρει. Το έργο της είναι ένα αξεπέραστο εικαστικό εργαστήριο μυθοπλασίας.
Το Παραμύθι Με Τα Χρώματα, Αλέξης Κυριτσόπουλος, Κέδρος, 1976.
Το Παραμύθι Με Τα Χρώματα κι εγώ έχουμε την ίδια ηλικία, είμαστε του 1976. Μου το έφεραν δώρο σε ένα πάρτι, κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Όταν έφυγαν οι φίλοι μου κι έψαξα το ανακατεμένο σπίτι για τα διασκορπισμένα δώρα μου, αντίκρυσα Το Παραμύθι Με Τα Χρώματα με σκισμένες στη μέση τις περισσότερες σελίδες του. Μια φίλη μου το είχε κάνει χαρτοπόλεμο. Το διάβαζα πάντα μισό. Ζωγράφιζα τις μισές σελίδες του συμπληρώνοντας ό,τι έλειπε με τα μολύβια μου και λάτρευα το σαλόνι με τη βροχή των χρωμάτων. Κάποτε κατάλαβα ότι το δικό μου μισοκατεστραμμένο αντίτυπο αυτού του βιβλίου ενσάρκωσε το βαθύτερο νόημά του. Έγινε χαρτοπόλεμος, μουτζουρώθηκε, ζωγραφίστηκε και γέννησε παιδιά που ασχολήθηκαν με τα χρώματα.
Είναι Τέρας;, Αχιλλέας Ραζής, Καλειδοσκόπιο, 2022.
Όταν έχεις τον ρόλο του εικονογράφου έχεις το κεφάλι σου ήσυχο (κατά κάποιον τρόπο). Όταν όμως καλείσαι να φτιάξεις ένα silent book τα πράγματα δυσκολεύουν. Γίνεσαι συγγραφέας (σιωπηρά), σκηνοθέτης, μοντέρ, επιμελητής και κάπου στο τέλος στριμώχνεται και η ιδιότητα του ζωγράφου. Ο Αχιλλέας Ραζής στο σιωπηλό του βιβλίο “Είναι Τέρας;” έχει καταφέρει να φτιάξει έναν ολοκληρωμένο κόσμο. Πάντα στις δουλειές του, έτσι κι εδώ -κι αυτό είναι ένα στοιχείο που μ’ ενδιαφέρει πολύ- αντλεί έμπνευση από ό,τι τον περιβάλλει ή κάνει διακριτικές αναφορές σε αγαπημένους του ζωγράφους. Το Είναι Τέρας; έχει χρώμα, σφιχτή αφήγηση, αναπνοές και ρυθμό, αλλά κυρίως ξέρει τι θέλει να πει. Επειδή όλα αυτά τα τεχνικά στοιχεία είναι πολύ δουλεμένα, ώριμα και άρτια, αφήνει χώρο στο συναίσθημα του αναγνώστη να κυκλοφορήσει ελεύθερο στα φιλόξενα σαλόνια του και να τα επενδύσει με το δικό του νόημα, χωρίς να του επιβάλλεται. Ανυπομονώ για το επόμενο βιβλίο του.
Paul Chan, The Shadow And Her Wanda, Serpentine Gallery, Koenig Books London, 2007.
Και μόνο το γεγονός ότι ο Paul Chan, ένας από τους αγαπημένους μου σύγχρονους καλλιτέχνες, έγραψε και εικονογράφησε ένα βιβλίο για παιδιά θα ήταν αρκετό για να με κάνει να το ξεχωρίσω. Όμως, το The Shadow And Her Wanda δεν είναι ένα ακόμα παιδικό βιβλίο που έγραψε ένας διάσημος για να εξαργυρώσει τη φήμη του. Είναι ένα μικρό, αυτοτελές έργο τέχνης. Ο Paul Chan δείχνει κι εδώ την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του. Στο βιβλίο αυτό, που είναι «αυστηρώς για παιδιά» όπως ρητά αναφέρεται στο εξώφυλλό του, χωράει αβίαστα, ανυπόκριτα κι άφοβα το σχέδιο κι ο στοχασμός, η αναφορά στη Madonna και το χιπ-χοπ συγκρότημα των Wu Tang Clan δίπλα στον Νίτσε, τον Χέγκελ, τον καλλιτέχνη Τζεφ Κουνς, σκέψεις γύρω από το ασυνείδητο, το λάθος και τις λέξεις. Όπως σε όλα του τα έργα, έτσι κι εδώ, καταφέρνει με μοναδικό τρόπο να ενσωματώσει βαθιά και διαχρονικά ζητήματα σε μια εικαστική γλώσσα που μιλάει με γνησιότητα στο σήμερα χωρίς να αποξενώνει τον θεατή – αναγνώστη. Ένα βιβλίο – σημείο αναφοράς για εμένα και τη δουλειά μου στην εικονογράφηση.
Ασφοντυλίτης, Εύη Γεροκώστα, εικονογράφηση Κώστας Μαρκόπουλος, Καλειδοσκόπιο, 2017.
Ο Κώστας Μαρκόπουλος δημιουργεί μικρά έργα τέχνης σε κάθε σελίδα. Η αφαιρετική του ματιά και η μικρή του κλίμακα καθιστούν κάθε στοιχείο της εικόνας πολύτιμο και ξεχωριστό. Κάθε εικόνα μαζεύεται και συμπυκνώνεται στα απολύτως απαραίτητα, ως προς τη φόρμα, το χρώμα, τη ρυθμολογία αλλά και την αφήγηση. Τα χρωματιστά στίγματα που περιβάλλουν τον ήρωα στο εξώφυλλο συνεχίζουν στα, σαν φόδρες, σαλόνια, γίνονται το πουά μοτίβο στο φόρεμα της νύφης, σκορπίζονται από το μαντήλι της για να γίνουν το ρύζι του γάμου, μεγαλώνουν για να γίνουν τα φαναράκια του γλεντιού και τ΄ αστέρια του ουρανού, οι ψιχάλες της βροχής και τα φινιστρίνια του καραβιού, γίνονται πέτρες και αντηχούν τους ρυθμικούς χτύπους του καλεμιού. Μέσα από συνάψεις που μπορούν να σχηματιστούν μόνο από τις εικόνες που είναι ειδικά φτιαγμένες για ένα κείμενο, εδώ, αφού κλείσουμε το βιβλίο, δεν είμαστε καν σίγουροι αν διαβάσαμε για τα ροδοπέταλα στα μάγουλα του κοριτσιού ή αν τα είδαμε στις εικόνες. Η Εύη Γεροκώστα αφηγείται με τρόπο και ρυθμό κλασικού παραμυθιού μια εκδοχή της αληθινής, όπως μας πληροφορεί το επεξηγηματικό κείμενο στο τέλος του βιβλίου, ιστορία του αυτοδίδακτου καλλιτέχνη, που όταν έχασε την ικανότητά του να περπατάει ξεκίνησε να σφυρηλατεί- να «κεντάει»- τους βράχους και τις πέτρες του μικρού χωριού του. Αυτό το βιβλίο, εικόνες και κείμενο, είναι από τα αγαπημένα μου των τελευταίων χρόνων και το ξεφυλλίζω ξανά και ξανά.
Οι φωτογραφίες ανήκουν στη Μάρια Μπαχά, εκτός από αυτή με το εξώφυλλο του βιβλίου του Αχιλλέα Ραζή.
