H Gema Sirvent γενήθηκε και μεγάλωσε στην Αλικάντε της Ισπανίας. Εκτός από συγγραφέας, είναι επιμελήτρια εκδόσεων και εισηγήτρια σε παιδικά εργαστήρια, ενώ διευθύνει και παρουσιάζει τη ραδιοφωνική εκπομπή παιδικής φιλαναγνωσίας El Laberinto Imaginario. Πριν μπει στον εκδοτικό κόσμο, δούλευε στον τραπεζικό τομέα. Μια συνέντευξη στο ραδιόφωνο την ώρα που πήγαινε για δουλειά κι ένα μποτιλιάρισμα της άλλαξαν τη ζωή της για πάντα. Εκείνη την ημέρα γεννήθηκε η Πηνελόπη της και μαζί της ξαναγεννήθηκε η ίδια. Από εκείνη τη στιγμή πέρασαν κάποια χρόνια, άλλαξε επάγγελμα, έγραψε ιστορίες για παιδιά κι επιμελήθηκε βιβλία άλλων. Μέχρι που έφτασε το πλήρωμα του χρόνου και αποφάσισε να αφηγηθεί την ιστορία της Πηνελόπης, που όλα αυτά τα χρόνια περίμενε υπομονετικά τη δική της στιγμή για να βγει στον κόσμο. Με αφορμή τη μετάφραση και κυκλοφορία στα ελληνικά του εικονοβιβλίου της “Η Πηνελόπη της θάλασσας” από τις εκδόσεις Μικρή Σελήνη, η Κόκκινη Αλεπού είχε την ευκαιρία να μιλήσει με την Ισπανίδα συγγραφέα για το βιβλίο της, την ομηρική Πηνελόπη, τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, τις Πηνελόπες της δικής της ζωής και τη συνεργασία της με τον σπουδαίο εικονογράφο Raul Guridi.
Ποια είναι η ιστορία της «Πηνελόπης της θάλασσας» και τι ήταν αυτό που προκάλεσε την ανάγκη να την κάνετε βιβλίο;
Όταν ήμουν μικρή ο πατέρας μου είχε μια συλλογή με κάτι πανέμορφες εκδόσεις κλασικών λογοτεχνικών έργων. Μου άρεσε πολύ να διαβάζω αποσπάσματα από αυτά τα βιβλία και η Οδύσσεια του Όμηρου ήταν ένα από τα βιβλία που ξεχώρισα. Το ταξίδι του Οδυσσέα, γεμάτο περιπέτειες και κινδύνους, μυθολογικά τέρατα και γοργόνες, ήταν πραγματικά φανταστικό! Ο ήρωας, χάρη στην ευφυία του, πάντα κατόρθωνε να βγαίνει νικητής και να επιστρέφει στη θάλασσα, ψάχνοντας για την Ιθάκη του. Η Πηνελόπη από την άλλη ήταν πάντα η ενάρετη, η πιστή, η λογική. Αυτή που περιμένει για πάντα. Κάτι που δεν συνειδητοποίησα εκείνη τη στιγμή – και το οποίο αναγνωρίζω στον εαυτό μου τώρα – είναι ότι δεν ήθελα ποτέ να γίνω η Πηνελόπη. Ήθελα να είμαι ο Οδυσσέας: να ταξιδεύω στις θάλασσες και να αντιμετωπίζω όλους τους κινδύνους που βρίσκονται μπροστά μου. Η Πηνελόπη περίμενε και απελπιζόταν. Ύφαινε, ξετύλιγε και υπέφερε για τον Οδυσσέα, για τον γιο της και για το βασίλειο της Ιθάκης. Ήταν ο τυπικός γυναικείος χαρακτήρας και για ένα ανήσυχο κορίτσι σαν εμένα αυτός ο τύπος χαρακτήρα δεν είχε κανένα ενδιαφέρον.
Τα χρόνια πέρασαν και μια μέρα καθώς πήγαινα σε μια επαγγελματική συνάντηση, κόλλησα στην κίνηση. Άκουγα ραδιόφωνο στο αυτοκίνητο, τη συνέντευξη ενός άντρα που είχε αφήσει τα πάντα για να περιπλανηθεί στον κόσμο με μηχανή. Τον ρώτησαν για το κίνητρό του, τον λόγο για αυτήν την τρελή απόφαση και άρχισε να απαγγέλλει την Ιθάκη του Κωνσταντίνου Καβάφη:
Σὰ βγεῖς στὸν πηγαιμὸ γιὰ τὴν Ἰθάκη,
νὰ εὔχεσαι νἆναι μακρὺς ὁ δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας,
τὸν θυμωμένο Ποσειδῶνα μὴ φοβᾶσαι,
τέτοια στὸν δρόμο σου ποτέ σου δὲν θὰ βρεῖς,
ἂν μέν᾿ ἡ σκέψις σου ὑψηλή, ἂν ἐκλεκτὴ
συγκίνησις τὸ πνεῦμα καὶ τὸ σῶμα σου ἀγγίζει.
Χωρίς να ξέρω τον λόγο, ξέσπασα σε κλάματα, εκεί στη μέση του μποτιλιαρίσματος, μέσα στο αυτοκίνητό μου, κολλημένη, μια λέξη με διττή σημασία για μένα, μια εκπληκτική μεταφορά της ίδιας μου της ζωής. Είχα κάνει ως τότε ακριβώς όσα έρπεπε να κάνω: είχα υπάρξει μια καλή μαθήτρια, φρόντιζα τους γονείς μου, είχα μια καλή δουλειά, είχα παντρευτεί κι είχα κανει παιδιά. Αυτό ήταν όμως όλο; Σκεφτόμουν τον Οδυσσέα των παιδικών μου χρόνων και όλα όσα ήθελα να γίνω. Και πού τελικά είχα καταλήξει. Είχα γίνει η Πηνελόπη. Πάντα περίμενα για κάτι χωρίς να ξέρω τι ήταν αυτό το κάτι. Κολλημένη σε μια δουλειά που πλέον είχε γίνει ρουτίνα, που δεν ήταν για μένα. Αισθανόμουν σαν σκιά και το μόνο που μου είχε μείνει ήταν να περιμένω. Ακριβώς εκείνη τη στιγμή, ο σπόρος αυτής της ιστορίας φυτεύτηκε μέσα μου, μαζί με την απόφαση να φύγω από τη δουλειά μου, να ξεκινήσω μια νέα επαγγελματική διαδρομή και να αλλάξω τη ζωή μου δραστικά.
Δεν ήμουν ο Οδυσσέας, ούτε θα γινόμουν ποτέ, γιατί δεν είχα μεγαλώσει για να γίνω όπως εκείνος. Γιατί δεν μπορούσε όμως η Πηνελόπη να βγει έξω και να ψάξει τη δική της Ιθάκη; Δεν ήταν μια απόφαση που έγινε πραγματικότητα εκείνη τη στιγμή, αλλά ήταν τότε που άρχισε να παίρνει μορφή, μαζί με την Ιθάκη μου. Εκεί, κολλημένη στην κίνηση. Οταν έγραψα το «Η Πηνελόπη της θάλασσας» είχαν περάσει ήδη δύο χρόνια από εκείνη τη στιγμή στο αυτοκίνητο. Είχα αλλάξει δουλειά, είχα μπει στον εκδοτικό κόσμο και είχα αρχίσει να αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω γραπτώς όλα αυτά που ένιωθα. Η Πηνελόπη παρέμενε στο μυαλό μου όλον αυτόν τον καιρό γιατί ήξερα ότι ο Οδυσσέας θα είχε ήδη ορμήξει στην περιπέτεια χωρίς να το σκεφτεί δεύτερη φορά. Κι αυτό θα φαινόταν φυσιολογικό σε όλους. Δεν θα ίσχυε όμως το ίδιο και για την Πηνελόπη. Τι θα σκέφτονταν οι άνθρωποι για τη συνετή Πηνελόπη αν είχε πάει στη θάλασσα αναζητώντας τον Οδυσσέα αντί να περιμένει; Δεν θα είχαν συμφωνήσει όλοι, αυτό είναι σίγουρο. Θα νόμιζαν ότι ήταν τρελή! Όταν ακολουθείς μια διαφορετική πορεία από αυτή που το κοινωνικό σου περιβάλλον καταλαβαίνει και αποδέχεται, ο δρόμος είναι δύσκολος και η απόφαση τρομακτική. Είναι όμως ο μοναδικός τρόπος να είσαι τίμιος απέναντι στον εαυτό σου. Αν το καλοσκεφτείς, αυτό που τελικά συμβαίνει πάντα στο τέλος είναι πως καταλήγεις να ευχαριστείς τους άλλους, όχι τον εαυτό σου. Τουλάχιστον, αυτό συνέβη στη δική μου περίπτωση. Νομίζω πως ξεχνάμε ότι στην πορεία της ζωής μας αφήνουμε πίσω μικρά κομμάτια του εαυτού μας. Ίσως μια ωραία μέρα ανακαλύψεις ότι έχουν περάσει 20 χρόνια και περιμένεις ακόμα την ευκαιρία να κάνεις ό,τι θες πραγματικά με τη ζωή σου. Αυτό το βιβλίο αντικατοπτρίζει αυτή τη στιγμή, τη στιγμή του θάρρους. Τη στιγμή που παίρνεις μια απόφαση που μπορεί να κάνει τη ζωή σου εκπληκτική!
Μπορείτε να περιγράψετε την Πηνελόπη; Ποια είναι; Είναι κορίτσι, είναι γυναίκα; Πού μένει και γιατί θέλει να φύγει από το σπίτι της; Υπάρχει ίσως κάτι που φοβάται;
Η Πηνελόπη είμαι εγώ, είναι η μητέρα μου, είναι η κόρη μου. Είναι όλες οι γυναίκες που κάποια στιγμή ένιωσαν ότι η ζωή τους θα μπορούσε να είναι κάτι περισσότερο. Που αισθάνονται την ανάγκη να μπορούν να επιλέξουν για τον εαυτό τους, να περπατήσουν σε άγνωστα μονοπάτια. Στο βιβλίο ήθελα να το τονίσω ακριβώς αυτό: ότι η Πηνελόπη είναι όλοι μας, σε οποιαδήποτε ηλικία, γιατί ποτέ δεν είναι πολύ αργά να ξεκινήσεις κάτι καινούργιο. Στην πραγματικότητα, η Πηνελόπη του βιβλίου δε φεύγει μακριά από κάτι, απλά ψάχνει το δικό της μονοπάτι. Νομίζω ότι αυτό που φοβάται περισσότερο είναι να παραμένει κολλημένη· παρόλο που θέλει να τιμήσει όλα όσα έχει διδαχθεί, ταυτόχρονα θέλει να τα ερμηνεύσει με τον δικό της τρόπο. Συνήθως, αυτοί που μας αγαπούν προσπαθούν να μας δείξουν τι πιστεύουν ότι είναι καλύτερο για εμάς, και μερικές φορές μας επιβάλλουν τα δικά τους θέλω για να μας προστατεύσουν. Αλλά πρέπει πραγματικά να προστατευθούμε; Δεν μπορούμε να μάθουμε από τα λάθη μας; Όπως μου είπε κάποτε ο τρίχρονος γιος μου “Μαμά, ο καθένας έχει τον δικό του τρόπο, τον ρυθμό και το θάρρος τους, και αυτή η σούπα είναι ζεστή για μένα“. Για μένα η σούπα που του έδινα ήταν τέλεια, προφανώς όχι. Λοιπόν, αυτή είναι η ζωή: υπάρχουν πράγματα που κανείς δεν μπορεί να σου διδάξει, γιατί είναι το αποτέλεσμα της δικής σου εμπειρίας. Αν λοιπόν πρέπει να κάψεις τη γλώσσα σου για να μάθεις αν η σούπα είναι ζεστή, τότε ας είναι. Και για να συμβεί αυτό, πρέπει να είσαι αρκετά περίεργος για να δοκιμάσεις. Η περιέργεια είναι η μηχανή του θάρρους και το πρώτο βήμα για την αληθινή μάθηση. Σε αυτό το βιβλίο η Πηνελόπη αντιπροσωπεύει το θάρρος να βρεις το δικό σου μονοπάτι παρά τους φόβους, οι οποίοι συχνά είναι φόβοι που έχουμε κληρονομήσει.
Η oμηρική Πηνελόπη απεικονίζεται ως μια υπομονετική γυναίκα που περιμένει τη μοίρα της, ήσυχη, στη σκιά, πιστή στον απόντα σύζυγό της, στον γιο της και σε ολόκληρο το βασίλειο της Ιθάκης. Είναι ίσως ο μόνος χαρακτήρας στη διεθνή λογοτεχνία που συνδέεται τόσο έντονα με τη συζυγική πίστη. Αλλά η Πηνελόπη της δικής σας ιστορίας δεν έχει καμία σχέση με την ομηρική συνονόματή της. Αντιθέτως, είναι μια γυναίκα έτοιμη να ξεκινήσει να βρει τη δική της Ιθάκη. Πρώτα απ ‘όλα, υπάρχει πράγματι μια σύνδεση μεταξύ των δύο χαρακτήρων; Υπάρχει σχέση μεταξύ της ιστορίας σας και της Οδύσσειας του Ομήρου;
Οι δύο χαρακτήρες συμπεριφέρονται με εντελώς διαφορετικούς τρόπους, αλλά στην πραγματικότητα είναι οι ίδιοι. Η Πηνελόπη μας έχει διδαχθεί να είναι υπομονετική, να σιωπά, να είναι στη σκιά, πιστή στο πεπρωμένο της ως γυναίκα. Η εκπαίδευσή της και η ανατροφή της είναι ίδια με εκείνη της ομηρικής Πηνελόπης. Και οι δύο ζουν σ’ ένα νησί που είναι μια όμορφη μεταφορά για την απομόνωση. Ταυτόχρονα όμως, η θάλασσα που περιβάλλει το νησί συμβολίζει την περιπέτεια, τις άπειρες δυνατότητες, καθώς μπορεί να πάει οπουδήποτε αρκεί να έχει βάρκα. Και τα δύο πρόσωπα είναι τα ίδια, μόνο που οι αποφάσεις που έχουν λάβει είναι διαφορετικές. Και αυτό αλλάζει τα πάντα.
Είναι «Η Πηνελόπη της θάλασσας» ένα βιβλίο για τις επιλογές που κάνουμε;
Ναι, είναι ένα βιβλίο για τις αποφάσεις που παίρνουμε. Στην πραγματικότητα, για το πόσο σημαντικό είναι να παίρνουμε αποφάσεις και να μην αφήνουμε τους άλλους να το κάνουν για εμάς. Nα είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας και να ενεργούμε αναλόγως. Η Πηνελόπη συμβολίζει την πίστη, αλλά αντί να είναι πιστή στον άντρα της, είναι πιστή στον εαυτό της.
Πιστεύετε ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζονται σήμερα διαφορετικά από πριν; Ή μήπως μεγαλώνουμε ακόμα και τώρα με την πεποίθηση ότι πρέπει να περιμένουμε τον έναν άντρα που θα μας ζητήσει να τον παντρευτούμε; Εξακολουθούμε να μεγαλώνουμε τις κόρες μας για να σκέφτονται και να ενεργούν πρώτα για τους άλλους και μετά για τις ίδιες, καταπιέζοντας τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους για χάρη των άλλων;
Είναι αστείο, έχω δύο μικρά παιδιά, ένα κορίτσι και ένα αγόρι, και παρόλο που προσπαθώ να τα μεγαλώσω και τα δύο το ίδιο, συνειδητοποιώ ότι στην κοινωνία εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές προκαταλήψεις γύρω από τα κορίτσια. Είναι αλήθεια ότι οι γυναίκες είμαστε πλέον σε θέση να μορφωθούμε, να εργαζόμαστε και να έχουμε ίδιες ευκαιρίες με τους άντρες. Ωστόσο, η κοινωνία περιμένει ακόμα από εμάς να εκπληρώσουμε έναν πολύ συγκεκριμένο ρόλο που δεν χρειάζεται να αναλάβουν οι άνδρες. Θεωρείται λοιπόν δεδομένο ότι θα φροντίσουμε τα παιδιά ακόμα κι αν δουλεύουμε. Επίσης, όταν οι γονείς μας θα μεγαλώσουν, θα τους φροντίσουμε, ενώ παράλληλα θα πρέπει να γνωρίζουμε τις ανάγκες των γύρω μας και να τις καλύπτουμε. Μερικές φορές, ή τουλάχιστον αυτό συμβαίνει σε μένα, αισθανόμαστε ένοχοι αν βάζουμε τις δικές μας ανάγκες πάνω από αυτές των άλλων. Ζούμε ένα είδος διχοτομίας, διότι έχουμε τις ίδιες ευκαιρίες με τους άντρες, αλλά κατά κάποιο τρόπο θεωρείται δεδομένο ότι πρέπει να εκπληρώσουμε τους ρόλους που παραδοσιακά αποδίδονται στις γυναίκες και να κάνουμε τα πάντα τέλεια, κάτι που σε πολλές οι περιπτώσεις προκαλεί μια συνεχή αίσθηση αποτυχίας. Θεωρείται δεδομένο ότι είμαστε ικανές να τα κάνουμε όλα, και πιστεύω ότι η ίδια η κοινωνία απαιτεί από εμάς περισσότερα από ότι από τους άντρες στο συγκεκριμέο θέμα. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια σημειώθηκε μεγάλη πρόοδος χάρη στα διάφορα κινήματα δικαιωμάτων των γυναικών σε όλο τον κόσμο, αλλά υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος μπροστά μας. Επιπλέον, πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτή η πρόοδος έχει σημειωθεί μόνο στις πιο ανεπτυγμένες χώρες. Υπάρχουν ακόμα μέρη όπου οι γυναίκες δεν έχουν καν πρόσβαση σε μια βασική εκπαίδευση. Εκεί εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά εμπόδια που πρέπει να προσπεράσουμε. Υπάρχει ακόμα πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει.
Το “Η Πηνελόπη της θάλασσας” δεν είναι το πρώτο σας εικονογραφημένο βιβλίο, είναι ομως το πιο οικείο, το πιο θηλυκό, ένα βιβλίο crossover που απευθύνεται όχι μόνο σε μεγάλα παιδιά και εφήβους, αλλά και ενήλικες. Τι είναι αυτό που το κάνει τόσο ελκυστικό σ’ ένα τόσο ευρύ κοινό;
Η αλήθεια είναι ότι μ’ έχει εκπλήξει το γεγονός ότι το βιβλίο έχει αγγίζει ένα τόσο ευρύ κοινό. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει επειδή πρόκειται για μια τόσο προσωπική ιστορία, με αλήθεια, που είναι κοινή σε πολλούς ανθρώπους και όχι μόνο στις γυναίκες. Υπάρχουν άνδρες που μου έχουν μιλήσει για τις εμπειρίες τους και μου έχουν πει «Είμαι η Πηνελόπη», γιατί σε ένα σημείο της ζωής τους αποφάσισαν να προσπεράσουν αυτό που θα περίμενε η κοινωνία από αυτούς και να γίνουν αυτοί που πραγματικά ήθελαν να είναι. Με κάνει πολύ χαρούμενη να σκέφτομαι ότι το βιβλίο αυτό θα μπει στη ζωή ενός αναγνώστη που χρειάζεται ενθάρρυνση για να πάρει την απόφαση να είναι ευτυχισμένος, να αναλάβει τα ηνία της ζωής του.
Ποια ήταν η συμβολή του Raul Guridi στην ιστορία της Πηνελόπης;
Έχω συνεργαστεί και στο παρελθόν με τον Guridi ως επιμελήτρια εκδόσεων και τώρα ως συγγραφέας και δεν θα μπορούσα να είμαι πιο ευγνώμων για το έργο του. Είναι ένας απίστευτος καλλιτέχνης και έχει τόσο εκπληκτική ικανότητα να μεταφέρει τα συναισθήματα στο χαρτί. Νομίζω ότι είναι ένας από τους πιο ταλαντούχους εικονογράφους στη χώρα μας (σ.σ. Ισπανία). Πιστεύω ειλικρινά ότι χωρίς αυτόν η Πηνελόπη δεν θα μπορούσε να πάει στη θάλασσα: είναι ο άνεμος που κατάφερε να κάνει αυτό το βιβλίο ένα όμορφο εικονογραφημένο ποίημα για τη ζωή και το θάρρος. Σεβάστηκε απόλυτα το κείμενό μου. Οι εικονογραφήσεις του είναι απαλές, ήρεμες αλλά ταυτόχρονα γεμάτες δύναμη και αποφασιστικότητα. Ο Guridi εδωσε φτερά στον λόγο μου.
σ.σ.: μεταφράζοντας τη συνέντευξη και διαβάζοντας παράλληλα άλλες συνεντεύξεις της Gema Sirvent καθώς και το βιβλίο της “Η Πηνελόπη της θάλασσας” άκουγα στο Spotify μουσική. Ενα από τα τραγούδια που άκουσα και “κόλλησε” και με όσα διάβαζα εκείνη τη στιγμή είναι και το Woman της Cat Power με τη Lana Del Ray. Z.K.
