Γράφουν οι: Μαριάννα Γιαννουλάκη & Ελένη Αθανασοπούλου,
μέλη διαφυλετικών οικογενειών, μέλη του Συλλόγου Φίλων της Μεικτής Οικογένειας «Πελαργός».
Ο Φεβρουάριος είναι ο «Μήνας Μαύρης Ιστορίας»*, ενώ σήμερα ξεκινά η εβδομάδα που οι συγγραφείς, εικονογράφοι, εκδότες, αλλά και όλοι εμείς οι αποδέκτες του βιβλίου, τιμούν τους μαύρους ανθρώπους μέσα από το παιδικό βιβλίο. Ανασύραμε, λοιπόν, όλα εκείνα τα βιβλία του συλλογικού καταλόγου των διαφυλετικών οικογενειών του Πελαργού, τα οποία φιλοξενούν μαύρους χαρακτήρες είτε αληθινούς, είτε φανταστικούς, είτε ήρωες, είτε απλούς συμμέτοχους στην ιστορία του βιβλίου. Η λίστα αριθμεί παραπάνω από 50 βιβλία! Μερικά από αυτά αναφέρουμε παρακάτω, ενώ τα υπόλοιπα θα τα βρείτε στον κατάλογο του Πελαργού, μαζί με μικρή κριτική και αξιολόγηση.
Θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος «γιατί πρέπει τα παιδικά βιβλία που έχω στη βιβλιοθήκη του σπιτιού μου να περιλαμβάνουν μαύρους χαρακτήρες;» Πολλά από τα βιβλία που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή στα ελληνικά βιβλιοπωλεία, δίπλα στους μαύρους χαρακτήρες, εικονίζουν κοντά και ψηλά παιδιά, κάποια σε αναπηρικό καροτσάκι, κορίτσια με κοντά μαλλιά, αγόρια που παίζουν με κούκλες και πλήθος άλλων, μη συμβατικών εικόνων. Και δυστυχώς, σε πολλές -αν όχι όλες τις- περιπτώσεις, τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού βασίζονται στη διαφορετικότητα, είτε της φυλής-εθνικότητας, είτε της εμφάνισης, και γενικότερα της υπόστασης του θύματος (ή και του θύτη). Περιλαμβάνοντας βιβλία που οι ήρωές τους είναι από διαφορετικές ηπείρους και έθνη, με διαφορετικά σώματα και ιδιαιτερότητες προσφέρουμε «παράθυρο» στα παιδιά, τους δίνουμε μια πληρέστερη εικόνα για τον κόσμο και εν δυνάμει τα απομακρύνουμε και από το ρόλο του θύτη, αλλά και του θύματος στο bullying. Ταυτόχρονα, η συμπεριληπτική εικονογράφηση στα βιβλία δημιουργεί «καθρέπτες» των ‘διαφορετικών’ παιδιών με αποτέλεσμα το βιβλίο να τα ενδυναμώνει μέσω της ιστορίας που διαβάζουν. Είναι δικαίωμα όλων των παιδιών -και όχι προνόμιο κάποιων- να βλέπουν τον εαυτό τους στα βιβλία.
Στα ελληνικά βιβλιοπωλεία μπορούμε να βρούμε πολλά συμπεριληπτικά βιβλία, μεταφρασμένοι στην πλειονότητα τίτλοι, που στοχεύουν στην ενίσχυση της ενσυναίσθησης, της συναισθηματικής νοημοσύνης και της ενδυνάμωσης των παιδιών (βλ. «Τα κορίτσια μπορούν να κάνουν τα πάντα», εκδ. Μεταίχμιο, «Θέλω να κερδίζω» (εκδ. Μεταίχμιο), «Σούπερ ήρωας σαν κι εσένα» (εκδ. Μίνωας), «Θα γίνουμε κύμα» (εκδ. Μεταίχμιο), «Να είσαι ο εαυτός σου», εκδ. Μεταίχμιο). Στα βιβλία αυτά η διαφορετικότητα στην εικονογράφηση είναι έκδηλη, συμπεριλαμβανομένων των μαύρων χαρακτήρων. Στέλνουν το μήνυμα της αξίας της ποικιλομορφίας των ανθρώπων, δίνουν το έναυσμα στο παιδί να παρατηρεί και να σχολιάζει τις διαφορές και ανοίγουν τη πόρτα σε συζητήσεις. Βέβαια υπάρχουν και εξαιρετικοί τίτλοι αφηγηματικού τύπου όπου το μαύρο παιδί αντιπροσωπεύεται με θετικό τρόπο και είτε είναι ο πρωταγωνιστής, είτε μέρος της ιστορίας απαλλαγμένης από (αρνητικά) στερεότυπα για τη χώρα προέλευσης του, την οικογένειά του ή τον τρόπο που μιλάει (βλ. «Η ανησυχία της Ρούμπι» (εκδ. Ψυχογιός), «Τα χάρτινα αεροπλανάκια» (εκδ. Παπαδόπουλος), «Μην τα βάζεις ποτέ με μια πριγκίπισσα», εκδ. Βιβλιοσκόπιο), αλλά και ως (μαύρο) ‘πρότυπο’ (βλ. «Έιντα Τουιστ, η επιστήμονας», εκδ. Ψυχογιός, «Άννα Πένσα», εκδ. Καλειδοσκόπιο).
Στους τίτλους από Έλληνες συγγραφείς και εικονογράφους, μαύρους ήρωες βρίσκουμε στο «Σι Λόντε» του Μίλτου Πιστώφ (εκδ. Διόπτρα) και στο «Τι τρέχει με τον Μπαντού» (Ελληνοεκδοτική) της Άννας Μιχίδη. Εξαιρετικές προσπάθειες είναι «Ο μικρός αρχιτέκτονας και η στρουθοκάμηλος Ρωξάνη» (εκδ. Μέλισσα), ένα διήγημα που κατατροπώνει τη συμβατική εικόνα της Αφρικής στην Δυτικό κόσμο και το «Ταξίδι στην Αφρικανική Σαβάνα» (εκδ. Διόπτρα), που θίγει έμμεσα το θέμα της κλιματικής αλλαγής στο αφρικανικό οικοσύστημα και το παράνομο κυνήγι αγρίων ζώων.
Μπαίνοντας στο Δημοτικό, η βιβλιογραφία που δίνει χώρο στην εικόνα των μαύρων ανθρώπων εμπλουτίζεται με αρκετά βιβλία γνώσεων (π.χ. «Τα παιδιά του κόσμου», εκδ. Ψυχογιός), «Αν η γη είχε 100 ανθρώπους», εκδ. Παπαδόπουλος), τα οποία ωθούν τα παιδιά εκτός του μικρόκοσμού τους και εξηγούν με εύληπτο τρόπο πως αλλάζει η πρόσβαση ανά τον κόσμο σε αγαθά που για κάποιους θεωρούνται δεδομένα. Αναζητούμε επίσης τίτλους που αναδεικνύουν την ιστορία, τη βιογραφία, τους αγώνες και τα επιτεύγματα, μεταξύ άλλων, σημαντικών μαύρων προσωπικοτήτων (βλ. «Ιστορίες της καληνύχτας για επαναστάτριες», εκδ. Ψυχογιός, «Υπέροχες Γυναίκες που έκαναν θαύματα», εκδ. Μεταίχμιο, «Μικρά κορίτσια με ΜΕΓΑΛΕΣ ΙΔΕΕΣ: Ρόζα Παρκς», εκδ. Παπαδόπουλος, «Little People Big Dreams: Maya Aggelou», Frances Lincoln Publishers Ltd, «Little Leaders – Exceptional Men in Black History», εκδ. Penguin Books Ltd). Εμπλουτίζουμε έτσι τη γνώση και το ενδιαφέρον του παιδιού για την παγκόσμια Ιστορία και δίνουμε αφορμές για συζητήσεις πάνω σε θέματα φυλετικής (αν)ισότητας.
Αναζητούμε βιβλία από βραβευμένους μαύρους συγγραφείς όπως το «Aν έρθεις σαν τον άνεμο» (εκδ. Πατάκη) της Jacqueline Woodson, όπου ένας έφηβος μπορεί να δει τις ανησυχίες του στις σελίδες του και ταυτόχρονα να κατανοήσει το πόσο επικίνδυνα ευάλωτη καθίσταται η ζωή ενός δεκαπεντάχρονου μαύρου αγοριού στην Αμερική του σήμερα. Το «Αγαπημένη» της Toni Morrison (εκδ. Παπαδόπουλος) μας κάνει κοινωνούς του ανεξίτηλου τραύματος της δουλείας, ενώ το αυτοβιογραφικό βιβλίο της σπουδαίας Maya Angelou «Ξέρω γιατί τραγουδάει το πουλί στο κλουβί» (εκδ. Πατάκη), διατείνεται ότι «είμαστε πολύ περισσότερο ίδιοι από όσο είμαστε διαφορετικοί. Αυτή η αλήθεια είναι ο λόγος για τον οποίο όλοι μας μπορούμε να έχουμε ενσυναίσθηση, για τον οποίο όλοι μας μπορούμε να συγκινούμαστε όταν κελαηδάει το πουλί στο κλουβί».
Οι μαύροι συγγραφείς μας ‘ανοίγουν παράθυρο’ στην καθημερινότητα σε μια χώρα της Αφρικής όπως της αρμόζει, μέσα από τα μάτια των ανθρώπων της και τα επιτεύγματα τους (βλ. «Το αγόρι που δάμασε τον άνεμο» των Kamkwamba William και Mealer Bryan, εκδ. Παπαδόπουλος), απαλλαγμένη από τα αρνητικά στερεότυπα που συχνά προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (βλ. «Μείνε μαζί μου» της Αγιομπάμι Αντεμπάγιο, εκδ. Brainfood, «Μυρμηγκοφωλιές στη Σαβάνα» του Chinua Achebe, Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός). Ευελπιστούμε στη μετάφραση περισσότερων ξενόγλωσσων τίτλων παιδικών βιβλίων από Μαύρους συγγραφείς, όπως αυτά της Jaqueline Woodson. Επίσης, ευχόμαστε την επανέκδοση βιβλίων όπως το εξαιρετικό «Το λεωφορείο της Ρόζας» από τις εκδόσεις Κόκκινο, που μας μεταφέρει στην Αμερική της δεκαετίας του 1960 και το «Αλόη, το μωρό της ζούγκλας» (εκδ. Καστανιώτη), που ανατρέπει πλήρως τα στερεότυπα θίγοντας την υιοθεσία ενός λευκού παιδιού από μία μαύρη οικογένεια, με πολύ χιούμορ.
Επηρεασμένες από την καμπάνια «Διαβάζω δυνατά», κλείνουμε με στοχευμένα ηχητικά παραμύθια από το #Ναι_Μπορώ του Νίκου Ξενάκη. Ξεχωρίσαμε το «Αληθινή Ιστορία του Εμμανουέλ» που αφορά την πραγματική ιστορία ενός παιδιού με σωματική αναπηρία που έκανε το γύρο της Γκάνα με ποδήλατο, το «Εκπληκτική Γκρέις» και «Το κουρείο του θείου Μπομπ».
Ο τόπος γέννησής μας καθορίζεται από το που βρίσκονται εκείνοι που όρισαν την ύπαρξή μας. Και ενώ ερχόμαστε στη ζωή όλοι με την ίδια διαδικασία, φέρουμε συγκεκριμένα φυσικά χαρακτηριστικά που δεν τα επιλέξαμε και δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε. Αλλάζουμε όμως συνεχώς σε γνώσεις, και στο τρόπο που σκεφτόμαστε και ενεργούμε. Ο «ξένος», ο «άλλος», και ο «διαφορετικός» που επισκέπτονται τα παιδιά μέσω των βιβλίων, αποτελούν αδιαμφισβήτητα σημαντικά ερεθίσματα για τον διαρκή εμπλουτισμό της εικόνας τους για τις ομοιότητες και τις διαφορές των ανθρώπων σε παγκόσμια κλίμακα.
*Ο «Μήνας Μαύρης Ιστορίας», γνωστός επίσης ως Αφροαμερικανικός μήνας ιστορίας, αποτελεί μία ετήσια εκδήλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, στον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο για την ανάμνηση των σημαντικών ανθρώπων και γεγονότων στην ιστορία της αφρικανικής διασποράς. Γιορτάζεται κάθε χρόνο, στην Αμερική και τον Καναδά τον Φεβρουάριο, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο τον Οκτώβριο. Έχει τις ρίζες του στο 1926, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν ο ιστορικός Κάρτερ Γούντσον (1875-1950) και η «Ένωση για τη Μελέτη της Νέγρικης Ζωής και Ιστορίας», ανακοίνωσαν ότι η δεύτερη εβδομάδα του Φεβρουαρίου θα είναι «Εβδομάδα Νέγρικης Ιστορίας». 50 χρόνια αργότερα, το 1976, αποφασίστηκε ότι η γιορτή αυτή θα διαρκεί όλο το μήνα (Πηγή: https://asalh.org/, https://www.exploration.gr/, https://blackbabybooks.com/bcbw/).
