O αυτισμός είναι από μόνος του ένα πολύ μεγάλο θέμα που η κάθε οικογένεια χειρίζεται διαφορετικά και με τον τρόπο της. Αυτό που εξετάζουμε σήμερα και για αυτό ζητήσαμε τη βοήθεια ενός ειδικού, είναι ο τρόπος που μπορούμε να εισάγουμε ένα άτομο με αυτισμό στον πολύχρωμο κόσμο των παιδικών βιβλίων, χωρίς να χάσει ούτε ένα λεπτό από τη μαγεία της αφήγησης. Ο Βαγγέλης Μακρής, ειδικός παιδαγωγός, μοιράστηκε μαζί μας τα μυστικά της αφήγησης σε άτομα με αυτισμό.
Πως μπορεί ένας γονιός να γνωρίσει στο παιδί του που πάσχει από κάποια μορφή αυτισμού τον μαγικό κόσμο των βιβλίων;
Καταρχήν να μιλήσουμε λίγο για τον ίδιο τον αυτισμό. Πρόκεται για μία διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή, κατά συνέπεια επιδρά σε πολλούς τομείς της ανάπτυξης ενός ατόμου. Η βαρύτητα της διαταραχής διαφέρει από άτομο σε άτομο και περιλαμβάνει άτομα με σοβαρά ελλείμματα στους τομείς της επικοινωνίας, της αλληλεπίδρασης, της αισθητηριακής πρόσληψης και επεξεργασίας ερεθισμάτων, της συμπεριφοράς και των ενδιαφερόντων. Διαφοροποιείται από άτομα με νοητική υστέρηση μέχρι και άτομα με υψηλή λειτουργικότητα χωρίς ελλείμματα σε νοητικό επίπεδο και πολλές φορές ιδιαίτερα ευφυή. Ο αυτισμός επηρεάζει κυρίως τον τρόπο που ένα άτομο επικοινωνεί και συνδέεται με τους ανθρώπους γύρω του. Μέχρι και σήμερα δεν έχουν ανακαλυφθεί τα αίτια της διαταραχής. Επίσης δεν θεραπεύεται, οπότε στόχος της οικογένειας, των εκπαιδευτικών και των επαγγελματιών που δουλεύουν με το άτομο είναι να το προετοιμάσουν και να το εκπαιδεύσουν όσο καλύτερα γίνεται, ώστε να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της καθημερινότητας τους. Είναι πολύ σημαντικό να προσπαθούμε εμείς αρχικά να μπούμε στον κόσμο τους για να τους κατανοήσουμε και να τους βοηθήσουμε στην συνέχεια να βρουν το δρόμο που τους οδηγεί στον δικό μας.
Στον αυτισμό υπάρχουν ελλείμματα και στην κατανόηση της ομιλίας. Το γεγονός ότι κάποια αντικείμενα μπορεί να έχουν περισσότερες από μια χρήσεις, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση π.χ. βούρτσα (για τα μαλλιά, για τα παπούτσια). Επίσης λόγω της δυσκολίας να αντιληφθούν (τα άτομα με αυτισμό) τον μεταφορικό λόγο, η μεταφορική σημασία μιας λέξης ή μιας έκφρασης μπορεί να δυσκολεύει την κατανόηση της ιστορίας. Φανταστείτε το παραμύθι να περιλαμβάνει φράσεις όπως «βρέχει καρεκλοπόδαρα» ή «στριφογυρίζει το κεφάλι του». Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σημαντικό είτε να αποφεύγουμε να τις χρησιμοποιούμε, είτε να εξηγούμε στο παιδί το νόημα της εκάστοτε μεταφορικής πρότασης. Προτείνεται όταν ένας γονιός διαβάζει ένα παραμύθι στο παιδί του, να λαμβάνει υπόψιν τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει και να προσπαθεί να το απλουστεύει, προσαρμόζοντάς το στο επίπεδο της λεκτικής κατανόησής του, έτσι ώστε το παραμύθι να γίνει όσο το δυνατόν πιο προσιτό στο παιδί. Γενικά να θυμόμαστε πως είναι πολύ χρήσιμος ο υπερθετικός βαθμός (π.χ. ο λαγός ήταν το γρηγορότερο ζώο ή ήταν ένας ομορφότατος πρίγκιπας, ο πιο όμορφος απ’ όλους τους). Απαραίτητο είναι να επιλέγονται βιβλία με έντονη εικονογράφηση και μικρό κείμενο, καθώς η οπτική υποστήριξη βοηθά στην κατανόηση αλλά και στην διατήρηση της προσοχής και του ενδιαφέροντος του παιδιού.
Τι πρέπει να προσέχει και πως μπορεί να κάνει την αφήγηση ποιο ενδιαφέρουσα;
Μια βασική δυσκολία στα άτομα με αυτισμό είναι τους τραβήξουμε το ενδιαφέρον και να μείνουν προσηλωμένα στην αφήγηση μας. Θα πρέπει να βρούμε τρόπους να το επιτύχουμε αυτό. Ο έντονος χρωματισμός της φωνής μας ανάλογα με την πλοκή του παραμυθιού είναι κάτι που βοηθάει πολύ. Η θεατρικότητα στις κινήσεις μας και η δραματοποίηση της ιστορίας είναι κάτι επίσης που θα τραβήξει το ενδιαφέρον τους. Καθώς είναι συχνό φαινόμενο το παιδί να μην μπορεί να κατανοήσει την ιστορία, το σώμα μας θα πρέπει να μετατραπεί στο εκφραστικό μέσο της αφήγησης που θα του «μεταφράσει» και θα συμπληρώσει τα λόγια μας. Οπότε, έντονες κινήσεις (πχ να προσποιούμαστε ότι τρέχουμε σαν τον λαγό ή την χελώνα στον μύθο του Αισώπου) με εμπλοκή σωματικού παιχνιδιού σε όσα παιδιά το αποζητούν ( πχ. κυνηγητό , γαργαλητά, έντονα πιασίματα όταν ο κακός ήρωας μας κυνηγά…) , η ελαφρά μεταμφίεση με μια μάσκα ή ένα πανί, ένα δυνατό γέλιο ή γοερό κλάμα όταν το απαιτεί η πλοκή του παραμυθιού, μπορούν να βοηθήσουνε πολύ. Επίσης η δραματοποίηση με αντικείμενα όπως τα playmobil ( ανθρωπάκια, ζώα, δένδρα, κλπ) βοηθούν σημαντικά στην δραματοποίηση του παραμυθιού.
Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη θεματολογία που πρέπει να επιλεχθεί;
Ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Όπως είπαμε και παραπάνω είναι θεμιτό να επιλέγονται βιβλία με εικονογράφηση, απλό κείμενο και ξεκάθαρη πλοκή, καθώς είναι κριτήρια που αυξάνουν το ενδιαφέρον των παιδιών με αυτισμό.
Σε ποια ηλικία μπορεί ο γονιός να ξεκινήσει να διαβάζει βιβλία στο παιδί του;
Στα παιδιά με αυτισμό, η χρονολογική/ημερολογιακή ηλικία αποκλίνει της νοητικής ηλικίας με βάση την συναισθηματική και λεκτική νοημοσύνη τους. Η διαφοροποιημένη εμπλοκή του παιδιού με αυτισμό στην «ανάγνωση» ενός παραμυθιού με βάση τα παραπάνω, αποτελεί πολύτιμο βίωμα και για το παιδί και για τον γονιό αλλά και για παιδιά τυπικής ανάπτυξης για τα οποία οι παραπάνω τεχνικές διαφοροποίησης είναι επίσης απόλυτα θελκτικές και ψυχαγωγικές. Μην ξεχνάμε ότι αν και είναι παιδιά με αυτισμό, το κυριότερο είναι ότι είναι παιδιά και πως το παραμύθι αποτελεί πηγή μάθησης συναισθημάτων και άλλων δεξιοτήτων για όλα το ίδιο, αρκεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε παιδιού. Τέλος, το πιο σημαντικό από όλα είναι η ώρα της αφήγησης: προτείνεται λοιπόν να είναι μια ώρα μοιράσματος όπου το παιδί και ο γονιός θα νιώθουν όμορφα και θα περνάνε καλά.
—————————————————–
O Βαγγέλης Μακρής εργάζεται με άτομα με αυτισμό σε όλο το ηλικιακό φάσμα στην Αθήνα, ενώ στο παρελθόν εργαζόταν στη Μεγάλη Βρετανία. Σπούδασε στο University Of Exeter (MEd in Special Educational Needs) και έχει πτυχίο Μαθηματικών από το Heriot-Watt University, Edinburgh. Η επαγγελματική του δραστηριότητα περιλαμβάνει ακόμα συντονισμό σε κατασκήνωση ατόμων με ειδικές ανάγκες με τον «Σύλλογο Γονέων Κηδεμόνων & Φίλων Αυτιστικών Ατόμων Λάρισας», παράλληλη στήριξη, καθημερινή μελέτη μαθημάτων σε άτομα με αυτισμό, εξωτερικά προγράμματα κ.α.
