Συγγραφέας: Μέγκαν Μάντισον & Τζέσικα Ράλι
Εικονογράφηση: Αν/ Άντι Πάσιερ
Μετάφραση: Μάριος Μάζαρης
Εκδόσεις: Μίνωας
Χρονιά έκδοσης: 2024
Ηλικίες: 3+
Το “Να Είσαι Εσύ” (πρωτότυπος τίτλος “Being You“) της Megan Madison αποτελεί το δεύτερο βιβλίο της σειράς της σειράς “Μία πρώτη συζήτηση” και καταπιάνεται με το ζήτημα του φύλου. Διατηρώντας το ίδιο προσιτό και κατανοητό ύφος με το πρώτο βιβλίο και με μία εξίσου συμπεριληπτική εικονογράφηση, εξηγεί με σαφήνεια ότι το φύλο δεν περιορίζεται σε δύο κατηγορίες και ότι δεν είναι απαραίτητο να ταυτιζόμαστε με το φύλο που μας αποδόθηκε κατά τη γέννησή μας. Το βασικό του μήνυμα είναι η αποδοχή και ο σεβασμός προς κάθε ταυτότητα φύλου.
Το βιβλίο εισάγει ουσιαστικά την έννοια της ρευστότητας του φύλου, υπογραμμίζοντας τη μοναδικότητα κάθε ατόμου και το δικαίωμα να εκφράζεται αυθεντικά. Παρουσιάζει τα στερεότυπα γύρω από το δίπολο αρσενικό-θηλυκό, αναδεικνύοντας τη σημασία της γλώσσας και του τρόπου που προσφωνούμε τους άλλους, σύμφωνα με το πώς τα ίδια τα πρόσωπα ταυτοποιούνται. Παράλληλα, εισάγει βασικές έννοιες, όπως για παράδειγμα o φεμινισμός, με τρόπο προσιτό για το παιδικό κοινό στο οποίο και απευθύνεται.
Όπως και στο προηγούμενο βιβλίο της σειράς, το κείμενο περιλαμβάνει ερωτήσεις σε πρώτο ενικό πρόσωπο, οι οποίες ενθαρρύνουν τα παιδιά να σκεφτούν, να παρατηρήσουν το περιβάλλον τους και να αναζητήσουν τρόπους για να αλλάξουν όσα θεωρούν άδικα. Πρόκειται για μια προσέγγιση που κινητοποιεί τα παιδιά να δράσουν και να υπερασπιστούν τα δικαιώματα, τόσο τα δικά τους όσο και εκείνων που δεν ανήκουν σε προνομιακές ομάδες – και όλα αυτά με έναν αβίαστο, φυσικό τρόπο, χωρίς να επιβάλλει απόψεις.
Στο τέλος του βιβλίου, όπως και στο πρώτο μέρος της σειράς που πραγματεύεται τον ρατσισμό, υπάρχει επεξήγηση βασικών εννοιών όπως φεμινισμός, πατριαρχία, δυαδικότητα φύλου, καθώς και πρόσθετες πληροφορίες για τα ενήλικα άτομα ώστε να συνεχίσουν και να εμπλουτίσουν τη συζήτηση με τα παιδιά.
Η συζήτηση αυτή είναι πιο επίκαιρη από ποτέ, δεδομένου ότι οι ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητες, ιδιαίτερα στην Αμερική αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, δέχονται έντονες επιθέσεις. Η ενημέρωση από μικρή ηλικία και η κατανόηση θεμελιωδών εννοιών που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία της έκφρασης είναι αναφαίρετο δικαίωμα και δεν μπορεί να τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Δυστυχώς, η ελληνική μετάφραση παρουσιάζει αστοχίες που υπονομεύουν την ουσία του βιβλίου. Σε ένα κείμενο αφιερωμένο στην ποικιλομορφία του φύλου, η γλώσσα οφείλει να είναι συμπεριληπτική. Ωστόσο, στη μετάφραση παρατηρείται κυρίως χρήση του (γενικευτικού) αρσενικού γένους, γεγονός που μπορεί να οφείλεται σε συνήθεια ή ευκολία, αλλά εν τέλει αναιρεί το μήνυμα του βιβλίου.
Εξαιρετικά προβληματική είναι η απόδοση της φράσης “I am trans” ως “νιώθω κάπως αλλιώς” και όχι “είμαι τρανς”, μια επιλογή που συνιστά μια σημαντική αλλοίωση του πρωτότυπου νοήματος και έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ορατότητα των τρανς ατόμων, ειδικά στο πλαίσιο ενός βιβλίου που στοχεύει στην εκπαίδευση των παιδιών γύρω από το φύλο. Αρχικά, η φράση “I am trans” είναι μια ξεκάθαρη δήλωση ταυτότητας. Το να είσαι τρανς δεν είναι μια αόριστη αίσθηση διαφορετικότητας ή μια προσωρινή συναισθηματική κατάσταση· είναι μια αναγνωρισμένη έγκυρη ταυτότητα φύλου που περιγράφει άτομα των οποίων η εσωτερική, προσωπική αίσθηση του φύλου δε συμφωνεί με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση. Αντίθετα, η απόδοση “νιώθω κάπως αλλιώς” δημιουργεί μια θολή και αόριστη εντύπωση, σα να πρόκειται για μια παροδική συναισθηματική κατάσταση ή μια ασαφή δυσφορία, αντί για μια υπαρκτή και έγκυρη ταυτότητα.
Αυτού του είδους η μετάφραση συμβάλλει σε έναν παρωχημένο λόγο που αορατοποιεί τα τρανς άτομα και τη διεμφυλικότητα, βάσει μιας συστηματικής έλλειψης αναφορών που τα αναγνωρίζουν ρητά. Όταν οι έμφυλες ταυτότητες δεν κατονομάζονται με ακρίβεια, καθίστανται αόρατες στον δημόσιο λόγο, κάτι που επηρεάζει αρνητικά την αναγνώριση και την αποδοχή τους.
Ο συνήθης αντίλογος, ότι “έννοιες όπως το να είναι κάποιος τρανς είναι δύσκολες για τα παιδιά” δεν ευσταθεί. Αντιθέτως, τα παιδιά κατανοούν πολύ πιο εύκολα τις έννοιες όταν τους παρουσιάζονται με ακρίβεια και ειλικρίνεια. Όταν ένα παιδί ακούει ξεκάθαρα ότι “κάποιο άτομο είναι τρανς”, μαθαίνει έναν όρο που του επιτρέπει να περιγράψει και να κατανοήσει την πραγματικότητα. Αντίθετα, η θολή διατύπωση “νιώθω κάπως αλλιώς” δεν παρέχει την απαραίτητη σαφήνεια και δημιουργεί περιττή σύγχυση.
Η σωστή απόδοση των όρων δεν είναι απλώς θέμα γλωσσικής ακρίβειας, αλλά πολιτικής και ηθικής στάσης απέναντι στη διαφορετικότητα. Η χρήση της φράσης “Είμαι τρανς” συμβάλλει στη νομιμοποίηση και την ενδυνάμωση των τρανς ταυτοτήτων, ενώ η αποφυγή της λειτουργεί αποτρεπτικά για την αποδοχή τους. Η συμπεριληπτική γλώσσα δεν είναι μια απλή λεπτομέρεια στη μετάφραση τέτοιων βιβλίων· είναι θεμελιώδης για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας όπου όλα τα παιδιά—τρανς, cis, μη δυαδικά, ίντερσεξ—μπορούν να αναγνωρίσουν την ύπαρξη τους στις λέξεις και να νιώσουν ότι οι ζωές τους έχουν σημασία και θέση στον κόσμο.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία: Το Φύλο-Δημιουργικό παιδί από την Diane Ehrensaft, PhD εκδ. Μαραθιά, στο οποίο Dr. Ehrensaft παρουσιάζει σε απλή γλώσσα τα αλληλένδετα αποτελέσματα της βιολογίας, της ανατροφής και της κουλτούρας στην κατασκευή της έμφυλης ταυτότητας, εξηγώντας γιατί το φύλο μπορεί να είναι ρευστό και όχι δυαδικό.
