Έχουν μείνει 15 μέρες για να ξεκινήσει κι επίσημα ο φετινός Μήνας Εφηβείας. Ο θεσμός των εκδόσεων Πατάκη γίνεται κι επίσημα «έφηβος», αφού κλείνει τα δεκαπέντε του χρόνια, και καλεί μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς να λάβουν μέρος, επιλέγοντας μέσα από μια πληθώρα εκδηλώσεων. Ο Δικαίος Χατζηπλής, υπεύθυνος εκδηλώσεων στον εκδοτικό και ο άνθρωπος που γνωρίζει καλύτερα από όλους τον Μήνα Εφηβείας, αφού είναι εκείνος που τον επιμελείται, μιλά στη Ζωή Κοσκινίδου για τα δεκαπέντε χρόνια εκδηλώσεων με τον έφηβο στο επίκεντρο, τη σημασία του Μήνα Εφηβείας, τον αντίκτυπό του στους μαθητές αλλά και το μέλλον του θεσμού.
Ο «Μήνας Εφηβείας» κλείνει φέτος τα 15 του χρόνια, γίνεται δηλαδή ένας κανονικός έφηβος. Πώς ξεκίνησε η ιδέα και πώς εξελίχθηκε έως το σήμερα;
Όντως, πιο έφηβος από ποτέ. Φροντίζουμε βέβαια να κρατάει πάντα τα χαρακτηριστικά της ηλικίας αυτής. Από όταν ξεκίνησε και για όσα χρόνια περάσουν, ελπίζουμε. Η ιδέα γεννήθηκε από τις ενέργειες της πάντα ανήσυχης μαέστρου μας, όπως την αποκαλώ πολλές φορές, Έλενας Πατάκη. Εκείνη την περίοδο αναζητούσε έντονα τρόπους για να καλέσουμε τους εφήβους στο βήμα, να τους δώσουμε λόγο, να τους ακούσουμε πραγματικά. Να προσπαθήσουμε να εμβαθύνουμε όσο περισσότερο μπορούμε στην κατανόηση του κόσμου των νέων αναγνωστών στους οποίους απευθυνόμασταν. Έτσι προέκυψε μια εκδήλωση όπου στο πάνελ κάθισαν έφηβοι και έφηβες και στο κοινό ενήλικες. Με τον συντονισμό της Σοφίας Βγενοπούλου ακούσαμε, συνομιλήσαμε και προβληματιστήκαμε σχετικά με τα θέματα που έφεραν στο τραπέζι και τους απασχολούσαν, τους απογοήτευαν, τους δυσκόλευαν κτλ. Οι ζυμώσεις των όσων προέκυψαν από εκείνη τη συνάντηση και των μετέπειτα συζητήσεων έφερε την ιδέα να αφιερώσουμε, σταθερά πλέον, έναν ολόκληρο μήνα σε εκδηλώσεις για εφήβους.
Ο Μήνας εφηβείας εξελίχθηκε σε πολλά περισσότερα από αυτό που φανταζόμασταν και για εμένα αυτό είναι το πιο σημαντικό. Εξάλλου αποτελεί κάθε χρόνο και ένα προσωπικό στοίχημα. Από τις λίγες εκδηλώσεις της πρώτης διοργάνωσης οδηγηθήκαμε τα 15 αυτά χρόνια σε έναν τεράστιο αριθμό εισηγητών και εισηγητριών (συγγραφείς, εικονογράφοι, επιστήμονες, καλλιτέχνες, εκπαιδευτικοί) και φορέων που συμμετείχαν και υποστήριξαν τις δράσεις. Ο Μήνας εφηβείας είναι ζωντανός οργανισμός. Είναι οι άνθρωποί του μαζί με τις ιδέες τους, τις δεξιότητες και τις γνώσεις που έχουν κατακτήσει μέσα από το έργο τους και μοιράζονται με τους μαθητές, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς.
Τι είδους δράσεις και εκδηλώσεις περιλαμβάνει το φετινό πρόγραμμα και πώς διαφοροποιείται σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια; Υπάρχουν κάποιες που ξεχωρίζεις;
Φέτος με περισσότερες από 45 εκδηλώσεις (όσες είναι στο πρόγραμμα αλλά και όσες μας ζητούν να επαναφέρουμε από προηγούμενες διοργανώσεις), μπορεί κανείς να βρει μεγάλη ποικιλία σε θεματικές. Προσπαθούμε πάντα να ακολουθούμε και την επικαιρότητα ώστε να προσεγγίζουμε φλέγοντα ζητήματα, καθώς επίσης και επετειακά. Πολλές νέες εκδηλώσεις προστίθενται κάθε χρόνο στο πρόγραμμα και πολλές παραμένουν μιας και έχουν σταθερή δυναμική και έντονη ζήτηση. Βασικοί άξονες του προγράμματος είναι οι: Λογοτεχνία, Τέχνη, Ιστορία, Επιστήμη, Φύση, Συμπερίληψη, Παιχνίδι, Κόμικς, Μυθολογία, Αρχαιολογία, Πόλη και Μνήμη, Έμφυλη ισότητα, Τεχνολογία, Λογοτεχνικοί περίπατοι κ.ά. Ξεκινάω κάθε χρόνο τη διοργάνωση περίπου τον Μάιο, αν και όλη τη χρονιά συλλέγουμε ιδέες για τον επόμενο Μήνα Εφηβείας. Για κάθε εκδήλωση αφιερώνουμε πολλή ενέργεια και σκέψη ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται στους εκπαιδευτικούς, παιδαγωγικούς και ψυχαγωγικούς στόχους της διοργάνωσης. Πώς να ξεχωρίσω λοιπόν κάποια από αυτές; Αν ήμουν έφηβος από την άλλη θα ξεχώριζα αυτές που ασχολούνται τις θεματικές που θα με ενδιέφεραν.
Το πρόγραμμα απευθύνεται τόσο σε εφήβους, όσο και στους εκπαιδευτικούς τους και τους γονείς τους. Κι ενώ για τους ενήλικες είναι ξεκάθαρο τι προσφέρει το πρόγραμμα, θα θέλαμε να μάθουμε τι προσφέρει στους εφήβους η συμμετοχή τους σε αυτές τις δράσεις;
Όπως είπα και νωρίτερα ο Μήνα Εφηβείας δίνει τη σκυτάλη για μια επόμενη διαδρομή. Αυτό που ευελπιστούμε είναι να φωτίσουμε νέους γαλαξίες στο σύμπαν των παιδιών που συμμετέχουν. Να μοιραστούμε γνώσεις, να δώσουμε ερεθίσματα, να τα καλέσουμε να πειραματιστούν σε δεξιότητες που μέχρι τώρα δεν έχουν καλλιεργήσει. Προφανώς σε πολλές περιπτώσεις οι προσπάθειες μας μπορεί να μην καρποφορούν, αλλά ποτέ κανείς δεν ξέρει πώς και τι μπορεί να ανακαλέσουν στο μέλλον. Αυτό που ουσιαστικά θέλουμε είναι να ενθαρρύνουμε τους νέους, να ακούσουν κάτι που ίσως τους δημιουργήσει νέα ενδιαφέροντα και φυσικά να τους ακούσουμε εμείς. Να τους δώσουμε το βήμα να μιλήσουν, να δημιουργήσουν και να εκφραστούν. Γνωρίζουν επαγγελματίες, επιστήμονες και δημιουργούς και έχουν τη δυνατότητα να ρωτήσουν, να μάθουν και να ανακαλύψουν πτυχές των επαγγελμάτων που ονειρεύονται να ακολουθήσουν. Σαν ένα είδος mentoring θα έλεγε κανείς. Έρχονται σε επαφή με τον τρόπο που οδηγεί καταξιωμένους δημιουργούς από την έμπνευση στο τελικό δημιουργικό αποτέλεσμα. Γνωρίζουν προσωπικότητες που αργότερα θα νιώθουν τυχεροί/ες για τη συνάντηση μαζί τους. Συμμετέχουν σε προγράμματα που έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά για τον Μήνα Εφηβείας και δεν θα είχαν τη δυνατότητα να τα παρακολουθήσουν με άλλο τρόπο.
Ποιες ήταν οι σημαντικότερες στιγμές του προγράμματος όλα αυτά τα 15 χρόνια; Υπάρχουν κάποιες που να έχουν μείνει χαραγμένες στο μυαλό ως οι πιο σημαντικές, πιο ουσιαστικές, αυτές που είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση;
Δεν μπορώ να ξεχάσω την περίοδο πριν τον covid όταν ο Μήνας Εφηβείας πραγματοποιούταν μόνο διά ζώσης και το Βιβλιοπωλείο Πατάκη πλημμύριζε καθημερινώς επί δύο μήνες από ομάδες εφήβων. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της περιόδου covid όπου κληθήκαμε για πρώτη φορά να μεταφέρουμε όλο το πρόγραμμα διαδικτυακά βρέθηκα απέναντι σε ένα τεράστιο ενδιαφέρον από την περιφέρεια και με μεγάλο ενθουσιασμό ανακάλυψα πάρα πολλές ομάδες, σχολεία και εκπαιδευτικούς που για πάρα πολλά χρόνια κάνουν εξαιρετική δουλειά σε θέματα λογοτεχνίας. Σχολεία από νησιά φρόντιζαν και φροντίζουν ακόμη να εντάξουν κατά την επίσκεψή τους στην Αθήνα και ένα πρόγραμμα του Μήνα Εφηβείας. Είδαμε τους δεσμώτες του Φαλήρου κατά τη διάρκεια της ανασκαφής τους, ξεναγηθήκαμε στο Αρχαίο Θέατρο του Διονύσου από τον υπεύθυνο αρχιτέκτονα για τμήματα της αποκατάστασής του. Αδελφοποιήσαμε σχολεία μεταξύ Ελλάδας και Αυστραλίας, γράψαμε σενάρια και γυρίσαμε ταινίες, χρησιμοποιήσαμε τεχνολογία 3D printing όταν ακόμη ήταν ελάχιστα διαδεδομένη, ξεναγηθήκαμε σε πόλεις που έζησαν και μεγάλωσαν σημαντικοί συγγραφείς από του ίδιους τους συγγραφείς. Διοργανώσαμε λογοτεχνικά παιχνίδια κρυμμένου θησαυρού, καλέσαμε το κοινό να παίξει σε παιχνίδια μυστηρίου βασισμένα σε ιστορίες που ζωντάνευαν μπροστά τους μέσα από παραστάσεις θεάτρου, χαθήκαμε στα δαιδαλώδη δωμάτια χώρων escape rooms που είχαν διαμορφωθεί σύμφωνα με λογοτεχνικές ιστορίες. Ανεβήκαμε σε βουνά για να διαβάσουμε, διοργανώσαμε συναυλίες κλασικού, ροκ, ρεμπέτικου, λαϊκού ρεπερτορίου. Προκαλέσαμε εκρήξεις και χημικές αντιδράσεις συνδυασμένες με ποίηση. Όπως καταλαβαίνετε θα μπορούσα να σας αναφέρω τόσα και άλλα τόσα. Θα μπορούσα να σας γράψω παραγράφους. Κάθε εκδήλωση σχεδιάζεται για να αφήσει το δικό της δυνατό στίγμα και νομίζω ότι τα έχουμε καταφέρει καλά έως τώρα.
Έχετε ως εκδοτικός οίκος εικόνα για την απήχηση του προγράμματος στην εκπαιδευτική και μαθητική κοινότητα; Τι feedback λαμβάνετε από τους ανθρώπους που συμμετέχουν;
Ομολογουμένως δεν κάνουμε κάποια ποσοτική καταμέτρηση. Για εμάς η δυναμική του Μήνα Εφηβείας καταμετράται από το γεγονός της μεγάλης συμμετοχής που φτάνει κάθε χρόνο από αρχές Νοεμβρίου έως τα Χριστούγεννα. Από τη σταθερή συμμετοχή σχολείων που επιλέγουν κάθε χρόνο να συμμετάσχουν ξανά και ξανά. Από τα τηλεφωνήματα που ξεκινούν πριν ακόμη ανακοινωθεί το νέο πρόγραμμα. Από τα παιδιά που πολλές φορές ζητάνε από τους εισηγητές να διατηρήσουν μαζί τους επικοινωνία. Από εκπαιδευτικούς που αλλάζουν σχολείο και ενεργοποιούν νέες ομάδες για να συμμετάσχουν. Από την παρατήρηση των αντιδράσεων του μαθητικού κοινού μιας και είμαστε παρόντες σε όλες τις εκδηλώσεις.
Υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν πώς επηρέασε ο «Μήνας Εφηβείας» τη σχέση των εφήβων με το βιβλίο;
Φυσικά. Έχω δει με τα μάτια μου εφήβους που δε διάβαζαν ιδιαίτερα να ολοκληρώνουν οικειοθελώς βιβλία 500 σελίδων. Εμείς απλά ξεκινήσαμε με μια δράση στην οποία διαβάσαμε κάποιες σελίδες. Συνάντησα φοιτητές που θυμόντουσαν τη συμμετοχή τους στον Μήνα Εφηβείας και την επίσκεψή τους στο βιβλιοπωλείο όταν ήταν μαθητές γυμνασίου. Διοργανώσαμε λογοτεχνικούς περιπάτους όπου τα παιδιά κλήθηκαν να διαβάσουν για να μπορέσουν να αναγνωρίσουν τα σημεία της κάθε διαδρομής και να τα συνδέσουν με τη ζωή των λογοτεχνικών ηρώων. Διαβάστηκαν ποιήματα και μυθιστορήματα για να δώσουν έμπνευση για μουσική, στίχους, σενάρια κ.ά. Σαφώς τα θαύματα δε γίνονται πολύ εύκολα. Αυτό που εμείς προσπαθούμε είναι να φέρνουμε τα παιδιά σε επαφή με κείμενα και με συγγραφείς μέσα από δημιουργικά μονοπάτια και να ανοίξουμε τον διάλογο.
Τα 15 χρόνια αποτελούν σίγουρα ένα ορόσημο για τον θεσμό. Πώς φαντάζεστε όμως τη συνέχειά του; Υπάρχουν σχέδια για κάτι διαφορετικό;
Έρευνα, έρευνα, έρευνα. Ψάχνουμε, συζητάμε, μιλάμε με νέους, αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες τους και τα δεδομένα κάθε εποχής και τα βάζουμε όλα κάτω ώστε να μπορέσουμε να διαφοροποιηθούμε αλλά και να προσφέρουμε κάτι νέο, να πρωτοπορήσουμε. Θέλουμε ό,τι δημιουργούμε να γεμίζει και εμάς και στο τέλος να νιώθουμε περήφανοι. Θέλουμε να εξελισσόμαστε μαζί τις νέες γενιές και αυτό θέλει πολλή προσπάθεια, παρατήρηση, κατανόηση. Τα σχέδια για το μέλλον θα έρθουν μέσα από τις εκάστοτε συνθήκες. Για την ώρα ο Μήνας Εφηβείας συνεχίζει δυναμικά με την ταυτότητα που ήδη έχει διαμορφώσει. Είναι ανοιχτός και καλεί όλη την εφηβική κοινότητα να πάρει μέρος. Ελάτε και εσείς με την παρέα σας.
