Η περίοδος της προϊστορίας ασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία στα παιδιά
Ένα από τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2017 είναι το “Γιατί οι πρωτόγονοι δεν ήξεραν τίποτα” (εκδόσεις Κέδρος). Είναι το πρώτο παιδικό βιβλίο του Ιστορικού Νίκου Ποταμιάνου που μέσα από τις σελίδες του, με “βοηθούς” την εύστοχη και απολύτως ταιριαστή εικονογράφηση του Πέτρου Χριστούλια και αρκετές δόσεις χιούμορ, λύνει τις απορίες των παιδιών σχετικά με την πορεία των ανθρώπων πάνω στον πλανήτη Γη. Με αφορμή μια ερώτηση της κόρης του για την προέλευσή μας, ο Νίκος Ποταμιάνος μας ξεναγεί στην προϊστορια μας και μάς εξηγεί τι ανάγκασε τον άνθρωπο να σταθεί στα δυο του πόδια και ποιες ήταν όλες αυτές οι σπουδαίες ανακαλύψεις και αλλαγές που μας έφεραν ως το σήμερα. Η Κόκκινη Αλεπού μίλησε μαζί του για τους Πρωτόγους, αλλά και την παρουσία των επιστημών στα παιδικά βιβλία.
Έχετε αφιερώσει πολύ χρόνο από τη ζωή σας σαν Ιστορικός να γράφετε και να απευθύνεστε σε ενήλικες. Και ξαφνικά εμφανίζεται η κόρη σας, η οποία σας ζητάει να της εξηγήσετε «Γιατί οι πρωτόγονοι δεν ήξεραν τίποτα όμως εμείς;» Σας ξάφνιασε αυτή η ερώτηση και πώς τελικά φτάσαμε από εκείνη την απορία της Μυρτώς στην έκδοση του βιβλίου;
Δεν μπορώ να πω ότι με ξάφνιασε ακριβώς, πάντα περνούσα χρόνο μαζί της και ήμουν εξοικειωμένος με τις παιδικές ερωτήσεις, ενώ η κόρη μου ήταν και είναι ένα παιδί που διαβάζει πολύ και δείχνει ενδιαφέρον για διάφορα πράγματα. Μία μέρα που πήγα να την πάρω από το σχολείο, πρέπει να πήγαινε στην τρίτη δημοτικού, άρχισε να με βομβαρδίζει με ερωτήσεις και εγώ να τις απαντάω όσο μπορούσα πιο καλά – δηλαδή όσο μπορούσα πιο κοντά σ’ αυτό που μπορούσε να καταλάβει. Εκείνες τις μέρες είχα αποφασίσει να παραιτηθώ από τη δουλειά μου (ως φιλόλογος σε Γυμνάσιο) για να κάνω κάτι σχετικό με την επιστήμη μου, και αφενός η δημιουργικότητά μου είχε φτάσει στα ύψη, αφετέρου ήμουν σε αναζήτηση τρόπων να βγάλω χρήματα. Οπότε είπα να δοκιμάσω να γράψω ένα παιδικό βιβλίο. Ό,τι έγραφα το διάβαζα στη Μυρτώ, και ενσωμάτωνα τις ερωτήσεις της και όσο μπορούσα την οπτική του παιδιού. Για παράδειγμα, στο σημείο που αναφέρομαι στην εξημέρωση των ζώων, έκανα μια ανάλυση για τη χρησιμότητα αυτής της εξημέρωσης με οικονομικούς όρους, όταν όμως το διάβασα στη Μυρτώ αυτή παρατήρησε ότι δεν είναι μόνο θέμα χρησιμότητας: με τα ζωάκια μάς αρέσει να παίζουμε, είναι γλυκά κλπ. Αμέσως διόρθωσα το κείμενο ανάλογα.
Στο βιβλίο σας μιλάτε για πολλά και διάφορα θέματα, από τους ανθρώπους του Νεάντερταλ μέχρι την γεωργική επανάσταση και την σύσταση των κρατών. Πώς προέκυψε η ύλη του βιβλίου; Πώς αποφασίσατε τι θα συμπεριληφθεί και τι θα μείνει απ’ έξω;
Η αλήθεια είναι ότι το βιβλίο ξεκίνησε για να απαντήσει μια άλλη πολύ ωραία και πολύ παιδικά διατυπωμένη ερώτηση: «Πώς φτιάχτηκαν οι Έλληνες;». Ξεκίνησα λοιπόν να γράφω μια ιστορία από την προϊστορία μέχρι σήμερα, αλλά στην πορεία διαπίστωσα και ότι θα γινόταν πολύ μεγάλη, αν έπρεπε να εξηγήσω όλα όσα ήθελα, και ότι η περίοδος της προϊστορίας ασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία στα παιδιά: αφορά τα βασικά της ζωής, μπορείς να μιλήσεις για πράγματα που καταλαβαίνουν και για τα οποία εύκολα τους γεννιούνται ερωτήματα. Προσπάθησα να καλύψω τις βασικές θεματικές της προϊστορικής αρχαιολογίας, παρότι η ειδικότητά μου είναι η νεότερη και σύγχρονη ιστορία, και ελπίζω ότι τα κατάφερα.
Με βάση της δικής σας επαγγελματική ιδιότητα, αυτή του Ιστορικού, αλλά και την ιδιότητά σας ως γονιός, υπάρχει τρόπος να κάνουμε την εξιστόρηση της ιστορίας των ανθρώπων ακόμα πιο ενδιαφέρουσα από αυτό που ήδη είναι και να δώσουμε στα παιδιά τροφή για σκέψη και εργαλεία για περαιτέρω έρευνα, χωρίς να τα «πήξουμε» με ορολογίες και στεγνά κείμενα, όπως κάνουν τα σχολικά βιβλία;
Προσπάθησα πολύ να αποφύγω την ορολογία και να γράψω ένα κείμενο όσο πιο απλό γίνεται, μόνο με λέξεις που ξέρουν τα παιδιά των 8-10 χρονών. Επίσης προσπάθησα να διατηρηθούν όσο γίνεται περισσότερα ίχνη του προφορικού λόγου από τον οποίο ξεκίνησε, να ενσωματώσω όσο μπορούσα την οπτική του παιδιού, ενώ ενδεχομένως η μικρή πλοκή που προσέθεσα να βοηθάει το κείμενο να γίνει πιο εύληπτο και ενδιαφέρον. Το βιβλίο μου, επίσης, ευτύχησε να βρει έναν πολύ καλό εικονογράφο, τον Πέτρο Χριστούλια, που διεύρυνε τα ψήγματα χιούμορ και παιγνιώδους διάθεσης που υπήρχαν στο δικό μου κείμενο και έδωσε μια εικονογράφηση ευχάριστη και αστεία. Φυσικά δεν λέω ότι αυτή είναι μια συνταγή που μπορεί να εφαρμοστεί παντού και πάντα, ούτε ότι δεν υπάρχουν άλλοι τρόποι να «ζωντανέψει» η ιστορία. Τα σχολικά βιβλία έχουν έναν άλλο ρόλο να παίξουν, φυσικά. Και ωστόσο, θα μπορούσαν να γίνουν πολύ πιο ελκυστικά. Σίγουρα το ιδανικό είναι ο δάσκαλος να χρησιμοποιήσει και άλλο υλικό, πέραν του σχολικού βιβλίου. Τέλος, νομίζω ότι σημείο κλειδί για ένα ελκυστικό αλλά και χρήσιμο βιβλίο, τόσο σχολικό όσο και εξωσχολικό, είναι να επικεντρώνεις στις έννοιες και όχι στις πληροφορίες. Να είναι ξεκάθαρο τι είναι σημαντικό και τι όχι, και από κει και πέρα η έννοια να πλαισιώνεται από επιμέρους ιστορίες. Δυστυχώς αυτό δεν το βλέπουμε πάντα στα σχολικά βιβλία, τα οποία επιπλέον βρίθουν από άχρηστες πληροφορίες. Για να δώσω ένα παράδειγμα από το καλύτερο, ίσως, βιβλίο ιστορίας στο δημοτικό, τα παιδιά της τετάρτης δημοτικού δεν υπάρχει κανένας λόγος να μάθουν τι είναι αμφικτυονία.
Εχουν τελικά οι επιστήμες τον δικό τους χώρο στα παιδικά βιβλία και γιατί πιστεύετε ότι στην Ελλάδα δεν γράφονται τόσο συχνά βιβλία που να μιλούν για αυτές;
Ίσως επειδή στην Ελλάδα η αγορά είναι μικρή και η λύση της μετάφρασης σχετικά εύκολη; Δεν είμαι ο πιο κατάλληλος για να απαντήσει εδώ. Έχω την εντύπωση, ωστόσο, ότι το παιδικό βιβλίο γνώσεων κρατάει αρκετά καλά για τα δεδομένα της αγοράς βιβλίου σήμερα, και οι εκδοτικοί οίκοι θα μπορούσαν να «επενδύσουν» στο πλήθος άνεργων και υποαπασχολούμενων επιστημόνων της χώρας.
Θα ξαναγράφατε κάτι αντίστοιχο στο μέλλον;
Ο στόχος μου είναι να καταφέρω να βρω χρόνο από τις άλλες υποχρεώσεις μου για να γράψω κι άλλα παιδικά βιβλία γνώσεων με τη μορφή ερωταποκρίσεων. Κατά καιρούς έχω αρχίσει (σε διακοπές…) 3-4 βιβλία, οπότε δεν ξέρω να σας πω ποιο απ’ όλα θα είναι το επόμενο. Το σίγουρο είναι ότι τώρα που μεγάλωσε κι ο γιος μου θα παίξει κι αυτός στο έργο.
Διαβάστε για το βιβλίο εδώ.
Ο Νίκος Ποταμιάνος είναι Ιστορικός. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία και εξειδικεύτηκε στη νεότερη ελληνική ιστορία. Έχει εκδώσει τις ιστορικές μελέτες “Οι νοικοκυραίοι. Μαγαζάτορες και βιοτέχνες στην Αθήνα 1880-1925” (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2015) και “Ευγενή παχύδερμα και πάσχοντες εργάτες. Επίκαιρες ιστορίες από τις αρχές του εικοστού αιώνα” (εκδόσεις Ασίνη, 2016), ενώ έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους για θέματα ελληνικής ιστορίας του 19ου και 20ού αιώνα, όπως η σχέση των πελατειακών σχέσεων με τη δημοκρατία, ο φασισμός και η ριζοσπαστική δεξιά στην Ελλάδα, το κίνημα στο Γουδί και η χρησιμότητα της έννοιας του λαϊκισμού για την ερμηνεία του, οι πολιτικές κατά της αισχροκέρδειας και η σχέση τους με την εργατική διαμαρτυρία, η στάση απέναντι στους ξένους εργάτες κατά τον 19ο αιώνα και τα αιτήματα εθνικής προτίμησης ενάντια στους πρόσφυγες τη δεκαετία του 1910.
