Μετά το Κουτί του Σιλάν και Τα παπούτσια των άλλων (εκδ. Ίκαρος, 2017, 2019), η Άλκηστη Χαλικιά δημιούργησε μαζί με τη βραβευμένη εικονογράφο Ίριδα Σαμαρτζή ένα μαγικό βιβλίο που μπορεί να προκαλέσει έναν μικρό σεισμό, ικανό ίσως να ξεκινήσει ένα ντόμινο αλλαγών, που τόσο πολύ θέλουμε να δούμε, στο εκπαιδευτικό σύστημα και τα σχολεία της χώρας, αλλά και στον τρόπο που οι γονείς αντιλαμβανόμαστε το θέμα. Ευσεβής πόθος; Μπορεί. Όμως το βιβλίο της Χαλικιά “Ένα σχολείο ταρακουνημένο” λειτουργεί με τριπλό τρόπο: σαν καθρέφτης των επιθυμιών των παιδιών, σαν μανιφέστο ενός ανθρώπου που σπούδασε* για να βρίσκεται δίπλα σε παιδιά και σαν καμπανάκι στα αυτιά των γονιών. Με αφορμή τη νέα αυτή κυκλοφορία και τα όσα συμβαίνουν – ή καλύτερα δε συμβαίνουν – στον χώρο της εκπαίδευσης, μιλήσαμε με τη συγγραφέα για τις ανάγκες των παιδιών και για μια συθέμελη αλλαγή στον χώρο του σχολείου.
Καταρχάς, πώς προέκυψε η ιδέα του Ταρακουνημένου Σχολείου; Τι προκάλεσε την ανάγκη να γραφτεί αυτό το κείμενο;
Το Ταρακουνημένο σχολείο γράφτηκε από την ανάγκη να κερδίσουμε τα παιδιά. Να μην τα χάνουμε, με το που μεγαλώνουν λίγο, σε δρόμους επικίνδυνους. Να είμαστε εκεί σαν φάροι κι όχι σαν δικαστές, δίπλα τους. Να είναι το σχολείο διέξοδος, όχι αναγκαίο κακό. Βλέπω το σχολείο να γίνεται «χαμένη ευκαιρία» και θέλω πραγματικά να το ταρακουνήσω. Τα παιδιά ζουν στο 2022 και το σχολείο μοιάζει κάποιες φορές να έχει μείνει στον προηγούμενο αιώνα. Μη μας μπερδεύουν οι υπολογιστές και οι διαδραστικοί πίνακες. Ακόμη, σήμερα, μικρά παιδιά ακούνε τη φράση «αν δεν προσέχεις στο μάθημα, δεν θα βγεις για διάλειμμα». Σήμερα, μετά από δυόμιση χρόνια πανδημίας! Κι ακόμη, σήμερα, στην εποχή της απόλυτης διάχυσης της γνώσης, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ταλανίζονται να διδάσκουν ένα μόνο κι αυτό κακογραμμένο, βιβλίο. Ακόμη, σήμερα, μετράμε βαθμούς και βάζουμε ταμπέλες, καλός-κακός, έξυπνος-όχι έξυπνος. Υπάρχουν παιδιά μέσα στο ελληνικό σχολείο που δεν τους δίνεται η ευκαιρία να αναπτύξουν τις ικανότητες και τα ταλέντα τους. Είναι τα παιδιά που θα γράψουν μεθαύριο τα καλύτερα τραγούδια, που θα χορεύουν υπέροχα και θα πηγαίνουμε στις παραστάσεις τους, που θα δημιουργούν με τα χέρια τους αριστουργήματα. Αυτά τα παιδιά περνούν συχνά τα σχολικά τους χρόνια ως «κακοί μαθητές», με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αυτοπεποίθησή τους. Οι τέχνες κι ο αθλητισμός, η ενασχόληση με τη φύση και τα ζώα, οι χειρωνακτικές εργασίες είναι περιορισμένες ή ανύπαρκτες ενώ είναι απαραίτητες για την έκφραση και την αποφόρτιση όλων των παιδιών.
Είναι το «Ταρακουνημένο Σχολείο» ένα μανιφέστο ενός ανθρώπου που ασχολείται με την εκπαίδευση;
Είναι η ευχή κι η λαχτάρα για ένα σχολείο που τους χωράει όλους και δίνει χαρά. Είναι ίσως η υπενθύμιση προς όλους μας που είμαστε σε αυτόν τον χώρο, για ποιο λόγο μπήκαμε σε αυτήν την υπέροχη περιπέτεια. Είναι η προσπάθεια να τα δούμε όλα αλλιώς. Να επανεφεύρουμε με έναν τρόπο το σχολείο μας. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να είναι εμπνευστές ονείρων, αλλά σκοντάφτουν σε τόσα εμπόδια καθημερινά που συχνά καταλήγουν διαχειριστές ενός προγράμματος, τροχονόμοι μιας (βίαιης) βιαστικής καθημερινότητας. Τις στιγμές που κατορθώνουν να τρυπήσουν τη φούσκα γραφειοκρατίας, αναλυτικών προγραμμάτων, πετσοκομμένων ωρών, προβληματικών κτιρίων, παράλογων γονεϊκών απαιτήσεων, φασιστικών νοοτροπιών που τους χωρίζουν από το αληθινό μάθημά τους, βιώνουν μια εμπειρία μοναδική. Είναι οι στιγμές που όλα τα μάτια τους ακολουθούν, που όλα τα χέρια θέλουν κάτι να πουν, που όλοι γελούν με το ίδιο αστείο, όλοι προβληματίζονται με ένα κοινό πρόβλημα και απολαμβάνουν την υπέροχη αίσθηση του να ανήκεις σε μία ομάδα.
Τι είναι αυτό που βασανίζει τον πρωταγωνιστή της ιστορίας και ποιον τρόπο βρίσκει για να αλλάξει τον τρόπο που βλέπει το σχολείο;
Τον βασανίζει ένα σχολείο-κουτί. Ένα άσχημο σχολείο-κουτί. Ένα σχολείο που του περιορίζει τη φαντασία, αντί να του δίνει υλικά για να τη διευρύνει. Ένα σχολείο που θέλει να επιβάλλει κανόνες και σεβασμό, αντί να τους εμπνεύσει. Ένα σχολείο που θέλει την ομοιομορφία και καταπνίγει «ό,τι περισσεύει». Ένα σχολείο που του ζητάει να μην παίζει ποτέ, αφού μετά το οκτάωρο παραμονής του στο σχολείο θα πρέπει να δουλέψει άλλες δυο-τρεις ώρες στο σπίτι. Επιλέγει να αλλάξει αυτό το σχολείο ο ίδιος. Παίρνει πρωτοβουλίες για να φέρει τη φύση κοντά στο σχολείο, την κοινωνία αρωγό, την πολυχρωμία κι ό,τι αυτή συμβολίζει, τη γιορτή με κάθε ευκαιρία.
Και τι συμβολίζει η κίνηση του πρωταγωνιστή να ταρακουνήσει το σχολείο του;
Δηλώνει την ανάγκη τα ίδια τα παιδιά να ακουστούν, είτε μιλάνε, είτε σιωπούν.
Βλέπω το σχολείο να γίνεται «χαμένη ευκαιρία» και θέλω πραγματικά να το ταρακουνήσω. Τα παιδιά ζουν στο 2022 και το σχολείο μοιάζει κάποιες φορές να έχει μείνει στον προηγούμενο αιώνα. Μη μας μπερδεύουν οι υπολογιστές και οι διαδραστικοί πίνακες.
Άλκηστη Χαλικιά
Από την εμπειρία σας με τα παιδιά, πώς αντιμετωπίζουν το σχολείο και την καθημερινή επαφή μαζί του και πώς τελικά θα έπρεπε να το αντιμετωπίζουν;
Δεν υπάρχει κανόνας για το πώς θα έπρεπε να το αντιμετωπίζουν. Τα παιδιά αντιδρούν σε αυτό που συναντούν. Όταν τα σεβόμαστε και τους δίνουμε κάτι που αξίζει, πάντα το εκτιμούν και το δείχνουν. Όταν εμείς δεν σεβόμαστε τις ανάγκες τους για έναν ασφαλή χώρο, καλά βιβλία, επάρκεια υλικών, όμορφη ατμόσφαιρα στη τάξη, ηρεμία και εκτόνωση, αντιδρούν και πάλι. Δεν υπάρχει φορά που να έχει γίνει ένα καλό μάθημά και να έχουμε φροντίσει τα παιδιά στις ανάγκες τους και να μην καταλήγει με περικύκλωση γύρω από τη μέση και «κυρία-κύριε, σας αγαπάμε». Αυτό το ξέρουν καλά όλοι οι εκπαιδευτικοί. Είναι το πιο ανταποδοτικό επάγγελμα (λειτούργημα). Τα μεγάλα παιδιά λένε αυθόρμητα «ευχαριστώ» μετά από μια ώρα εποικοδομητική ή το δείχνουν πλησιάζοντας, ρωτώντας, δείχνοντας ενδιαφέρον! Η αγάπη κι η εκτίμησή τους ξεχειλίζει χωρίς κανέναν ενδοιασμό.
Το βιβλίο περιλαμβάνει κάποια βασικά στοιχεία που θα θέλαμε να έχουν όλα τα σχολεία: μια ανοιχτή βιβλιοθήκη, την παρουσία της Τέχνης μέσα στο μάθημα, την επαφή με τη Φύση και το έξω, το παιχνίδι κλπ, πράγματα τα οποία πολλές φορές προσφέρονται στα ιδιωτικά σχολεία. Είναι δυνατόν να υπάρξουν όλα αυτά στην πραγματικότητα σε όλα τα σχολεία και τα δημόσια, είναι εφικτή μια εκ βάθρων αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστημα και τι αλλαγές θα έφερνε αυτή στην καθημερινή ζωή των παιδιών;
Νομίζω πως ναι, αν το θέλουμε και το θέσουμε ως προτεραιότητα, μπορούν να γίνουν πολλά στη δημόσια εκπαίδευση. Η ιδιωτική εκπαίδευση μπορεί να εξασφαλίσει κάποια από τα δεδομένα που θέλουμε αλλά τα σοβαρότερα, όπως είναι τα σχολικά βιβλία, η ύλη και οι ώρες διαβάσματος, η συμπερίληψη, το εμπνευσμένο μάθημα, είναι παντού ζητούμενα. Δεν υπάρχει αυτονομία στα σχολεία, γι’ αυτό δεν υπάρχει και ουσιαστική διαφοροποίηση. Είναι κάποιοι άνθρωποι που κάνουν τη διαφορά, που δεν ξέρεις ποτέ πού θα τους πετύχεις: στο πιο απόμακρο χωριό της Κρήτης, στην πιο υποβαθμισμένη γειτονιά της Θεσσαλονίκης, σε ένα ιδιωτικό σχολείο ή σε μια δομή προσφύγων;
Υπάρχει μια «σκηνή» μέσα στο βιβλίο, ένα μέρος της εικονογράφησης για την ακρίβεια, που ο δάσκαλος μιλάει μ’ έναν γονέα και τονίζει την ανάγκη για παιχνίδι και κοινωνική επαφή. Είναι το βιβλίο αυτό εκτός από μια όμορφη ιστορία και ένα σκούντηγμα στους γονείς να ξεκολλήσουν λίγο από τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των παιδιών τους από τόσο μικρές ηλικίες και να ζήσουν μαζί τους την όμορφη πλευρά της μάθησης και της σχολικής κοινότητας;
Ναι, είναι! Το θέμα της κοινωνικοποίησης των παιδιών, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, είναι πολύ σημαντικό και συχνά, αποτελεί, σοβαρό πρόβλημα για τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Είναι επίσης, σοβαρότατο και αναγκαίο εφόδιο για την ευημερία τους. Συχνά, ακούμε για έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων από ανθρώπους που μπορεί να έχουν σημαντικές ακαδημαϊκές επιδόσεις, αλλά δυσκολία στη συνεργασία και τη συνύπαρξη. Έχουμε μείνει πίσω από την εποχή μας σαν γονείς, αν νομίζουμε ακόμη πως ένα πτυχίο ή το proficiency θα εξασφαλίσουν ευημερία στα παιδιά μας. Οι προκλήσεις είναι τόσες πολλές και διαφορετικές που το καλύτερο εφόδιο που έχουμε να τους προσφέρουμε είναι μια υγιή, ξέγνοιαστη κι ευτυχισμένη παιδική ηλικία από τη οποία θα μπορούν να αντλούν διαρκώς δύναμη στην ενήλικη ζωή τους. Τα ακαδημαϊκά εφόδια κατακτώνται σε πολλές ηλικίες άλλωστε, η ξεγνοιασιά μόνο σε μία!
Το βιβλίο “Ένα σχολείο ταρακουνημένο” της Άλκηστης Χαλικιά σε εικονογράφηση της Ίριδας Σαμαρτζή κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ‘Ικαρος. Θα ακολουθήσει κριτική του βιβλίου.
*Η Άλκηστη Χαλικιά σπούδασε Φιλοσοφία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στη Μουσειολογία στο Essex της Μ. Βρετανίας. Διευρύνοντας στη συνέχεια τα πεδία εκπαίδευσής της με σεμινάρια στην Αισθητική Αγωγή, το Θεατρικό Παιχνίδι, την Προφορική Αφήγηση και την Ιστορία της Τέχνης, ανέπτυξε έναν προσωπικό τρόπο διδασκαλίας με επίκεντρο τη βιωματική μάθηση. Από το 1996, σχεδιάζει και υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά σε μουσεία, μνημεία, βιβλιοθήκες, χώρους τέχνης και πολιτισμού. Πέρα από τα βιβλία για παιδιά που έχει γράψει, έχει γράψει και τους στίχους στο μουσικό άλμπουμ για παιδιά Τραγουδάκια Γάλακτος, σε μουσική Μέλπως Χαλκουτσάκη, που επανακυκλοφόρησε το 2018.
