Τον περασμένο μήνα, επαγγελματίες του χώρου των εκδόσεων καθώς και βιβλιοθηκονόμοι, βιβλιοπώλες και ακαδημαϊκοί συγκεντρώθηκαν στο Manchester Metropolitan University στην Αγγλία για το συμπόσιο Future-Proofing Equality in Children’s Publishing (ελ.μτφρ. Προστατεύοντας την Ισότητα στην Εκδοτική Παραγωγή Βιβλίων για παιδιά).
Ο σκοπός της εκδήλωσης ήταν να εξετάσει τον αντίκτυπο της αυξανόμενης σε παγκόσμιο επίπεδο πολιτικής αντίδρασης απέναντι σε θέματα ισότητας, διαφορετικότητας και συμπερίληψης στην παιδική εκδοτική παραγωγή και να δώσει την ευκαιρία να ακουστούν εμπειρίες συγγραφέων, εκδοτών και βιβλιοπωλών στις ΗΠΑ, όπου η πλήρης ισχύς της εκτελεστικής, δικαστικής και νομικής εξουσίας έχει δημιουργήσει ένα αδιανόητο κλίμα που αποθαρρύνει την εκπροσώπηση συγκεκριμένων στα παιδικά βιβλία.
Τον τόνο έδωσε ο υπεύθυνος διοργάνωσης της εκδήλωσης και λέκτορας στο MMU Dylan Calder: «Θέλουμε να εξετάσουμε τα όσα βλέπουμε να εφαρμόζονται ήδη στις ΗΠΑ και ενδέχεται να επεκταθούν και σε άλλες χώρες». Ο Calder εξήγησε ότι οι συνεχιζόμενες αντιδράσεις απέναντι σε πρωτοβουλίες ισότητας, ποικιλομορφίας και συμπερίληψης στην Αμερική, όπου σχολικές περιφέρειες και πολιτειακοί φορείς οδηγούν σε πρωτοφανή επίπεδα αποσύρσεων και απαγορεύσεων βιβλίων, έχει πλέον αντίκτυπο και στις διεθνείς αγορές. Επειδή μεγάλο μέρος του παγκόσμιου παιδικού εκδοτικού τομέα εξαρτάται από τις πωλήσεις και τα δικαιώματα στις ΗΠΑ, οι αλλαγές στο αμερικανικό πολιτικό κλίμα επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο ποια βιβλία προχωράνε σε έκδοση και ποια επιλέγουν να μην μπουν σε διαδικασία έκδοσης.
Αυτές οι εξελίξεις, σημείωσε ο Calder, δείχνουν ένα ευρύτερο πολιτιστικό μοτίβο: η παιδική λογοτεχνία αποτελεί τον πρώτο στόχο ιδεολογικών εκστρατειών που αργότερα εξαπλώνονται στον ευρύτερο πολιτιστικό τομέα. Οι ανησυχίες αυτές εκφράστηκαν και νωρίτερα στο Συνέδριο Παιδικής Λογοτεχνίας στη Φρανκφούρτη με θέμα «Παιδικά Βιβλία σε Έναν Εύθραυστο Κόσμο» (Frankfurt Kids Conference, “Children’s Books in a Fragile World”), ενώ οι συζητήσεις αναμένεται να συνεχιστούν τόσο στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια τον Απρίλιο του 2026 όσο και στη Διεθνή Έκθεση της Φρανκφούρτης τον επόμενο Οκτώβριο. Βασικός άξονας όλων: η εκδοτική παραγωγή βιβλίων για παιδιά αποτελεί αφετηρία των ευρύτερων πολιτιστικών αγώνων σε ό,τι έχει να κάνει με τη λογοτεχνική εκπροσώπηση μαύρων, κουίρ, μεταναστών, ανάπηρων και άλλων περιθωριοποιημένων κοινοτήτων.
Ο κλάδος σε σημείο καμπής – όσα αναφέρθηκαν
Η εκδοτική παραγωγή βιβλίων για παιδιά βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής, τόνισε ο συγγραφέας και εικονογράφος David Roberts, ο οποίος υπογράμμισε ότι ακόμη και χαρούμενα, χωρίς συγκεκριμένη θεματική, βιβλία μπαίνουν στο στόχαστρο στις ΗΠΑ, όπως για παράδειγμα δύο από τα βιβλία του, το Sofia Valdez, Future Prez που στοχοποιήθηκε λόγω ενός υποτιθέμενου συμβόλου Pride και το Bathe the Cat που απαγορεύτηκε γιατί στο εξώφυλλο φαίνεται ένα ομόφυλο ζευγάρι γονέων. Υπογράμμισε ότι τα παιδιά αξίζουν να βλέπουν τον κόσμο τους να αντικατοπτρίζεται όχι μόνο σε βιβλία που αφορούν αγώνες ταυτότητας, αλλά και σε ιστορίες που είναι απλώς διασκεδαστικές.
Στο πλαίσιο του πάνελ Acknowledging the Present αναδείχθηκαν τα βαθύτερα δομικά ζητήματα. Η Farrah Serroukh του Κέντρου Αλφαβητισμού στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση στην Αγγλία παρουσίασε δεδομένα που δείχνουν απότομη πτώση έκδοσης εικονογραφημένων βιβλίων με εθνοτική εκπροσώπηση στο 38%, τονίζοντας την ανάγκη για ποιοτική και πολυδιάστατη απεικόνιση, ενώ η δρ. Melanie Ramdarshan Bold, καθηγήτρια Λογοτεχνίας για Παιδιά και Νέους στο πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, πήγε το θέμα και στους δημιουργούς, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα έρευνας που δείχνει πώς η υποεκπροσώπηση στον εκδοτικό χώρο καταστέλλει τις όποιες καλλιτεχνικές φιλοδοξίες, περιορίζει την πρόσβαση στους εκδότες και αποσταθεροποιεί την καριέρα των όχι λευκών δημιουργών.
Η Beth Cox, σύμβουλος εκδοτών σε θέματα ένταξης και ισότητας, σημείωσε ότι η αυθεντική απεικόνιση της αναπηρίας παραμένει άνιση παρά τις βελτιώσεις, ενώ από την πλευρά της η Elorine Grant, Art Director στον εκδοκτικό HarperCollins, ανέδειξε την πρόοδο που έχει σημειωθεί στον χώρο αλλά τόνισε και το πόσο εύθραυστη είναι αυτή, θυμίζοντας ότι κάποτε «χαρακτήρες μαύρου χρώματος απλά δεν θα πουλούσαν».
Στο πάνελ Voices from the Frontline ακούστηκαν μαρτυρίες ανθρώπων του χώρου εκτός Μεγάλης Βρετανίας: η Αμερικανίδα εκδότρια Namrata Tripathi μίλησε για το ψυχικό βάρος των αμφισβητήσεων, ενώ από Καναδά και Ηνωμένο Βασίλειο επιβεβαιώθηκε ο ρόλος των δημόσιων βιβλιοθηκών ως εξισωτών. Τέλος, στη συνεδρία Disrupt & Innovate προτάθηκαν τολμηρές ιδέες για την προσαρμογή του κλάδου, από τη μείωση νέων τίτλων μέχρι νέα παιδοκεντρικά βραβεία, θεσμικές βιβλιοθήκες και αλλαγές στα πανεπιστημιακά προγράμματα. Καθώς το Ηνωμένο Βασίλειο προετοιμάζεται για πιέσεις παρόμοιες με αυτές που αναμορφώνουν την αγορά των ΗΠΑ, το συμπόσιο έκλεισε με την ανάγκη για ένα κοινό μανιφέστο που θα διασφαλίζει, όπως είπε ο Calder, «το δικαίωμα κάθε παιδιού να διαβάζει ελεύθερα και με τρόπο που να του αποκαλύπτει τα δικαιώματά του».
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο Publishing Perspectives
Μετάφραση-επιμέλεια κειμένου: Ζωή Κοσκινίδου
