Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταφέρεις να κεντρίσεις το ενδιαφέρον των μικρών αναγνωστών με στόχο την ενδυνάμωση της ενημέρωσης των ανθρώπων από μικρή ηλικία.
Δέσπω Φάττα – Κάσινου
Χημικός Μηχανικός, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος, διευθύντρια του Διεθνούς Ερευνητικού Κέντρου Νερού Νηρέας του Πανεπιστημίου Κύπρου, εκδότρια διεθνούς επιστημονικού περιοδικού, συντονίστρια ερευνητικών έργων, η κ. Δέσπω Φάττα-Κάσινου από την Κύπρο είναι ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε το Μυστικό βιβλίο του μπλε κύκλου που κρατάμε στα χέρια μας. Μαζί με την επιστημονική της ομάδα και με τη βοήθεια του συγγραφέα Αντώνη Παπαθεοδούλου και της εικονογράφου Ιριδας Σαμαρτζή, δημιούργησαν ένα βιβλίο γνώσεων για το πιο σημαντικό στοιχείο πάνω στη Γη, το νερό, τη σημασία του για τη ζωή στον πλανήτη και κυρίως τους τρόπους με τους οποίους το νερό μπορεί να απορρυπανθεί και να επαναχρησιμοποιηθεί. Η κ. Φάττα-Κάσινου μίλησε στην Κόκκινη Αλεπού και μας έλυσε όλες μας τις απορίες σχετικά με τον κύκλο του νερού, την επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων, το πώς ασχολήθηκε με τη δημιουργία αυτού του βιβλίου, αλλά και με ποιον τρόπο μπορούμε όλοι να συμβάλουμε στην προστασία τόσο της ποιότητας όσο και της ποσότητας του νερού.
Κυρία Φάττα-Κάσινου, τι ήταν αυτό που σας έδωσε την ιδέα να δημιουργήσετε μαζί με τους συνεργάτες σας ένα παιδικό βιβλίο γνώσεων για παιδιά με θέμα το νερό;
H συγγραφή ενός παιδικού βιβλίου που ν’ αφορά στο νερό υπήρχε στο μυαλό μου ως προσωπικός στόχος και επιθυμία εδώ και πολλά χρόνια. Από μικρή αγαπούσα πολύ τη χημεία και αυτό με ώθησε να σπουδάσω Χημικός Μηχανικός και τελικά να ασχοληθώ με τη μηχανική περιβάλλοντος και συγκεκριμένα με την έρευνα στον τομέα της διαχείρισης υδάτων και υγρών αποβλήτων. Με πολλή δουλειά, επιμονή και τύχη κατάφερα να δημιουργήσω μια καταπληκτική ομάδα από εξαιρετικούς ερευνητές που όλοι υπεραγαπούν την έρευνα και οι προσπάθειες της ομάδας έφεραν μεγάλες επιτυχίες με χρηματοδότηση για έρευνα και οι οποίες συνέβαλαν στη δημιουργία αυτού του εκπαιδευτικού βιβλίου. Οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα των Δράσεων Marie Skłodowska-Curie και COST (European Cooperation in Science and Technology) για την χρηματοδότηση του έργου ANSWER (H2020-MSCA-ITN-2015/675530) και της Δράσης NEREUS (COST Action ES1403) που συντονίζω, στο πλαίσιο των οποίων δημιουργήθηκε αυτό το βιβλίο. Όλες οι γνώσεις που προκύπτουν μέσα από την εργαστηριακή επιστημονική έρευνα γίνονται πιστεύω περισσότερο πολύτιμες όταν με απλό τρόπο μεταφέρονται στην κοινωνία και όλοι ενημερώνονται για τα θέματα τα οποία απασχολούν τη σχετική επιστημονική κοινότητα. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι να καταφέρεις να κεντρίσεις το ενδιαφέρον των μικρών αναγνωστών με στόχο την ενδυνάμωση της ενημέρωσης των ανθρώπων από μικρή ηλικία, αλλά και με τον έμμεσο στόχο στο να ανακαλύψουν τα παιδιά πως ίσως κάποια από αυτά να θελήσουν στο μέλλον να ασχοληθούν με τις επιστήμες, τη μηχανική, την έρευνα.
Πώς εμπλέκονται ο συγγραφέας Αντώνης Παπαθεοδούλου και η εικονογράφος Ιριδα Σαμαρτζή στην υλοποίηση αυτού του project;
Ο Αντώνης και η Ίριδα, με το τεράστιο ταλέντο τους, συνέβαλαν στο να κάνουν το όνειρο μου πραγματικότητα. Το σύμπαν νομίζω πως συνωμότησε και τους έφερε στο δρόμο μου και ήμουν τόσο τυχερή που κατάλαβαν αμέσως την επιθυμία που τους περιέγραψα και μπόρεσαν να μεταφέρουν όλα αυτά τα τεχνικά, δύσκολα και ίσως ακαταλαβίστικα γενικώς περί… «νερολογίας» σε αυτό το βιβλίο που κρατάτε σήμερα στα χέρια σας. Το τελικό προϊόν αυτής της προσπάθειας, αυτό το βιβλίο δηλαδή, αποτελεί μεγάλη ικανοποίηση για μένα και τους συνεργάτες μου, Ειρήνη, Λήδα και Κώστα*, μαζί με τους οποίους δουλέψαμε με πολλή αγάπη και ενθουσιασμό. Δεν είναι εύκολο να μεταφράζεις δύσκολες τεχνικά έννοιες με τρόπο που να γίνονται κατανοητές σε παιδιά, να είναι ευχάριστες και ενδιαφέρουσες και ταυτόχρονα να είναι επιστημονικά ακριβείς και σίγουρα αυτό δε θα το είχαμε καταφέρει χωρίς τον Αντώνη και την Ίριδα.
Διαβάζοντας το βιβλίο και φτάνοντας στο τέταρτο κεφάλαιο καταλαβαίνει κανείς πως τα πράγματα δεν είναι και τόσο αισιόδοξα για τους κατοίκους της Γης σε ό,τι αφορά στην ποσότητα του πόσιμου νερού που μας αναλογεί. Είναι όντως έτσι τα πράγματα;
Το νερό είναι ένας φυσικός πόρος που αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη ζωής στον πλανήτη και αυτό το γνωρίζουμε πολύ καλά όλοι μας. Όμως, η ποσότητά του είναι περιορισμένη και αυτό μπορεί να μην το γνωρίζουμε όλοι. Αν και η επιφάνεια του πλανήτη μας καλύπτεται κατά 70% από νερό, το 97% της ποσότητας αυτής είναι αλμυρό νερό, ενώ μόνο το 3% είναι γλυκό. Και από αυτό, μόλις το 1% μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους ανθρώπους, καθώς το υπόλοιπο είναι «παγιδευμένο» ως πάγος και χιόνι στους παγετώνες. Σήμερα, είναι γεγονός ότι, πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό, πόσιμο νερό και πρέπει επιτέλους να αντιμετωπίσουμε τη σκληρή αλήθεια, ότι δηλαδή στο μέλλον, σε πολλά μέρη του κόσμου, το φρέσκο νερό θα είναι σπάνιο και πολύ ακριβό. Αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να απασχολεί όλους μας, να μας προβληματίζει, έτσι ώστε να συνεισφέρουμε στην προστασία του νερού τόσο όσον αφορά στην ποσότητα, αλλά και στην ποιότητα του. Όλοι, ως ενεργοί πολίτες, αλλά και οι αρμόδιοι φορείς και κυβερνήσεις
Ποιες είναι οι πλέον ανεπιθύμητες εξελίξεις στο θέμα της ρύπανσης του νερού; Ποιο είναι το χειρότερο πιθανό σενάριο και τι είναι αυτό που θα μπορούσε να αντιστρέψει την πορεία μας προς τα εκεί;
Οι χημικές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων και των φαρμακευτικών ουσιών, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην υγεία, υγιεινή και στον άνετο τρόπο ζωής του ανθρώπου και είναι απαραίτητες σε διάφορους τομείς δραστηριοτήτων όπως στην υγεία, τη γεωργία, τη βιομηχανία για παραγωγή ή για ανάπτυξη νέων προϊόντων κ.ά. Ωστόσο, η ευρεία χρήση τους έχει οδηγήσει στην είσοδό τους στον κύκλο του νερού με κίνδυνο οι χημικές ουσίες να εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα. H παρουσία τέτοιων ουσιών είναι πια γεγονός τόσο στα αστικά λύματα όσο και σε φυσικά νερά όπως ποτάμια και λίμνες αφού σε αυτά διοχετεύονται επεξεργασμένα αστικά λύματα που περιέχουν τέτοιες ουσίες μια και η επεξεργασία τους με τις υφιστάμενες συμβατικές μεθόδους δεν είναι εξολοκλήρου αποτελεσματική. Οι πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα της πράσινης και αειφόρου χημείας καταδεικνύουν πως πρέπει να προσδιορίζεται η χρησιμότητα και η δραστικότητα των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται τόσο στις παραγωγικές διαδικασίες όσο και σε τελικά προϊόντα ώστε να βρεθούν εναλλακτικές λύσεις οι οποίες να εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό. Αυτό αποτελεί μια υποσχόμενη προσέγγιση για τη μείωση ή πρόληψη εισροών χημικών ουσιών στα συστήματα επεξεργασίας λυμάτων και επομένως στα φυσικά νερά. Όμως ακόμη και εάν η εισροή χημικών ουσιών μειωθεί, είναι προφανές ότι οι χημικές ουσίες θα συνεχίσουν να είναι απαραίτητες και άρα, αν και ίσως σε μικρότερες ποσότητες θα συνεχίσουν να απορρίπτονται στο περιβάλλον. Επομένως στο μέλλον, ο σχεδιασμός και η παραγωγή χημικών ουσιών πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε αυτές να αποικοδομούνται γρήγορα και πλήρως στο περιβάλλον έτσι ώστε να προστατεύουμε τα φυσικά νερά και η επαναχρησιμοποίησης αστικών λυμάτων να μπορεί να είναι μία αειφόρος πρακτική.
Είστε, ανάμεσα σε άλλα, και διευθύντρια στο Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού Νηρέας που εδρεύει στην Κύπρο. Θα θέλαμε να μας πείτε λίγα λόγια για κέντρο αυτό και για το έργο του.
Ο Νηρέας, είναι το πρώτο Ερευνητικό Κέντρο Νερού που ιδρύθηκε στην Κύπρο, το 2011, από μια ομάδα συναδέλφων καθηγητών από το Πανεπιστήμιο Κύπρου, οι οποίοι είχαμε ως όραμα τη δημιουργία ενός τέτοιου Κέντρου με υποδομές τεχνολογίας αιχμής, το οποίο θα μπορούσε να γίνει συνώνυμο της καινοτομίας και της αριστείας στον τομέα της έρευνας. Αυτό έγινε δυνατό με υποβολής πρότασης στο Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας Κύπρου σε ανταγωνιστικό πρόγραμμα χρηματοδότησης στρατηγικών υποδομών. Στον Νηρέα απασχολούνται σήμερα περίπου τριάντα νέοι επιστήμονες, οι οποίοι δραστηριοποιούνται ερευνητικά με τον έλεγχο της ποιότητας του νερού και αστικών λυμάτων, την ανάπτυξη και εφαρμογή προηγμένων τεχνολογιών επεξεργασίας νερού και υγρών αποβλήτων, τη διαχείριση αστικών δικτύων παροχής πόσιμου νερού, τον εμπλουτισμό υπογείων υδάτων, την εξάτμιση νερού από φράγματα, την κοινωνικό-οικονομική ανάλυση θεμάτων που αφορούν τη χρήση του νερού και τη σωστή διαχείριση των υδατικών πόρων, κ.ά. Στόχος μας είναι η πρόοδος της γνώσης στις περιοχές της επιστήμης και τεχνολογίας για τη διαχείριση του νερού μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής νέων μεθόδων, τεχνολογιών και συστημάτων στη συγκεκριμένη ερευνητική περιοχή.
Τι είναι αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε με την επιστήμη του νερού, την απορρύπανση και επαναχρησιμοποίησή του;
Το γεγονός ότι κατάγομαι από την Κύπρο, ένα νησί του οποίου οι υδατικοί πόροι είναι περιορισμένοι και το οποίο ανέκαθεν αντιμετώπιζε προβλήματα ξηρασίας και λειψυδρίας, με ώθησε προς την κατεύθυνση αυτή. Θέλω να έχω ενεργό ρόλο και να συνεισφέρω μέσω της έρευνας μου στην προσπάθεια ενίσχυσης της ασφαλούς επαναχρησιμοποίησης των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων στο περιβάλλον, καθώς αυτά αποτελούν μια σημαντική εναλλακτική πηγή νερού για σκοπούς άρδευσης και εμπλουτισμό υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων, πρακτικές ζωτικής σημασίας για το νησί μας αλλά και παγκοσμίως. Θα πρέπει όμως να πω ότι η κατανόηση των σχετικών προβλημάτων και η εξεύρεση λύσεων απαιτεί έρευνα που να συνδυάζει την επιστήμη της χημείας, μικροβιολογίας και χημικής μηχανικής, ένα ιδιαίτερα γοητευτικό συνδυασμό που για μένα αποτελεί μεγάλη πρόκληση και μεγάλη επαγγελματική αγάπη στην οποία έχω αφιερώσει τη ζωή μου.
Τα αστικά λύματα που καθαρίζονται μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν χωρίς πρόβλημα για τον άνθρωπο και σε ποιες δραστηριότητες; Έχουν φτάσει στο σημείο οι επιστημονικές έρευνες, ώστε να καθιστούν ακίνδυνη την κατανάλωση αυτού του νερού;
Η επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων αστικών λυμάτων, λόγω των κλιματικών αλλαγών και της αύξησης του πληθυσμού, θεωρείται σήμερα μια κρίσιμη συνιστώσα της αειφόρου διαχείρισης των υδατικών πόρων. Η επαναχρησιμοποίηση βρίσκει ευρεία εφαρμογή στις μέρες μας σε πολλές χώρες. Ωστόσο, υπόκειται σε πιθανούς περιβαλλοντικούς περιορισμούς που σχετίζονται με την παρουσία διαφόρων ρύπων, τους ούτω καλούμενους «ρύπους αναδυόμενου ενδιαφέροντος», όπως είναι οι αντιβιοτικές και άλλες φαρμακευτικές ουσίες, ορμόνες, τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια και γονίδια που φέρουν την ανθεκτικότητα, κ.ά., που παραμένουν στα αστικά λύματα μετά την επεξεργασία, γιατί όπως είπα και πριν οι «παραδοσιακές» μέθοδοι επεξεργασίας των λυμάτων δεν μπορούν να απομακρύνουν πλήρως τέτοιους ρύπους και έτσι αυτοί μεταφέρονται στο περιβάλλον μέσω της τελικής διάθεσης αλλά και επαναχρησιμοποίησης των λυμάτων. Η επιστημονική κοινότητα έχει στρέψει το ενδιαφέρον της τις τελευταίες δεκαετίες στην ανάπτυξη και εφαρμογή διαφόρων προηγμένων μεθόδων επεξεργασίας, οι οποίες είναι περισσότερο αποδοτικές ως προς την απομάκρυνσή τους. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις από την ύπαρξη των ουσιών αυτών στο περιβάλλον. Προσπαθούμε επίσης να προσφέρουμε καινοτόμες λύσεις ως προς την επεξεργασία οι οποίες να είναι όχι μόνο τεχνικά εφαρμόσιμες αλλά και οικονομικά βιώσιμες, έτσι ώστε οι αρμόδιες Αρχές να μπορούν να αναπτύξουν κατάλληλες πολιτικές προς την αειφόρο αξιοποίηση των αστικών λυμάτων
Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι το μεγαλύτερο «κακό» της μόλυνσης των υδάτων γίνεται από τις μεγάλες βιομηχανίες. Όμως, ποια είναι τα πιο απλά πράγματα που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος για να γίνει κι αυτός μέλος του Μπλε Κύκλου; Πώς μπορούμε μέσα από το σπίτι μας και την καθημερινότητά μας να σώσουμε το νερό; Μπορούμε αλήθεια να το σώσουμε;
Αρχικά θα ήθελα να τονίσω ότι πρέπει να διαχωρίσουμε την έννοια της ρύπανσης και μόλυνσης των νερών. Ρύπανση είναι η επιβάρυνση του νερού με κάθε χημικό ρύπο, ενώ μόλυνση είναι η παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών. Ο καθένας από εμάς μπορεί να συμβάλλει στην προστασία τόσο της ποιότητας αλλά και της ποσότητας του νερού. Υπάρχουν απλοί και εύκολοι τρόποι που όλοι μπορούμε να εφαρμόζουμε στην καθημερινότητά μας. Δεν θα σας αποκαλύψω όμως τίποτε άλλο εδώ. Θα πρέπει να διαβάσετε το βιβλίο μας, να ακολουθήσετε τους επιστήμονες – ήρωες του βιβλίου μας μέχρι το Αρχηγείο του Μπλε Κύκλου για να μάθετε όλα τα «μυστικά» για το νερό. Και όσα μάθετε, να τα αποκαλύψετε σε όλους σας τους φίλους, έτσι ώστε να μεγαλώσει ο κύκλος των ανθρώπων που γνωρίζουν, μελετούν και προστατεύουν το νερό!
Το Μυστικό βιβλίο του μπλε κύκλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
Την ερευνητική ομάδα αποτελούν οι: Δέσπω Φάττα–Κάσινου, Ειρήνη Μιχαήλ–Κορδάτου, Λήδα Ιωάννου–Ττόφα και Κώστας Μιχαήλ.
Διαβάστε εδώ τι μας είπαν για το βιβλίο ο συγγραφέας Αντώνης Παπαθεοδούλου και η εικονογράφος Ιρις Σαμαρτζή.
Διαβάστε εδώ την κριτική του βιβλίου Το Μυστικό βιβλίο του μπλε κύκλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
