Στον απόηχο της ετήσιας συνεδρίαση του EURead (δίκτυο 34 οργανώσεων που προωθούν την ανάγνωση σε 23 χώρες της Ευρώπης), καθώς και της εκδήλωσης με θέμα «Γραμματισμός και Δημοκρατία στην εποχή της τεχνολογίας και της πληροφορίας: γεγονότα, προκλήσεις, στρατηγικές» μοιραζόμαστε στην Κόκκινη Αλεπού όλα τα ενδιαφέροντα που ακούσαμε και σημειώσαμε στις 4 Ιουνίου στο πάντα φιλόξενο Ινστιτούτο Γκέτε.
Γράφουν οι: Φωτεινή Αβδελλή & Γόνη Λούκα
Η εκδήλωση αποτέλεσε συνδιοργάνωση του EURead, του Goethe-Institute Athen και του Διαβάζοντας Μεγαλώνω και φιλοξένησε Έλληνες και ξένους ομιλητές, που επικεντρώθηκαν στις ομιλίες τους στην αξία της ανάγνωσης. Θα θέλαμε να ξεκινήσουμε από το τέλος, γιατί η Diana Gerald, CEO του BookTrust (Ηνωμένο Βασίλειο) και συν-πρόεδρος του EURead που παρουσίασε τη Δήλωση των μελών του EURead για την Ανάγνωση και τον Γραμματισμό, είπε την φράση κλειδί: «Reading really matters!» δηλαδή «Η ανάγνωση μετράει πολύ!». Το EURead καλεί μέσω αυτής της Δήλωσης τους ευρωπαίους ηγέτες να αναγνωρίσουν τον θεμελιώδη ρόλο που παίζει η ανάγνωση στην προσωπική ανάπτυξη των πολιτών και στη λειτουργία μιας ακμάζουσας οικονομίας καθώς και στη διασφάλιση της Δημοκρατίας. Τονίζει τη σημασία του κριτικού γραμματισμού, ιδιαίτερα σήμερα σε μία εποχή που κυριαρχεί η παραπληροφόρηση και η ταχύτητα. Η ικανότητα της αξιολόγησης και της διάκρισης της αξιοπιστίας των χιλιάδων πληροφοριών στις οποίες έχουμε πρόσβαση είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία.
Τα παραπάνω αποτελούν πιστεύουμε και τον κεντρικό άξονα που κινήθηκαν όλοι οι ομιλητές. Η Angela Kaya, Διευθύντρια του Goethe-Institut Athen και των Ινστιτούτων Goethe Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ήταν η πρώτη που καλωσόρισε το κοινό. Ανάμεσα σε αυτά που είπε, στάθηκε στις στρατηγικές καλλιέργειας του γραμματισμού για μια πιο δημοκρατική Ευρώπη και στην επιτακτική ανάγκη αλλαγής του τρόπου που διαβάζουμε τις πληροφορίες.
Θερμό καλωσόρισμα απηύθυναν επίσης η Gerlien van Dalen, CEO του Stichting Lezen (Ολλανδία), συν-πρόεδρος EURead και η Άβα Χαλκιαδάκη, Πρόεδρος του Διαβάζοντας Μεγαλώνω. Η Ελένη Ζωντήρου, Πρόεδρος του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού & Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων στον χαιρετισμό της αναφέρθηκε στην ανάγκη δημιουργίας βιβλιοθηκών σε όλες τις δημοτικές κοινότητες και δεσμεύτηκε για τη βελτίωση της λειτουργίας των βιβλιοθηκών, για τη δημιουργία συλλογών με βιβλία σε υποδομές του Δήμου, αλλά και για την υλοποίηση της πρότασης του Διαβάζοντας Μεγαλώνω να καλωσορίζει ο Δήμος τους νέους δημότες προφέροντάς τους ως δώρο ένα βιβλίο πριν τα πρώτα τους γενέθλια. Πρόκειται για το πρώτο πρόγραμμα δωρεάς βιβλίων στην Ελλάδα που θα ξεκινήσει να υλοποιείται από το νέο έτος. Ο Κώστας Δαρδανός, πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικού Βιβλίου, εκδότης του Gutemberg και μέλος του ΔΣ του ΟΣΔΕΛ απηύθυνε τον δεύτερο χαιρετισμό και οι ομιλίες ξεκίνησαν με αυτή της Βενετίας Αποστολίδου, Καθηγήτριας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης στο Παιδαγωγικό Τμήμα της Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
«Η κρίσιμη μετάβαση από την παιδική στην εφηβική ηλικία για την ανάπτυξη σύνθετων αναγνωστικών δεξιοτήτων. Διαπιστώσεις και προτάσεις» ήταν ο τίτλος της και όλοι την ακούσαμε με μεγάλη προσοχή και ενδιαφέρον. Τα στοιχεία που έδωσε αφορούν την ελληνική πραγματικότητα και κυρίως στους εφήβους. Η κ. Αποστολίδου αναφέρθηκε στο διπλό έλλειμμα που υπάρχει, πρώτον στο κομμάτι των ερευνών για την αναγνωστική συμπεριφορά των εφήβων και δεύτερον στο κομμάτι της μελέτης του είδους, της εφηβικής λογοτεχνίας – λογοτεχνίας για νέους και επισήμανε πως ο έφηβος είναι ένας ενήλικας υπό διαμόρφωση. Συνεπώς ο στόχος σ’ αυτήν την ηλικιακή ομάδα είναι να έρθει σ’ επαφή με την ανάγνωση βιβλίων για ενήλικες.
Πώς καλλιεργείται όμως η φιλαναγνωσία στους εφήβους; Εδώ η κ. Αποστολίδου επισήμανε την ανάγκη επιστημονικής μελέτης με θέμα τη σχέση των αναγνωστικών πρακτικών και προτιμήσεών τους με τις ψηφιακές πρακτικές. Η ανάγνωση αποτελεί ένα ισχυρό μέσο για τη δημιουργία της ταυτότητας ενός ανθρώπου. Επίσης υπογράμμισε πως η ανάγνωση και η κοινωνικής προκοπή και ισότητα είναι έννοιες αλληλένδετες. Όλα αυτά τα θέματα που έθιξε η κ. Αποστολίδου θεωρούμε κι εμείς πως αποτελούν πηγές ανησυχίας και αγωνίας για τους περισσότερους ανθρώπους που διανύουν αυτή τη μεταβατική και δύσκολη περίοδο της εφηβείας. Αλλά γιατί δεν υπάρχουν λέσχες ανάγνωσης για εφήβους; «Τα περισσότερα παιδιά που δανείζονται βιβλία ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα των 7-10 ετών», ανέφερε η πανεπιστημιακός και συνέχισε πως «από 11 ετών και πάνω μειώνεται κατά πολύ η αναγνωστική επιθυμία και η ανάγνωση για ευχαρίστηση. Στην εκπαίδευση δυστυχώς δεν έχουν θέση τα βιβλία γνώσεων που αγαπούν τόσο πολύ τα παιδιά όσο και οι έφηβοι. Η λογοτεχνική ανάγνωση πρέπει να συνομιλεί διαρκώς με τη μη λογοτεχνική π χ. με την ανάγνωση εφημερίδων που καλλιεργούν τον τρόπο για τα χρήσιμα ερωτήματα μέσω των διαφορετικών απόψεων για το ίδιο γεγονός». Κλείνοντας την ομιλία της, η κ. Αποστολίδου αναφέρθηκε και στις σύγχρονες αναγνωστικές δεξιότητες του κριτικού γραμματισμού και τις σύνθετες αναγνωστικές πρακτικές που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για μία δημοκρατική κοινωνία είναι ένα σημαντικό ζητούμενο.
Στη βιντεοσκοπημένη ομιλία του Andrea Schleicher, Διευθυντή Εκπαίδευσης και Ειδικού Συμβούλου Εκπαιδευτικής Πολιτικής του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) ακούσαμε πως 200.000.000 εργαζόμενοι στις χώρες του Οργανισμού έχουν τις αναγνωστικές δεξιότητες ενός παιδιού 10 ετών. «Στις μέρες μας η αλήθεια και τα γεγονότα χάνουν συνεχώς έδαφος στη λήψη αποφάσεων. Οι αλγόριθμοι ενισχύουν τις ίδιες μας τις απόψεις χωρίς να μας ανοίγουν νέους ορίζοντες γνώσης. Υπάρχει έλλειψη προσοχής και πλεόνασμα πληροφορίας. Ζούμε στην εποχή της επιτάχυνσης της ανθρώπινης εμπειρίας και το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων ενισχύει τα προβλήματα. Ο γραμματισμός πρέπει να αποτελεί αξιόπιστη πυξίδα και εργαλείο πλοήγησης και να συμβάλλει στην καλλιέργεια της ηθικής, του χαρακτήρα και της ενσυναίσθησης. Επίσης να καλλιεργεί την σκέψη με τρόπο ολοκληρωμένο χωρίς πρώιμα συμπεράσματα ώστε ο καθένας από εμάς να σκεφτεί και να αξιολογήσει αυτό που κάνει μέσω ενός συστήματος αξιών, κανόνων και ορίων».
Ο Adriaan van der Weel, Ομότιμος Καθηγητής Σπουδών Βιβλίου στο Leiden University στην ομιλία του με θέμα «Από την ανάγνωση στην σκέψη: Το μανιφέστο της Λουμπλιάνα» ανέφερε μεταξύ άλλων πως «η ανάγνωση στην οθόνη είναι ένας επιφανειακός τρόπος ανάγνωσης που δεν ξεκλειδώνει το πλήρες δυναμικό της ανάγνωσης. Η οθόνη μας απομακρύνει από την ανάγνωση και τη γραφή. Υπάρχει ο επιφανειακός τρόπος ανάγνωσης, αυτός στην οθόνη που διαβάζουμε αποσπασματικά, λίγες λέξεις, η ανάγνωση που βυθίζεσαι στο κείμενο και γ) η ανάγνωση του υψηλότερου επιπέδου με κείμενα υψηλών απαιτήσεων. Η ανάγνωση είναι ένα ανώτερο διανοητικό επίτευγμα που μας μαθαίνει τρόπους να σκεφτόμαστε. Έχει συμβάλει επίσης στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις και στην επίτευξη των πιο ισχυρών ανακαλύψεων και εφευρέσεων του ανθρώπου».*
Το πάνελ των ομιλητών συμπλήρωσε ο Mark Lambert, CEO του Scottish Book Trust με την ομιλία του με θέμα «Γραμματισμός, Ιστορία, Δημοκρατία». Ξεκίνησε με τη φράση του Flaubert «Διάβασε για να ζήσεις», λέγοντας “θα συμπλήρωνα ένα καλά στο τέλος δηλ. “Διάβασε για να ζήσεις καλά”». Ο αναλφαβητισμός οδηγεί στη βία και στην έλλειψη της σωματικής και ψυχικής της υγείας. Η γραφή και η ανάγνωση είναι συνώνυμες με την ευημερία. Οι άνθρωποι είναι ευάλωτοι στην προπαγάνδα και στα βιαστικά συμπεράσματα. Σε αντίθεση με τον Adriaan van der Weel μας είπε πως είναι χρήσιμη η ανάγνωση στην οθόνη. Μέσω αυτής πολλοί άνθρωποι οδηγήθηκαν σε κριτικό γραμματισμό. Ο στόχος είναι η ανάγνωση να γίνει αυτοκαθοδηγούμενη ανάγκη και οι νέοι άνθρωποι να μπουν στο μονοπάτι της ανάγνωσης όπου το ένα ανάγνωσμα οδηγεί στο άλλο.
Ο συντονισμός της συζήτησης έγινε από τη Μαρία Στρατηγάκη, Αντιδήμαρχο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Ισότητας του Δήμου Αθηναίων, Ομότιμη Καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου.
Η εκδήλωση για τον γραμματισμό και τη σημασία του για έναν υγιή άνθρωπο και μία υγιή και δημοκρατική κοινωνία μπορεί να ολοκληρώθηκε μέσα σε λίγες ώρες, όμως η συζήτηση που προκάλεσε κράτησε πολλές μέρες μεταξύ αυτής της πολύ μικρής κοινότητας των ανθρώπων που συναντηθήκαμε εκείνη τη ζεστή Τρίτη στο Γκέτε. Ένας ακόμη μικρός κύκλος ανθρώπων που δεν κατάφεραν να έρθουν παρακολούθησε κυρίως από τα media τον αντίκτυπο εκείνης της συνάντησης. Πάντα αναρωτιόμαστε τι φταίει. Δεν επικοινωνήθηκε σωστά η εκδήλωση και το προφίλ των ομιλητών; Δεν κατανοήθηκε η σημασία του θέματος για ένα ευρύ κοινό γονιών, εκπαιδευτικών, ανθρώπων από το χώρο του βιβλίου κι εκείνων που ασχολούνται με την γλώσσα; Σε μία κοινωνία που η οθόνη αποτελεί την προέκταση του χεριού μεγάλων και μικρών η λέξη είναι το κλειδί και όπως είπε ο κ. Lambert “Η λέξη ξεκλειδώνει το ανθρώπινο δυναμικό”, ή λέξη που θα διαβάσουμε και θα μοιραστούμε για να εκφράσουμε την χαρά και τη λύπη μας, τ’όνειρο και την πραγματικότητα μας. Στις επόμενες συναντήσεις! – Γόνη Λούκα.
Αποχωρώντας από την αίθουσα του Ινστιτούτου Goethe και παρά το όσα ενδιαφέροντα ειπώθηκαν σχετικά με την ανάγνωση, την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, την λογοτεχνία- για παιδιά και εφήβους- σκεφτόμουν τι μπορεί να ήταν αυτό που με έκανε να νιώσω τόσο εντός, όσο και εκτός της διαδικασίας που μόλις είχε ολοκληρωθεί.
Με κέρδισαν οι ομιλίες της Βενετίας Αποστολίδου και του Marc Lambert. H κ. Αποστολίδου έθεσε το ζήτημα- που θα έπρεπε να γίνει προβληματισμός όλων και όχι μόνο των εκπαιδευτικών- της ανάγνωσης στην εφηβική ηλικία. Ο/η έφηβος/η είναι άνθρωπος, ανήλικος, που βρίσκεται στο μεσοδιάστημα της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης, δεν ανήκει δηλαδή ούτε στην μία ούτε στην άλλη ηλικιακή ομάδα. Αυτό το αίσθημα του “μη ανήκειν” προκύπτει και από τις συναντήσεις του/της με άλλα μέσα και διαδικασίες της καθημερινότητας του, μέσα από τις οποίες προσπαθεί να δει/ φανταστεί τον εαυτό του. Το ζήτημα λοιπόν, όπως το αναφέρει η κ. Αποστολίδου, είναι να υπάρχει ο τρόπος που θα βοηθήσει τους/τις εφήβους/ες να μεταβούν από την ανάγνωση των παιδικών κειμένων στην ανάγνωση των κειμένων για ενήλικες και να καταφέρουν να συγκροτήσουν την ταυτότητα τους. Προσωπικά, πιστεύω πως αυτή η μετάβαση μπορεί να επιτευχθεί με την “συνάντηση” των εφήβων με κείμενα που ανήκουν στο είδος της εφηβικής λογοτεχνίας.
Ο κ. Lambert με την ομιλία του έκανε ορατό αυτό που περίμενα να ακουστεί στη διάρκεια της εκδήλωσης. Μίλησε για τα συναισθήματα που δημιουργούνται κατά την ανάγνωση ενός λογοτεχνικού κειμένου, για το πώς οι ιστορίες μπορούν να αποτελέσουν τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και για το πως η γραφή και η ανάγνωση μπορούν να εξαλείψουν τη βία και να βοηθήσουν στην προαγωγή της ψυχικής υγείας. Στάθηκα πολύ στην τοποθέτηση του κ. Lambert κυρίως γιατί παρουσίασε τον αναγνώστη ως άνθρωπο, ως υποκείμενο, ως δρώντα που νιώθει, αντιδρά και μοιράζεται τα αναγνώσματα του και όχι ως άνθρωπο που λειτουργεί μονομερώς με το μυαλό του, βιώνοντας την αναγνωση μόνο ως μία εγκεφαλική διαδικασία.
Τελικώς συμπεραίνω πως αυτό που με έκανε να νιώσω και εκτός της συζήτησης που άνοιξε στην εκδήλωση αυτή, ήταν η σκέψη του κατά πόσο όταν μιλάμε για εφηβεία έχουμε στο μυαλό μας τις πολλές διαφορετικές αναπαραστάσεις της εφηβείας και όχι την αναπαράσταση της τυπικής εφηβείας. Υπάρχει η εφηβεία που αναμετριέται το δύσκολο, που έρχεται σε ρήξη με τον νόμο, που πρέπει να προσπαθήσει για να γίνει ορατή. Χρειάζεται και αυτές τις αναπαραστάσεις να τις βάλουμε στο τραπέζι των συζητήσεων για να αναστοχαστούμε και να σχεδιάσουμε τρόπους παρεμβάσεων για την προώθηση της σημαντικότητας της ανάγνωσης στους εφήβους. Σε- και- για όλους τους εφήβους. Παράλληλα, αναρωτιέμαι που βρίσκονται οι βιβλιοθηκονόμοι στον σχεδιασμό των δράσεων για την ενίσχυση της επαφής των εφήβων (και συνολικότερα των ανθρώπων) με το βιβλίο και την ανάγνωση.
Η Φωτεινή Αβδελλή είναι βιβλιοθηκονόμος, με σπουδές στην Κοινωνιολογία της παιδικής ηλικίας και Εκπαίδευση στην ειδική αγωγή. Είναι υπεύθυνη της Εφηβικής Δανειστικής Βιβλιοθήκης στο Κέντρο Ημέρας Εφήβων του φορέα “Πλόες” Ε.ΨΥ.ΜΕ, που οργανώνει μαζί με τους εφήβους. Σχεδιάζει και υλοποιεί εκπαιδευτικά και πολιτισμικά προγράμματα μη τυπικής εκπαίδευσης για παιδιά και εφήβους/ες. Η Γόνη Λούκα είναι ηθοποιός, εμψυχώτρια και νηπιαγωγός, μέλος του διεπιστημομικού σωματείου Διαβάζοντας Μεγαλώνω. Κάνει μεγαλόφωνες, διαδραστικές αναγνώσεις σε μωρά και μικρά παιδιά και τους συνοδούς τους και έχει συνεργαστεί με βιβλιοπωλεία όπως “Ο γάτος Μαουρίτσιο”, το “Αστερόπλοιο” και το “Σ22”.
