Μια από τις πιο παλιές διαμάχες στον χώρο των comics και των graphic novels* είναι αν τα συγκεκριμένα αποτελούν Τέχνη. Τα τελευταία όμως χρόνια και με το ποσοστό των παιδιών που διαβάζουν βιβλία να μειώνεται χρόνο με τον χρόνο, το επίμαχο ερώτημα άλλαξε και έγινε “είναι τα graphic novel και τα comic λογοτεχνία;” Και τι προσφέρουν στα παιδιά;
Σε συζητήσεις με γονείς γύρω από τα βιβλία που διαβάζουν τα παιδιά τους, κάποιοι στέκονται διστακτικά απέναντι στα comics και τα graphic novels και η βασική ένσταση είναι πως δεν είναι βιβλία. Φαντάζομαι εννοούν πως δεν αποτελούν λογοτεχνία. Γιατί βιβλία είναι, όπως και να το κάνουμε. Κι όμως, τα comics και τα graphic novels είναι λογοτεχνία. Οπως είναι και τέχνη. Είναι ένα διαφορετικό είδος λογοτεχνίας, ένα που με λιγότερα λόγια και περισσότερη εικόνα αφηγείται μια ιστορία. Λειτουργεί σαν τον κινηματογράφο, αν θέλετε, έχει σενάριο, σκηνοθέτη, σκηνογράφο. Αν, λοιπόν, το παιδί βλέπει ταινίες στον κινηματογράφο ή σειρές στην τηλεόραση, γιατί να μην διαβάζει comics;
Το ερώτημα αν τα comic books και τα graphic novels ειναι κατώτερα από τη λογοτεχνία για παιδιά ή όχι υπάρχει από καταβολής του είδους και μια πολύ πρόχειρη έρευνα στο Διαδίκτυο θα αποκαλύψει εκατοντάδες άρθρα που απαντούν υπέρ ή κατά. Και μάλιστα θα βρεί και τον λόγο για τον οποίο γονείς και δάσκαλοι εναντιώνονται απέναντι στα comics: γιατί θεωρούν πως η εικόνα αποσπά το μάτι και την προσοχή από το κείμενο. Αρα το κείμενο είναι πιο σημαντικό από την εικόνα; Ομως ένα τέτοιο επιχείρημα μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε αντίστοιχα και για τα εικονογραφημένα βιβλία και μάλιστα αν κάτι τέτοιο ειπωνόταν στην Ελλάδα θα είχαμε πολλά να πούμε για τα εικονογραφημένα βραχείας φόρμας που όλο και πληθαίνουν (αυτό το υπό-είδος ανάμεσα στα εικονοβιβλία και τα chapter books).
Αν μπούμε στη διαδικασία να δούμε τα υπέρ τους, τότε θα ξεχώριζα αυτομάτως το πώς ένα graphic novel ή ένα comic μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα σε ένα παιδί που ο εγκέφαλός του αναλύει την εικόνα πιο εύκολα από ό,τι τον γραπτό λόγο. Eνα comic ωθεί τον εγκέφαλό μας να συνδυάσει την εικόνα με το κείμενο, ώστε να ερμηνεύσει την ιστορία, ενώ εξασκεί την ικανότητά μας να κατανοούμε το νόημα από τα συμφραζόμενα (reading between the lines). Εξαιρετικά σημαντική είναι και η επαφή του αναγνώστη με το σχέδιο, την τέχνη των comics, καθώς του δίνει αφορμές να ψάξει και να ανακαλύψει τον υπέροχο κόσμο τους. Τέλος, δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε την τόνωση της αυτοεκτίμησης στα παιδιά που ενώ δεν τα “καταφέρνουν” με τα λογοτεχνικά βιβλία (ίσως γιατί δεν εχουν βρει ακόμα κάτι που να τους αρέσει) βρίσκουν τα comics συναρπαστικά, όχι μόνο λόγω μορφής και εικόνας, αλλά επειδή διαβάζοντάς τα δεν αισθάνονται λιγότεροι ή κατώτεροι από τους φίλους και συμμαθητές τους που αγαπούν το διάβασμα. Είναι σωτήρια για παιδιά που θεωρούνται διστακτικοί αναγνώστες ή ακόμα και σε παιδιά που έχουν μαθησιακές δυσκολίες.
Τα comics και τα graphic novels είναι ένα ξεχωριστό είδος τέχνης και λόγου και ως τέτοιο πρέπει να κριθεί, με την ίδια λογική που δεν κρίνουμε μυθιστορήματα το ίδιο με τα non-fiction ή την ποίηση. Άλλωστε, είναι ένα είδος διασκέδασης. Οπως όλα τα βιβλία, είτε μιλάμε για μυθιστόρημα, ειτε για ποίηση, νουβέλα ή διήγημα. Γιατί λοιπον τα κατακεραυνώνουμε, τους κρεμάμε την ταμπέλα “ακατάλληλα δια ανηλίκους” και έχουμε την απαίτηση τα παιδιά να διαβάζουν μόνο για να αποκομίσουν κάτι (hint -hint: διδακτισμός), όταν εμείς οι ίδιοι διαβάζουμε κυρίως για να διασκεδάσουμε;
Θεωρώ πως το πρόβλημα δεν είναι τα ίδια τα comics, αλλά ο τρόπος που τα αντιμετωπίζουμε. Ενα από τα πιο σοβαρά λάθη που κάνουμε οι γονείς ειναι πως δεν αφήνουμε στα παιδιά την ελευθερία να επιλέξουν μόνα τους αυτό που θέλουν να διαβάσουν, επιβάλλοντάς τους τις δικές μας προτιμήσεις και τα βιβλία που εμείς θεωρούμε πως πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσουν. Από τη μία τους προτείνουμε κατά κόρον βιβλία που διαβάζαμε εμείς όταν ήμασταν στην ηλικία τους, χωρίς να υπολογίζουμε πως τα συγκεκριμένα βιβλία απευθύνονταν στα συγκεκριμένα παιδιά, που μεγάλωναν σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή και που έζησαν σε πολύ συγκεκριμένες κοινωνικό-πολιτικές συνθήκες. Από την άλλη, ίσως τα βλέπουμε ως μια ελαφριά μορφή έκφρασης και ένα είδος λογοτεχνίας από το οποίο απουσιάζει ο περιγραφικός λόγος, κάτι για το οποίο όλοι όσοι ασχολούνται με το παιδικό βιβλίο και κυρίως εκπαιδευτικοί φαίνεται να ανησυχούν τα τελευταία χρόνια. Μας ανησυχεί, δηλαδή, η έλλειψη περιγραφών (που, μεταξύ μας, υπάρχει σε αφθονία αφού υπάρχει εικόνα!), αλλά δεν μας ανησυχεί ο διδακτισμός που απαντάται στο 90% των βιβλίων για παιδιά ή ο χρόνος που απασχολούνται μπροστά σε οθόνες.
Οι δικές μας παρωπίδες είναι αυτές που τα εμποδίζουν να εκφραστούν ελεύθερα και να επιλέξουν μόνα τους σε ένα βιβλιοπωλείο ή μια βιβλιοθήκη αυτό που τα ίδια θέλουν να διαβάσουν. Θα γελάσετε αν σας πω πως πολλοί βιβλιοπώλες και βιβλιοθηκονόμοι έχουν άπειρα παραδείγματα να διηγηθούν για γονείς που αποτρέπουν με καλό ή και άκρως προσβλητικό τρόπο πολλές φορές τα παιδιά τους από το να αγοράσουν ή να δανειστούν ένα βιβλίο που οι ίδιοι δεν εγκρίνουν (χαμός έχει γίνει πια με αυτόν τον Σπασίκλα!). Δεν περνάει φαίνεται από το μυαλό μας ότι όταν θέτεις απαγορεύσεις, ειδικά στο κομμάτι της ανάγνωσης, προσφέροντας μόνο σαν επιλογές τις δικές σου προτιμήσεις, αυτομάτως δημιουργείς κακό προηγούμενο στον εκκολαπτόμενο αναγνώστη. Για την ακρίβεια, τον ωθείς με μαθηματική ακρίβεια να φύγει τρέχοντας μακριά από το βιβλίο.
Τα graphic novels και τα comics είναι ένα σπουδαίο είδος λογοτεχνίας που συνδυάζει τη γραφιστική τέχνη και το λεπτομερέστατο πολλές φορές σχέδιο με τον γραπτό λόγο. Είναι τέχνη, είναι λογοτεχνία και είναι ακόμα ένα συγγραφικό είδος με εκατομμύρια θαυμαστές, παιδιά και ενήλικες. Και είναι στα καλύτερά του αυτή τη στιγμή, εκδοτικά μιλώντας. Δεν είναι τυχαίο που μεγάλοι εκδοτικοί που δεν είχαν ως τώρα σχέση με το είδος επιλέγουν να κυκλοφορήσουν σχετικά πονήματα. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο που η ομάδα διοργάνωσης της Διεθνούς Εκθεσης Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια ανακοίνωσε λίγο μετά τη λήξη της έκθεσης τον Απρίλιο πως το 2020 θα υπάρχει ξεχωριστό τμήμα για τα comics και τα graphic novels.
* Ορος μαρκετινίστικος που πρωτοχρησιμοποιήθηκε στα 60’s και 70’s για να διαχωριστούν τα graphic novels από τα comics ως μια πιο σοβαρή, ενήλικη, λογοτεχνίζουσα μορφή τους και να βρουν θέση στα ράφια των μεγάλων βιβλιοπωλείων, πέρα από τα κλασικά κομιξάδικα.
