Ενα από τα πιο πολυσυζητημένα εικονογραφημένα βιβλία της χρονιάς που μας πέρασε είναι το «Julian is a mermaid» της Αμερικανίδας ηθοποιού και δημιουργού παιδικών βιβλίων, Jessica Love. Το πρώτο της βιβλίο μιλάει για την ανιδιοτελή αγάπη και την καθολική αποδοχή του γονεά/κηδεμόνα προς το παιδί, παρά τις όποιες διαφορές στη νοοτροπία και τον τρόπο σκέψης. Η ιστορία του – αν και δεν έχει μεταφραστεί στην Ελλάδα – είναι λίγο πολύ γνωστή πλέον ακόμα και στη χώρα μας, καθώς πλήθος ανθρώπων έσπευσαν να το αγοράσουν από το εξωτερικό όταν πρωτοβγήκε: ένα αγόρι που ζει με τη γιαγιά του (abuela), συναντά στο μετρό τρεις πανέμορφες και εκτυφλωτικά λαμπερές γυναίκες, ντυμένες σα γοργόνες. Γυρνώντας στο σπίτι του και όσο η γιαγιά του κάνει μπάνιο, αποφασίζει να μεταμορθωθεί και ο ίδιος σε γοργόνα, χρησιμοποιώντας μια κουρτίνα, λίγα κλωνάρια από φτέρη στο κεφάλι του, μια κορδέλα στα μαλλιά του και λίγο χρώμα στα χείλη του από τα πέταλα των λουλουδιών που βρίσκονται στο βάζο. Οταν η γιαγιά του θα βγει από το μπάνιο, η αντίδρασή της μας εκπλήσσει θετικά. Αν και στο πρόσωπό της διαγράφεται μια ιδέα θυμού (σουφρώνει τα χείλη της) που κάνει το αγόρι να στενοχωρηθεί, θεωρώντας πως έχει κάνει κάποιο λάθος, εκείνη τελικά του δίνει για δώρο ένα κολιέ της, τον παίρνει από το χέρι και να τον πηγαίνει κάπου που θα ταιριάζει με το πλήθος, στο μεγάλο φεστιβάλ με θέμα τη θαλάσσια ζωή, με ανθρώπους – μικρούς και μεγάλους – που είναι ντυμένοι γοργόνες όπως εκείνος, ψάρια, κλπ.
Το βιβλίο τιμήθηκε στην Αμερική με δύο πολύ σπουδαία βραβεία, τα Stonewall Book Award και Klaus Flugge Αward, για τον τρόπο που η δημιουργός του μιλάει για την αποδοχή και τη σπουδαιότητα που έχει αυτή στο να αναπτυχθεί χωρίς φόβο και περιορισμούς από τα κατεστημένα κοινωνικά πρότυπα η ταυτότητα του κάθε ανθρωπου.
Η Love δεν είναι η πρώτη δημιουργός βιβλίων που αποπειράται να θέσει στο κέντρο της δημόσιας συζήτησης το θέμα των φύλων, της διαφορετικότητας και της αποδοχής. Στο εξωτερικό, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα, υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια πληθώρα βιβλίων, όχι μόνο Young Adult όπως ίσως θα περιμέναμε, αλλά και παιδικά και κυρίως πια και εικονογραφημένα, που τολμούν να μιλήσουν για κάτι που είναι υπαρκτό και απασχολεί πολλούς ενήλικες, γονείς ή μη, εκπαιδευτικούς, κλπ.
Οι τίτλοι είναι πολλοί: «And Tango Makes Three» των Justin Richardson και Peter Parnell (2005), «Heather Has Two Mommies» των Lesléa Newman και Diana Souza (1989), «King and King» των Linda de Haan και Stern Nijland (2000), «Prince & Knight» των Daniel Haack και Stevie Lewis (2018), «I am Jazz» των Jessica Herthel και Jazz Jennings (2014), «George» τ@ Alex Gino (2015), «Jerome by Heart» των Thomas Scotto και Olivier Tallec (2009), «El nino perfecto» των Βernat Cormand και Álex González (2012), την υπέροχη έκδοση του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης «The Rainbow Flag: Bright, Bold, and Beautiful», ένα εικονογραφημένο βιβλίο για την ιστορία της σημαίας του Pride, του gay κινήματος και του αγώνα για την αναγνώριση του δικαιώματος όλων των ανθρώπων στην αγάπη (2019), αλλά και το «The Great Big Book of Families» (Το πιο μεγάλο βιβλίο για τις οικογένειες, μτφ. Αντώνης Παπαθεοδούλου, εκδ. Ικαρος) της Mary Hoffman και του Ros Asquith (2011), το μοναδικό αυτής της θεματολογίας βιβλίο που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, το οποίο βέβαια δεν αναφέρεται αποκλειστικά στο θέμα της ταυτότητας φύλων ή του σεξουαλικού/ ρομαντικού προσδιορισμού, αλλά κάνει μια ολοκληρωμένη αναφορά στα διάφορα είδη οικογενειών και γονέων/κηδεμόνων που υπάρχουν στον κόσμο μας, από τις straight οικογένειες, αυτές που τα παιδιά μεγαλώνουν με έναν γονιό ή με παππούδες ως τις οικογένειες με γονείς του ίδιου φύλου.
Η Ορφώ
Στην Ελλάδα δεν υπήρχε ως τώρα, πέρα από την προαναφερθείσα έκδοση του Ικαρου, άλλο εικονογραφημένο βιβλίο για μικρά παιδιά ή και λίγο μεγαλύτερα που να φιγουράρουν χαρακτήρες με διαφορετικό σεξουαλικό/ρομαντικό προσδιορισμό ή θέματα ταυτότητας φύλου. Ευτυχώς, λίγο πριν φύγει το 2019, είδαμε να κυκλοφορεί το πρώτο ελληνικό παιδικό βιβλίο με αναφορά σε LGBTQI χαρακτήρα. Ο Φίλιππος Μανδηλαράς μας σύστησε την Ορφώ, την πρωταγωνίστρια του βιβλίου του «Ενα ψάρι που το έλεγαν Ορφώ» από τη νέα σειρά βιβλίων για παιδιά «Οι 12 θεοί ντετέκτιβ» (εικ. Ναταλία Καπατσούλια, εκδόσεις Παπαδόπουλος). Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ένα πραγματικό, βιολογικό χαρακτηριστικό του ροφού, o οποίος γεννιέται θηλυκό και με την ενηλικίωσή του αλλάζει φύλο. Η κ. Χριστίνα Παπαδοπούλου, εκδότρια και υπεύθυνη παιδικού βιβλίου στις εκδόσεις Παπαδόπουλος, όταν ρωτήθηκε για το αν τους φόβισε η έκδοση ενός τέτοιου εγχειρήματος είπε πως «η ιδέα του Φίλιππου μας ενθουσίασε από την πρώτη ανάγνωση! Η εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια απογείωσε το κείμενο και αυτή η επιλογή μας είναι, πιστεύω, ενδεικτική για το τι βιβλία θεωρούμε πως καλό είναι να εκδίδονται στην ελληνική αγορά. Παρ’ όλα αυτά παρατηρούμε ότι η δυσκολία στην αποδοχή του διαφορετικού μεταφράζεται και σε περιορισμένη αποδοχή αντίστοιχων βιβλίων. Ελπίζουμε ότι αυτό θα αλλάξει σύντομα». (σσ. Η “ορφώ” δεν είναι για αναγραμματισμός της λέξης “ροφός”, αλλά ονομασία με την οποία αναφέρει το συγκεκριμένο ψάρι σε κείμενά του ο φιλόσοφος Αριστοτέλης).
Mε αφορμή την κυκλοφορία αυτού του βιβλίου, αλλά και την απουσία ελληνικών ή μεταφρασμένων στα ελληνικά LGBTQΙ βιβλίων, μιλήσαμε με ανθρώπους του χώρου του παιδικού βιβλιου, ψυχολόγους και ακτιβιστές που ασχολούνται με το θέμα του σεξουαλικού προσανατολισμού και των έμφυλων ταυτοτήτων, για το ποιοί ειναι οι λόγοι που δεν εκδίδονται τέτοια βιβλία στη χώρα μας από μεγάλους εκδοτικούς, όπως σε πολλές άλλες ανεπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου, βιβλία δηλαδή που έχουν για πρωταγωνιστές τους ή οι ιστορίες τους έχουν να κάνουν με παιδιά που έχουν γονείς ίδιου φύλου, είναι τα ίδια τρανς, γκέι ή ίντερσεξ χαρακτήρες.
Πριν ξεκινήσουμε, αξίζει να αναφέρουμε πως η απουσία LGBTQI βιβλίων στην Ελλάδα δεν είναι παντελής, αλλά όσες προσπάθειες για έκδοση έχουν γίνει, έχουν πραγματοποιηθεί σχεδόν αποκλειστηκά από την ΜΚΟ Οικογένειες Ουράνιο Τόξο, η οποία απευθύνεται σε LGBTQI+ γονείς και σε όλους τους LGBTQI+ που επιθυμούν να γίνουν γονείς ή θέλουν να υπερασπιστούν το δικαίωμά τους στη γονεϊκότητα.**
Πληθώρα βιβλίων για τη διαφορετικότα, απουσία βιβλίων για τα LGBTQI παιδιά
Η κ. Ρηνιώ Συμεωνίδου, γονέας ίντερσεξ παιδιού και ακτιβίστρια για γονεϊκά και εκπαιδευτικά θέματα, ειδικά για τα δικαιώματα και τη συμπερίληψη παιδιών που ανήκουν σε μειονότητες (π.χ. παιδιά ΑμεΑ, LGBTQI, προσφυγόπουλα κ.α.) είναι ο άνθρωπος που κλήθηκε να μας ξεκαθαρίσει βασικά θέματα, όπως, π.χ., τι σημαίνει το ακρωνύμιο LGBTQI. «Στο ακρωνύμιο LGBTQI συμπεριλαμβάνονται και συνυπάρχουν έννοιες που δεν σχετίζονται απαραίτητα μεταξύ τους: τα πρώτα τρία γράμματα (LGB ή ΛΟΑ) αφορούν στον ερωτικό και ρομαντικό προσδιορισμό, τα δυο επόμενα (T, Q ή Τ, Κ) αφορούν στην ταυτότητα φύλου και το Ι, που σημαίνει ίντερσεξ, αφορά στις φυσικές, βιολογικές διαφοροποιήσεις στα χαρακτηριστικά του φύλου (χρωμοσώματα, ορμόνες, ανατομία), δηλαδή στο σώμα. Σε ό,τι αφορά στο παιδικό βιβλίο, αν και υπάρχουν στην Ελλάδα πλέον αρκετά παιδικά βιβλία για την ισότητα των φύλων και τη διαφορετικότητα, είναι πραγματικά ελάχιστα** (3 ή 4) εκείνα τα παιδικά βιβλία με αναφορές στην ομοφυλοφιλία, τους διαφορετικούς τύπους οικογένειας και την αποδόμηση των έμφυλων στερεοτύπων**. Επιπλέον, για τα φυλοδιαφορετικά (gender queer) και διεμφυλικά (transgender) παιδιά, καθώς και για τα ίντερσεξ (ή διαφυλικά) παιδιά δεν υπάρχει ακόμα κανένα».
Στην ερώτησή μας πόσο σημαντικό είναι να υπάρχουν ανάλογα βιβλία και στην Ελλάδα, όπως συμβαίνει ήδη σε πολλές χώρες στο εξωτερικό, η κ. Συμεωνίδου είναι κάθετη: «Είναι εξαιρετικά σημαντικό, για πολλούς λόγους. Καταρχάς, γιατί τα ίδια τα ΛΟΑΤΚΙ παιδιά στην Ελλάδα στερούνται θετικών προτύπων, που τους είναι απαραίτητα – όπως και σε κάθε παιδί- ώστε να χτίσουν μια άρτια και θετική αυτοεικόνα και αυτοεκτίμηση. Όσο δεν βρίσκουν θετικά πρότυπα, τόσο αυτά τα παιδιά θα χτίζουν “ντουλάπες” να κρύβονται, με ολέθρια συχνά αποτελέσματα. Τα παιδιά μικρής ηλικίας είναι πολύ πιο δεκτικά στην αποδοχή του διαφορετικού, από όσο τα μεγαλύτερα που ήδη έχουν ενστερνιστεί (ασυνείδητα) τα σκληρά έμφυλα στερεότυπα, τα οποία τους “φοριούνται” ήδη από το νηπιαγωγείο. Αν τα μικρά παιδιά κατανοούν από νωρίς ως κάτι φυσικό την έμφυλη και βιολογική ποικιλομορφία, τότε πολύ δύσκολα θα παρασυρθούν στο έμφυλο μπούλινγκ των ΛΟΑΤΚΙ παιδιών που θα συναντήσουν στο σχολείο, στο δρόμο, στη γειτονιά τους και θα αποδεχθούν την έμφυλη διαφορετικότητα πολύ ευκολότερα. Επίσης, ας μην ξεχνάμε πως τα παιδιά είναι ο καθρέφτης μας: ζούμε ακόμα σε κοινωνίες με έντονα ομοφοβικά, τρανσφοβικά, σεξιστικά, πατριαρχικά/αρρενωπά, τοξικά στερεότυπα διάχυτα τριγύρω μας, τα οποία, αν επιτρέψουμε να αποτελούν τη μόνη πληροφορία που δέχονται τα παιδιά ως προς το φύλο, καταλαβαίνουμε πως οι παθογένειες αυτές θα συνεχίσουν να αναπαράγονται και να κληροδοτούνται στις επόμενες γενιές. Οι κοινωνίες αλλάζουν όσο διευρύνεται η ανθρώπινη γνώση και κατανόηση».
Φοβούνται οι εκδότες;
Τι είναι όμως αυτό που φαίνεται να κρατάει πίσω τους Έλληνες εκδότες από το να παράξουν ή να μεταφράσουν LGBTQI βιβλία; Η απάντηση έρχεται από δύο ανθρώπους από τον χώρο των εκδόσεων, την κ. Χριστίνα Παπαδοπούλου, των εκδόσεων Παπαδόπουλος και την κ. Δήμητρα Χριστοφορίδου, των εκδόσεων Πουά από τη Θεσσαλονίκη. Η κ. Παπαδοπούλου αναφέρει για το θέμα πως «οι εκδότες δεν είναι εξ ορισμού σκεπτικοί» για να προχωρήσουν στην έκδοση βιβλίων με LGBTQI χαρακτήρες. Και συνεχίζει λέγοντας πως «η συζήτηση γύρω από το θέμα των LGBTQI μάς αφορά όλους και ευτυχώς βλέπουμε ότι τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία είναι πιο δεκτική. Η επιλογή ενός τίτλου που διαπραγματεύεται τα εν λόγω θέματα γίνεται με διάφορα κριτήρια. Στις Εκδόσεις Παπαδόπουλος έχουμε ήδη εκδώσει και θα συνεχίσουμε να εκδίδουμε βιβλία που προβάλλουν τη διαφορετικότητα, ακόμα κι αν το εμπορικό αποτέλεσμα δεν είναι το επιθυμητό». Η κ. Χριστοφορίδου, η οποία ετοιμάζει την ελληνική μετάφραση του βιβλίου «Red: a crayons story****» του Michael Hall, μας δίνει μια διαφορετική οπτική: «Ζούμε σε μια αρκετά συντηρητική κοινωνία που ακόμη θεωρεί ότι οτιδήποτε πέρα του συνηθισμένου είναι μη φυσιολογικό. Προσωπικά, σαν εκδότρια, αν και είμαι σχετικά νέα στον χώρο, δεν τρομάζω με την έκδοση ενός βιβλίου με LGBTQI χαρακτήρες. Δεν θεωρώ ότι έχει παραπάνω ρίσκο από ένα οποιοδήποτε άλλο βιβλίο. Κοινό υπάρχει για όλες τις θεματολογίες».
Η κ. Συμεωνίδου, από την πλευρά της, θεωρεί ότι ο βασικότερος λόγος που δεν κυκλοφορούν LGBTQI βιβλία στην Ελλάδα «είναι η παραδοσιακή μας ομοφοβία και τα πατροπαράδοτα στερεότυπα, που θέλουν την όλη συζήτηση για τη διαφορετικότητα να αποσιωπάται και ειδικά στα μικρά παιδιά. Είναι μία θλιβερή διαπίστωση, η οποία αντανακλά τον στείρο συντηρητισμό της ελληνικής κοινωνίας και τον κοινωνικό αποκλεισμό που “ευαγγελίζονται” οι θρησκευτικές μας παραδόσεις. Και φυσικά αντανακλά και τα ικανά απομεινάρια μιας τοξικής πατριαρχίας και “αρρενωπότητας”, της ίδιας που ευθύνεται για την διάχυτη έμφυλη βία στην κοινωνία μας. Τα καλά νέα βέβαια είναι πως τα ελάχιστα βιβλία για ΛΟΑΤΚΙ παιδιά ή οικογένειες που κυκλοφορούν στα ελληνικά, γίνονται ανάρπαστα και εξαντλούνται σε πολύ σύντομο διάστημα από την κυκλοφορία τους. Που σημαίνει πως ο κόσμος τα έχει ανάγκη ή έστω αντιλαμβάνεται τα γενικότερα κοινωνικά οφέλη της ύπαρξής τους, τα περιμένει και τελικά τα αγκαλιάζει».
Η στάση των γονιών
Πέρα από την πλειοψηφία των εκδοτών που εμφανίζονται επιφυλακτικοί, υπάρχουν και πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί οι οποίοι αντιτίθενται στην έκδοση τέτοιων βιβλίων. Τι είναι άραγε αυτό που τους φοβίζει και τους εμποδίζει να διαβάσουν στα παιδιά τους βιβλία με LGBTQI χαρακτήρες; Η κ. Συμεωνίδου προσθέτει πως, από την εμπειρία της, γνωρίζει και την ύπαρξη γονιών που δεν φοβούνται απλά τους ΛΟΑΤΚΙ ήρωες στην παιδική λογοτεχνία, αλλά ακόμα και τα βιβλία σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. «Οι λόγοι κατ εμέ είναι αντίστοιχοι: λόγω της γενικότερης έλλειψης επιστημονικής γνώσης για τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα και των συντηρητικών πατριαρχικών στερεοτύπων, πολλοί γονείς, ακόμα και σήμερα, φοβούνται πως το παιδί τους μπορεί να επηρεαστεί από κάποιο τέτοιο ερέθισμα και να αλλάξει τον σεξουαλικό του προσδιορισμό ή την ταυτότητα φύλου του σε κάτι μη τυπικό ή μη επιθυμητό. Όμως τέτοιες φοβίες επιστημονικά είναι παντελώς αστήρικτες, αφού σήμερα γνωρίζουμε πως στο μεγαλύτερο μας ποσοστό γεννιόμαστε με έναν έμφυλο εγκέφαλο, μία έμφυλη ταυτότητα και μία συγκεκριμένη σεξουαλικότητα, εγκατεστημένη πριν καν ανοίξουμε τα μάτια μας στον κόσμο και πως ελάχιστα μόνο μπορεί να μας επηρεάσει το περιβάλλον. Το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε μπορεί μόνο να μας επηρεάσει στο πόσο ανοιχτά ή λιγότερο ανοιχτά θα ζήσουμε και θα εκφράσουμε τον εαυτό μας δημόσια, ανάλογα με το πόσο αυτό το περιβάλλον είναι αποδεκτικό και συμπεριληπτικό ή το πόσο κινδυνεύουμε εντός του».
Εξοικείωση και συμπερίληψη
Τι έχουν να προσφέρουν όμως τα βιβλία αυτά στα μικρά σε ηλικία παιδιά; «Εξοικείωση και συμπερίληψη της ανθρώπινης διαφορετικότητας και της φυσικής ανθρώπινης ποικιλομορφίας», μας λέει η κ. Συμεωνίδου. «Είναι εξαιρετικά σημαντικό να γνωρίζουν από μικρά τα παιδιά πως δεν γεννιούνται όλοι οι άνθρωποι “είτε αγόρια/είτε κορίτσια”. Γιατί η φύση στην πραγματικότητα δεν εκφράζεται με αυστηρά δίπολα, αλλά με μια φασματική ποικιλομορφία. Οπότε, ναι, είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να γνωρίζουν πως κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται με σώματα που δεν ταιριάζουν απόλυτα στην τυπική μας αντίληψη για το αρσενικό ή το θηλυκό. Και αυτό συμβαίνει στο 1,7 με 2% των ανθρώπων, από πάντα, και είναι φυσιολογικό. Αν τα παιδιά έχουν από την αρχή αυτή τη γνώση, αμέσως-αμέσως αλλάζει, διευρύνεται το τι μπορούν να αναμένουν από τους άλλους».
Βιβλία-καθρέφτες και βιβλία-παράθυρα
Η κ. Αύρα Βαζαίου και η κ. Ναταλία Τζοβάρα***** είναι και οι δύο ψυχολόγοι και τους ζητήσαμε να μας πουν πως βλέπουν εκείνες τα LGBTQI βιβλία και πώς τα χρησιμοποιούν στη δουλειά τους. «Τα βιβλία λειτουργούν συχνά σαν παράθυρα που μας προσφέρουν όψεις του κόσμου αληθινές ή φανταστικές, γνώριμες ή παράξενες. Αυτά τα παράθυρα μπορούν επίσης να λειτουργήσουν και σαν συρόμενες γυάλινες πόρτες, τις οποίες οι αναγνώστες -μικροί και μεγάλοι, μπορούν να να ανοίξουν, αρκεί μόνο να χρησιμοποιήσουν την φαντασία τους, ώστε να τις περάσουν και να γίνουν κομμάτι του κόσμου που έχει δημιουργηθεί από την/τον εκάστοτε συγγραφέα. Κι όταν το φως είναι ακριβώς όπως πρέπει, τα παράθυρα μπορούν να γίνουν καθρέφτες. Τα βιβλία έτσι μετασχηματίζουν την ανθρώπινη εμπειρία και την αντανακλούν πίσω σε εμάς. Και σε αυτήν την αντανάκλαση μπορούμε να δούμε τις δικές μας ζωές ως κομμάτια της ευρύτερης ανθρώπινης εμπειρίας. Η ανάγνωση λοιπόν γίνεται ένα είδος μέσου αυτοεπιβεβαίωσης και οι αναγνώστες αναζητούν τους καθρέφτες τους στα βιβλία. Όταν τα παιδιά δεν βρίσκουν αντανακλάσεις του εαυτού τους στα βιβλία που διαβάζουν, ή όταν οι εικόνες που βλέπουν είναι διαστρεβλωμένες, αρνητικές, ή/και γελοιοποιημένες (όπως συμβαίνει εξαιρετικά συχνά με την lgbtqi+ κοινότητα), παίρνουν ένα δυνατό μάθημα ότι η κοινωνία της οποίας αποτελούν μέρος φαίνεται να μην τα βλέπει ή/και να τα υποτιμά. Παιδιά από κοινωνικές ομάδες που, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, κυριαρχούν, πάντα έβρισκαν – και μάλλον πάντα θα βρίσκουν – τους καθρέφτες τους στα βιβλία που κυκλοφορούν. Όμως και αυτά έρχονται αντιμέτωπα με τους κινδύνους της μη διαθεσιμότητας βιβλίων που μιλούν για τους “άλλους”. Έχουν – και αυτά – ανάγκη από βιβλία που θα τα βοηθήσουν να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα και τη ρευστότητα του κόσμου στον οποίο ζουν, να βρουν τον χώρο τους ως μέλη όχι μόνο μίας ομάδας και να συνδεθούν με τους άλλους ανθρώπους. Ίσως τα βιβλία να είναι ένας από τους ελάχιστους «τόπους», όπου παιδιά που είναι κοινωνικά απομονωμένα μπορούν να γνωρίσουν ανθρώπους μοναδικούς, ανθρώπους αυθεντικούς, ανθρώπους διαφορετικούς από τα ίδια. Αν τα παιδιά βλέπουν αντανακλάσεις μόνο του δικού τους εαυτού, όποιος και αν είναι αυτός, θα μεγαλώσουν με μια διογκωμένη αίσθηση αυταξίας.
Τα βιβλία μετασχηματίζουν την ανθρώπινη εμπειρία και την αντανακλούν πίσω σε εμάς.
Όσοι αγαπάμε την παιδική λογοτεχνία και την έχουμε εντάξει στην καθημερινότητά μας ή/και την δουλειά μας (συγγραφείς, εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι, φροντιστές, γονείς κ.ά.) ίσως είμαστε ρομαντικοί, πιστεύοντας ότι ένα βιβλίο μπορεί να ‘μιλήσει’ σε κάθε ξεχωριστό παιδί. Κι αν είχαμε την πολυτέλεια, θα ψάχναμε να βρούμε εκείνο το βιβλίο που θα μιλούσε στο συγκεκριμένο παιδί και θα άλλαζε την ζωή του, έστω και για λίγο.Γνωρίζουμε, βέβαια, την ίδια στιγμή ότι η λογοτεχνία έχει και τους περιορισμούς της. Δεν θα πάρει τους άστεγους από τους δρόμους. Δεν θα ταΐσει όσες πεινούν. Δεν θα σταματήσει τη βία. Δεν θα σταματήσει την ανάγκη για χρήση ουσιών και άλλων υποκατάστατων. Θα συνεχίσει όμως να μας δίνει τη δυνατότητα να επιχειρούμε να καταλάβουμε καλύτερα ο ένας την άλλην και η μία τον άλλον, βοηθώντας μας να αλλάξουμε τη στάση μας ή να μετακινηθούμε από τη θέση μας απέναντι στο διαφορετικό ή, καλύτερα, το μοναδικό. Αν υπάρχουν διαθέσιμα, όχι απαραίτητα πολλά, αλλά σίγουρα αρκετά, βιβλία που να λειτουργούν ως καθρέφτες και παράθυρα για όλα τα παιδιά, θα γίνει ξεκάθαρο για όλες / όλους μας – μικρές / μικρούς και μεγάλες / μεγάλους – ότι μπορούμε να γιορτάζουμε τόσο τις διαφορές μας όσο και τις ομοιότητές μας, γιατί αυτές μαζί και συνολικά είναι που μας κάνουν ανθρώπινες / ανθρώπινους».
Υπάρχει κοινό που να ενδιαφέρεται;
Κλείνοντας το θέμα, ρωτήσαμε τις δύο εκδότριες, την κ. Παπαδοπούλου και την κ. Χριστοφορίδου, αν υπάρχει εκεί έξω κοινό που να ενδιαφέρεται πραγματικά να διαβάσει αυτά τα βιβλία μαζί με τα παιδιά που υπάρχουν στο περιβάλλον του και να ξεκινήσει έναν διάλογο απαντώντας στις πιθανές απορίες ή ανησυχίες τους. Η απάντηση και των δύο είναι κατηγορηματικά ναι. «Φυσικά και υπάρχει κοινό και αν δεν είναι τόσο μεγάλο τώρα το κοινό εκπαιδεύεται. Τα βιβλία που κυκλοφορούν αυτή την στιγμή δεν έχουν σχέση με αυτά που κυκλοφορούσαν 3-4 χρόνια πριν. Έχουν γίνει άλματα στην θεματολογία. Κοινό υπάρχει, και όσο γίνεται προσπάθεια αυτό το κοινό θα μεγαλώνει», τονίζει η κ. Χριστοφορίδου, ενώ και η κ. Παπαδοπούλου αναφέρει πως «αν παρακολουθεί κανείς προσεκτικά τις κοινωνικές εξελίξεις, μπορεί να δει ότι υπάρχει κοινό, το οποίο πιστεύουμε ότι θα αυξηθεί σταδιακά. Όσον αφορά στους εκπαιδευτικούς, αυτοί συχνά έχουν άλλες υποχρεώσεις και μπορεί να χρειαστεί να λογοδοτήσουν για τις επιλογές τους. Υπάρχουν όμως φωτεινές εξαιρέσεις που αγκαλιάζουν τέτοιες προσπάθειες τόσο στα δημοτικά σχολεία όσο και στα γυμνάσια».
EDIT: μετά τη δημοσιοποίηση του άρθρου, επικοινώνησαν με την Κόκκινη Αλεπού από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος και μας ενημέρωσαν ότι τον Μάιο του 2020 θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του J.J. Austrian και του Mike Curato (Μικρός Ελιοτ), Worm loves Worm (Σκουλίκι αγαπάει Σκουλίκι). Το βιβλίο βρίσκεται στη διαδικασία της μετάφρασης.
———————————————————————————————————-
*Με την ονομασία LGBTQI βιβλία αναφερόμαστε στα βιβλία εκείνα τα οποία στην ιστορία τους συμπεριλαμβάνουν πρωταγωνιστές / χαρακτήρες που ανήκουν στη λοάκτι κοινότητα (λεσβίες, ομοφυλόφιλους, αμφιφυλόφιλους, τρανς, ίντερσεξ).
** Μερικά από τα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει από τις Οικογένειες Ουράνιο Τόξο είναι τα: «Τα Δυο μικρά Αυγά», Στέλλα Μπελιά, Αθήνα, 2014, «Η Αλίκη κοιτάζει τον καθρέφτη : Ένα παραμύθι που μοιάζει πραγματική ιστορία», Στέλλα Μπελιά, 2015, «Μικρές Οικογενειακές Ιστορίες», Στέλλα Μπελιά, Αύγουστος Κορτώ, 2015.
***«Θαύμα! Οι καρχαρίες χορεύουν…», Χριστοδούλου Πάνος, Κέδρος, 2017 «Η ιστορία της Λιλής που είχε ίσκιο αγοριού», O. Bruel, A. Bozellec, A. Galland, C. Bruel, Καλέντης, 1985, «Τα βουνά του Θιβέτ» και «Μεταφράζοντας τον έμφυλο Άλλο για παιδιά», σχολιασμένη μετάφραση του Piratrans Carabarcο από τα ισπανικά στα ελληνικά, Μεταπτυχιακή εργασία, Γεωργιάδου Σοφία, Θεσ/νικη 2017.
**** Το βιβλίο του Michael Hall «Κόκκινο: Η ιστορία ενός κραγιονιού» (εκδόσεις Πουά, αναμένεται) μιλάει για το πόσο σημαντικό είναι να βρούμε το κουράγιο να είμαστε αληθινοί στο πραγματικό μας εαυτό και να ακολουθούμε τον δικό μας δρόμο, παρά τα εμπόδια που μπορεί να συναντάμε. Μπορεί να διαβαστεί σε πολλά επίπεδα και προσφέρει κάτι στον κάθε ένα. Ένα από αυτά τα επίπεδα είναι και η ταυτότητα φύλου. Το κόκκινο κραγιόνι είχε μια έντονη κόκκινή ταμπέλα, αλλά στην πραγματικότητα είναι μπλε! Ο δάσκαλος του προσπαθεί να το κάνει να είναι κόκκινο, η μαμά του προσπαθεί να το κάνει να είναι κόκκινο, όλοι προσπαθούν να το βοηθήσουν με αγάπη και νοιάξιμο να είναι κόκκινο. Αλλά το κόκκινο είναι δυστυχισμένο. Πολύ απλά δεν μπορεί να είναι κόκκινο, όσο σκληρά και αν προσπαθεί! Ένα νέος φίλος του προσφέρει μια νέα οπτική, και το κόκκινο ανακαλύπτει αυτό που οι αναγνώστες ήξεραν εξαρχής. Είναι μπλε! (Δήμητρα Χριστοφορίδου, εκδόσεις Πουά).
***** Η Αύρα Βαζαίου και η Ναταλία Τζοβάρα είναι ψυχολόγοι και εργάζονται με την ιδιότητα των στελεχών πρόληψης στο Κέντρο Πρόληψης «Αθηνά Υγεία» από το 2009, με κύριες δραστηριότητες την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας και τον συντονισμό εκπαιδευτικών ομάδων και ομάδων ανάπτυξης δεξιοτήτων στη σχολική και τοπική κοινότητα (7η δημοτική κοινότητα της Αθήνας. Το κείμενο που έγραψαν για το άρθρο που δημοσιεύεται σήμερα στην Κόκκινη Αλεπού βασίστηκε στο άρθρο «Multicultural Literacy: Mirrors, Windows, and Sliding Doors» του RIF (Reading is Fundemental) και από άλλες βιβλιογραφικές αναζητήσεις.
