Ο Ερνέστος και οι γονείς του έχουν σήμερα μια πολύ σημαντική επέτειο: της δημιουργίας της οικογένειάς τους. Για την ακρίβεια, γιορτάζουν την υιοθεσία* του Ερνέστου και μάλιστα «με μεγάλη επισημότητα»! «Η ιστορία του Ερνέστου» μέχρι τη στιγμή της υιοθεσίας του, είναι πολύ σημαντική για όλη την οικογένεια και γι’ αυτό τη συζητούν με μεγάλη σοβαρότητα. Αν και το φυσικό αντίτυπο του βιβλίου έχει εξαντληθεί από τα ελληνικά βιβλιοπωλεία, απόσπασμα από την Ιστορία του Ερνέστου μπορεί κανείς να βρει στο Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων των Δημοτικών Σχολείων**.
Έχοντας υπόψη περίπου 40 βιβλία για την τεκνοθεσία*, θα χαρακτήριζα τον συγγραφέα του, Μερσέ Κόμπανυ, μάλλον αντισυμβατικό, πόσω μάλλον δεδομένης της 35χρονης ηλικίας αυτού του βιβλίου (γράφτηκε το 1976). Εξηγούμαι: βλέποντας τη μεγάλη εικόνα, η συμπερίληψη της τεκνοθεσίας στην εκπαίδευση μέσω των σχολικών εγχειριδίων είναι απαραίτητη, καθώς συντελεί στην προώθηση της ισοτιμίας των οικογενειών (και των μελών τους), ανεξαρτήτως του τρόπου δημιουργίας τους. Στα θετικά της συγκεκριμένης ιστορίας συγκαταλέγεται ο πρωταγωνιστικός ρόλος του θετού παιδιού, έναντι του πλήθους βιβλίων τεκνοθεσίας που κυκλοφορούν, τα οποία αντιμετωπίζουν το παιδί ως αντικείμενο του πόθου των γονιών για οικογένεια***. Συμπληρωματικά, σημαντική είναι η εστίαση στις λεπτομέρειες της ιστορίας του θετού παιδιού από τη στιγμή της γέννησής του. Ο Μερσέ χειρίζεται σχεδόν υποδειγματικά το ρόλο και τη στάση των βιολογικών γονιών του Ερνέστου. Το ότι η μητέρα του τους αναφέρει ως “ένας άντρας και μια γυναίκα που αγαπιόντουσαν… και από τον έρωτα αυτόν γεννήθηκε ένα μωρό… σε είχε πάει εκεί όπου θα σε αναζητούσαν κάποιοι άλλοι γονείς” δημιουργεί θετικά πρότυπα για τους προγόνους των θετών παιδιών, που τα έχουμε πολλή ανάγκη. Η ορολογία αυτή τείνει να αποσυνδέει τη βιολογία από την οικογένεια, όπως αρμόζει στην τεκνοθεσία, ενώ η εύστοχη παρατήρηση ότι η αγάπη δεν αρκεί για τη διατήρηση μιας οικογένειας, απενοχοποιεί όχι μόνο τους βιολογικούς γονείς, αλλά και τα θετά παιδιά, που συχνά νιώθουν υπεύθυνα για την εγκατάλειψή τους.
Οι αντιδράσεις τρίτων συχνά καταδεικνύουν ότι η κοινωνία αντιμετωπίζει την τεκνοθεσία ως ‘κατώτερη’ της γέννας και ως απόκλιση από την κανονικότητα, επομένως φέρεται ως εξ ορισμού κοινωνικά στιγματισμένη***. Η αορατότητα ή οι “αρνητικές” αναφορές στην τεκνοθεσία στα ΜΜΕ και στα βιβλία, συχνά οδηγούν την τριάδα που εμπλέκεται (βιολογικοί γονείς, θετοί γονείς και παιδιά) να βιώνει “την αλήθεια της” ως αντισυμβατική ή και “προβληματική”, όχι εξ ορισμού, αλλά μέσω των αντιδράσεων του κοινωνικού περίγυρου****. Στις “αρνητικές” αναφορές συμπεριλαμβάνεται το στερεότυπο ότι η τεκνοθεσία είναι υποκατάστατο της στειρότητας, κάτι που δυστυχώς αναπαράγεται και από την Ιστορία του Ερνέστου. Άλλα στερεότυπα, (εκτός πλαισίου τεκνοθεσίας) που δεν αποφεύγει το βιβλίο, είναι ο πρωταγωνιστικός ρόλος της μητέρας στην ιστορία, με τον πατέρα να έρχεται μόνο για να επιστεγάσει την ιστορία και μάλιστα με συμβατικό τρόπο: όταν ο Ερνέστος μεγαλώσει θα ερωτευθεί, και ξέρουμε από τώρα ότι θα είναι με κοπέλα και μάλιστα όμορφη.
Το να δίνει χώρο στην τεκνοθεσία μια ιστορία που συμπεριλαμβάνεται σε ένα σχολικό εγχειρίδιο είναι κάτι που σίγουρα χρειάζεται η εκπαιδευτική διαδικασία, ο μικρόκοσμος της τάξης και η κοινωνία, γενικότερα. Ωστόσο, ευελπιστώ στην εντονότερη και συστηματικότερη παρουσία της, μέσω παιδοκεντρικών και πλουραλιστικών βιβλίων, που σέβονται την τριάδα της τεκνοθεσίας και δημιουργούν θετικά πρότυπα γύρω από αυτήν (βλ. Adopted like me: my book of adopted heros, Beginnings, how families come to be, Twice upon a time, We belong together).
Η σχολική κοινωνία ενέχει υψηλό βαθμό διαφορετικότητας, συμπεριλαμβανομένης και πέραν της τεκνοθεσίας, γεγονός που επιβάλλει ένα μάθημα λογοτεχνίας συμπεριληπτικό και απελευθερωμένό απ’ όλα τα κοινωνικά στερεότυπα, βιβλία «παράθυρα» στην -παντός είδους- διαφορετικότητα, και βιβλία «καθρέπτες» όλων – κυριολεκτικά και ουσιαστικά – των παιδιών.
Γράφει η Ελένη Αθανασοπούλου, ιδρυτικό μέλος του Πελαργού – Σύλλογος Φίλων της Μικτής Οικογένειας.
*Υιοθεσία και Τεκνοθεσία είναι συνώνυμοι όροι και συνιστούν τη δημιουργία μόνιμης συγγενικής σχέσης γονέων-τέκνων (οικογένειας), πλήρως ισότιμης με μία βιολογική οικογένεια. Ο όρος τεκνοθεσία έχει εμφανιστεί τα τελευταία 15 χρόνια ως πρόταση αντικατάστασης του όρου υιοθεσία, καθώς (ορθώς) δεν υποδηλώνει το κοινωνικό φύλο του παιδιού
** Απόσπασμα της Ιστορίας του Ερνέστου βρίσκουμε σήμερα στα «Κείμενα για την Οικογένεια», ως μέρος του Ανθολογίου Λογοτεχνικών Κειμένων για το Δημοτικό Σχολείο. Το ανθολόγιο είναι διαθέσιμο μέσω της σχολικής πλατφόρμας http://ebooks.edu.gr, ή αλλιώς Φωτόδεντρο. Η ευρύτερη Ψηφιακή Εκπαιδευτική Πλατφόρμα e-me στην οποία εντάσσεται το Φωτόδεντρο, είναι μια σύγχρονη, συνεργατική, κοινωνική και επεκτάσιμη ψηφιακή πλατφόρμα για μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς, που διατίθεται από το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων (ΥΠΑΙΘ) ως πλατφόρμα ασύγχρονης εκπαίδευσης για τα Ελληνικά σχολεία.
*** Η μέρα που ήρθες, εκδ. Ποταμος, 2020.
**** Ο Goffman (1963) περιέγραψε το “στίγμα” ως την κοινωνική διάκριση που αναπτύσσεται επί των αποκλίσεων από την κοινωνικά αποδεκτή “κανονικότητα” (νόρμα) (White et al., 2021 και αναφορές εντός του).
Αν και το βιβλίο είναι εξαντλημένο, μπορείτε να το δανειστείτε από κάποια δημόσια βιβλιοθήκη, όπως την Ελληνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος εδώ, τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας εδώ, την Κοβεντάρειο Δημόσια Βιβλιοθήκη της Κοζάνης εδώ, τις Βιβλιοθήκες του Δήμου Καλαμαριάς εδώ, στην Κουνδούρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη του Δήμου Αγίου Νικολάου Κρήτης εδώ καθώς και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Περιστερίου Αττικής εδώ, ενώ αξίζει μια έρευνα και στις κατα τόπους Δημοτικές Βιβλιοθήκες που δεν έχουν online κατάλογο διαθέσιμο.
