Συγγραφέας: Κατερίνα Παούρη
Εικονογράφος: Zafouko Yamamoto
Εκδόσεις: Ποταμός
Χρονιά έκδοσης: 2023
Ηλικίες: 5+, 7+, 9+
Παραμύθια δε γράφονται εύκολα πια. Ίσως είναι γιατί πιστεύουμε πως η γοητεία τους δεν μπορεί να μας συνεπάρει, ίσως γιατί δεν είναι εύκολο να χτιστούν οι μαγικοί τους κόσμοι στην εποχή της τεχνολογίας, των δεδομένων και της τεκμηρίωσης. Κι όμως, το παραμύθι είναι περιπέτεια. Ένας οδηγός για τη ζωή. Αδικίες, πάθη, αναπάντεχες δυσκολίες, στόχοι που εξ αρχής φαίνονται ανέφικτοι, διαδρομές μοναχικές, απογοητεύσεις και ματαιώσεις, επίπονη προσπάθεια αλλά και αναπάντεχες συμμαχίες, ανίκητες αγάπες και ακλόνητη πίστη οδηγούν τους ήρωες, που είναι φαινομενικά αδύναμοι ή μικροί σε ηλικία, στην επίτευξη του σκοπού τους, στη νίκη, στη δικαίωση.
Γι’ αυτό τα παραμύθια είναι σημαντικά και ταυτόχρονα γοητευτικά για μικρούς και μεγάλους. Είναι αυτό που περιμένεις να δεις τι θα γίνει, πώς θα τα καταφέρει, αν θα τα καταφέρει ο ήρωας… Η γοητεία τους όμως συνυφαίνεται και με το μαγικό – τα μυστικά όπλα του πρωταγωνιστή για να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες. Όπλα που πρέπει ο πρωταγωνιστής να τα χρησιμοποιήσει σωστά, με σύνεση, με σεβασμό, με υπομονή να τα κρατήσει για τη σωστή στιγμή. Διαφορετικά τα χάνει. Η χρήση τους θέλει μυαλό, εγκράτεια και πίστη στον μεγάλο σκοπό.
Το παραμύθι Η Χιονάτη και οι Επτά Νάνοι των αδελφών Γκριμ έχει όλα αυτά τα στοιχεία στο έπακρο. Το μικρό και αδύναμο κορίτσι χάνει ό,τι έχει με τον θάνατο της μητέρας του. Ο φθόνος και η ζήλια της κακιάς μητριάς την φτάνει ως τον δικό της θάνατο. Η Χιονάτη σώζεται τρεις φορές. Δύο από τους νάνους και μια από τον πρίγκιπα. Η Χιονάτη δεν άκουσε τις συμβουλές των νάνων, παρασύρθηκε, αλλά επέζησε χάρη στην πάντα έγκαιρη βοήθεια των φίλων και του αγαπημένου της. Κι όπως πάντα στα παραμύθια ήρθε η δικαίωση για την μικρή ηρωίδα και η τιμωρία για την μητριά. Στο παραμύθι των Γκριμ, κεντρικό θέμα είναι η ομορφιά και η ματαιοδοξία. Μια μεγάλη γυναίκα ζηλεύει τα νιάτα και την ομορφιά της θετής κόρης. Αλλά ό,τι και να κάνει, αυτά είναι δώρα που δεν ξαναδωρίζονται. Ο καθρέφτης εδώ είναι η φωνή της σκληρής αλήθειας.
«Η Μυρτιά και ο Καθρέφτης» είναι ένα παραμύθι που πατάει πάνω σε αυτό της Χιονάτης. Η μία ηρωίδα πήρε τ’ όνομά της από το χιόνι – η άλλη από το δέντρο. Έχουν και οι δύο μητριές ζηλόφθονες που προσπαθούν να τις εξοντώσουν, να τις δηλητηριάσουν. Ζουν και οι δύο τις περιπέτειές τους σ’ ένα δάσος άλλοτε τρομακτικό και άλλοτε προστατευτικό. Οι μητέρες και των δύο αποκτούν τις κόρες τους με θαυμαστό τρόπο, αλλά πεθαίνουν πριν να τις χαρούν, πριν τις δουν να μεγαλώνουν.
Μια νέα γυναίκα που λαχταράει ν’ αποκτήσει μια κόρη συναντά τη γερόντισσα του βουνού και της ζητάει τη συμβουλή της. Για να της την δώσει πρέπει η γυναίκα να απαντήσει σ’ ένα ερώτημα: «Ποιο είναι το μυστικό της ψυχής;» Και τότε αυτή απαντά: «Δεν το ξέρω αυτό, όμως εγώ ακολουθώ της ψυχής μου το χορό». Η απάντηση είναι σωστή και η «Η γριά που είχε μια φρεσκάδα σαν να κουβαλούσε τα χρόνια της με την ελαφρότητα του σύννεφου», μαζί με τον τρόπο ν’ αποκτήσει το μωρό που τόσο επιθυμεί της δίνει μια συμβουλή, την οποία θα πρέπει με τη σειρά της να την μεταβιβάσει στην κόρη της: «Ολάνθιστος κήπος η ψυχή κι εσύ στη μέση να χορεύεις. Ζήσε με καλοσύνη και γενναιότητα. Εκεί βρίσκεται η ομορφιά, στην ανάσα της καρδιάς» .
Να, λοιπόν, το μυστικό της ομορφιάς που κληροδοτεί η γριά του δάσους στη νέα γυναίκα: η καλοσύνη και η γενναιότητα που τρέφονται στην καρδιά της. Και όταν η κόρη γεννιέται, η μητέρα της τη μεγαλώνει μιλώντας της για όλα όσα ξέρει. Λίγο πριν πεθάνει της δίνει με τη σειρά της τη συμβουλή που θα την οδηγήσει στο υπόλοιπο της ζωής της: «Ολάνθιστος κήπος η ψυχή κι εσύ στη μέση να χορεύεις. Ζήσε με καλοσύνη και γενναιότητα. Εκεί βρίσκεται η ομορφιά, στην ανάσα της καρδιάς – Αλλιώς θα μαυρίσει το ροϊδάκι».
Στα παραμύθια πολλές φορές συμβαίνει οι μανάδες να αποχαιρετούν τις κόρες τους με μια συμβουλή ή μ’ ένα φυλαχτό: στη Σταχτοπούτα λίγο πριν πεθάνει η μητέρα της λέει: «Αγαπημένο μου παιδί, να είσαι πάντα καλή και πονετική. Και ο Θεός δεν θα σ’ εγκαταλείψει αβοήθητη. Κι εγώ θα σε βλέπω ψηλά από τον ουρανό και θα σε προστατεύω».Στο ρώσικο παραμύθι «Η Πεντάμορφη Βασιλίσσα», η μητέρα αφήνει στην κόρη μια κούκλα, να τη συμβουλεύει και να τη συντρέχει.
Εδώ μαγικό αντικείμενο έχουμε ένα ασημένιο καθρεφτάκι, δώρο στα βαφτίσια της Μυρτιάς: «Ως άρμοζε στο έθιμο, αργυρά νομίσματα έριξαν στην κολυμπήθρα. Τότε ένα πουλάκι φάνηκε. Έριξε μέσα στο νερό αυτό που κουβαλούσε στο ράμφος του και πέταξε κατά το δάσος. Το βράδυ, όταν την άδειασαν, βρήκαν στον πάτο ένα ασημένιο καθρεφτάκι με δύο όψεις, σε σχήμα ροδιού».
Και τι έδειχνε αυτός ο καθρέφτης; Όταν τον ρωτούσαν «Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου ποια είναι η πιο καλοσυνάτη και γενναία;» αυτός έδειχνε και τις δύο: και τη μάνα και την κόρη. Και μ΄ αυτήν την κληρονομιά από τη μητέρα της η Μυρτιά άντεξε, ξεπέρασε τους φόβους της: «Οι σκιές πίσω να μένουν. Εγώ μπροστά θα προχωρήσω. Θάρρος!» και σώθηκε επειδή θυμήθηκε τη συμβουλή της μητέρας της: «Το μυστικό της ψυχής είναι : Ν’ ανασαίνει. Το θάρρος τη σηκώνει, η καλοσύνη την κρατά. Τότε ανθίζει και χορεύει» και συγχώρεσε στο τέλος ακόμα και αυτούς που ήθελαν το κακό της.
Στη «Μυρτιά» η ομορφιά είναι αυτή της ψυχής, οδηγός της είναι οι συμβουλές των δύο γυναικών, που αντίθετα με τη Χιονάτη, αυτή δεν τις ξεχνάει. Τα παραμύθια είναι οι λέξεις τους. Η δύναμη των λέξεών τους να φτιάχνουν κόσμους που τους βαδίζουμε και τους αισθανόμαστε. Οι λέξεις που μας κάνουν να ξεχνιόμαστε από το τώρα μας και μας κάνουν αόρατους συνοδοιπόρους στις δύσκολες διαδρομές των ηρώων τους.
Ξαστρίζω, ρόιδο, κολυμπίδια, Η Μυρτιά άκουσε η Μυρτιά είδε. Ένα παραμύθι χρειάζεται τις λέξεις του, τις επαναλήψεις του, τις ρίμες του, τους ιδιωματισμούς του, τις λέξεις κλειδιά. Στην «Μυρτιά», που είναι ένα εικονογραφημένο παραμύθι, ζωγραφιές σαν μενταγιόν ζωντανεύουν τις λέξεις που διαλέγει η Κατερίνα Παούρη για να φτιάξει τον κόσμο της ηρωίδας: αρώματα από τη φωτιά που τριζοβολάει, από τα βιβλία, του τσουκαλιού, της λεβάντας, του χαμομηλιού, του κρόκου, της μυρτιάς μοσχοβολούν στα απάτητα δάση του παραμυθιού. Δέντρα και ζώα: κυπαρίσσι, ροδιά, ελιά, δάφνη, κισσός, ιτιά, πλατάνια, φτελιές, ελάφια και πουλιά φτιάχνουν τον καμβά της δράσης και μας προσκαλούν να ακολουθήσουμε το μικρό κορίτσι στην περιπέτειά του, έτσι όπως πρέπει να συμβαίνει στα παραμύθια.
Το παραπάνω κείμενο γράφτηκε με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου “Η Μυρτιά και ο καθρέφτης” της Κατερίνας Παούρη και της Zafouko Yamamoto, που έλαβε χώρα στις 20 Νοεμβρίου στο βιβλιοπωλείο Επί Λέξει στην Αθήνα.
