Mόλις τον περασμένο μήνα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διόπτρα ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία γνώσεων για παιδιά, που επικεντρώνεται στην αρχαία δραματουργία. Πρόκειται για το “Αρχαίο Θέατρο: Ήρωες και Ηρωίδες που έγιναν ποίηση”, μέσα από τις εικονογραφημενες του σελίδες του οποίου ξεπηδούν ηρωίδες και ήρωες από τις κωμωδίες και τις τραγωδίες των αρχαίων ποιητών, έργα που λίγο πολύ όλοι γνωρίζουμε, όπως ο Προμηθεάς Δεσμώτης του Αισχύλου, η Μήδεια του Ευριπίδη, οι Επτά επί Θήβας του Αισχύλου ή η Ελένη του Ευριπίδη, για να αναφέρουμε μόνο μερικές από τις συνολικά δεκαπέντε που περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Η Κατερίνα Σέρβη, αρχαιολόγος και συγγραφέας που αγαπά την Ιστορία γενικά και την Αρχαία Ελλάδα πιο συγκεκριμένα, δημιούργησε με την πολύτιμη βοήθεια της εικονογράφου Σάντρας Ελευθερίου, ένα εξαιρετικής αισθητικής και σημασίας βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά και που με όχημα τη μυθοπλασία, αλλά στηριζόμενη στα αυθεντικά έργα, συστήσει στους αναγνώστες (μικρούς και μεγάλους) τον Προμηθέα, τη Μήδεια, τον Ίωνα, την Άλκηστη, τον Ετεοκλή, τον Πολυνείκη, την Ηλέκτρα, την Αντιγόνη κ.ά. Η Κόκκινη Αλεπού μίλησε με τη συγγραφέα για την ιδέα, την υλοποίησή της, τη σημασία της Ιστορίας, αλλά και τον τρόπο που αυτή διδάσκεται σήμερα μέσα στις σχολικές αίθουσες.
Πώς προέκυψε η ιδέα να δημιουργηθεί ένα βιβλίο που θα συστήνει στα παιδιά μέσα από τη μυθοπλασία τις πιο γνωστές αρχαίες τραγωδίες, τους συγγραφείς και τους πρωταγωνιστές τους;
Η ιδέα έπεσε στο τραπέζι όταν συζητούσαμε με τη Λύντη Γαλάτη, υπεύθυνη παιδικών βιβλίων στις Εκδόσεις Διόπτρα, για τη συνέχεια του βιβλίου Ιλιάδα και Οδύσσεια. Κορίτσια που έγιναν μύθος. Πάντα έχω στον νου μου τους αρχαίους συγγραφείς και πώς μπορούν να γίνουν αγαπητοί στα παιδιά. Η Λύντη ενθουσιάστηκε και, παρόλο που είχε κάτι άλλο στον νου της αρχικά, αποφασίστηκε να προχωρήσουμε με ήρωες και ηρωίδες από αρχαίες τραγωδίες. Στην πορεία παρεκκλίναμε λίγο και στις τραγωδίες προστέθηκε ένα σατυρικό δράμα, ο Κύκλωψ, το μόνο που έχει διασωθεί πλήρως, καθώς και τρεις κωμωδίες.
Με βάση ποια κριτήρια επιλέξατε τα έργα για τα οποία θέλατε να μιλήσετε στα παιδιά; Τι ξεχωρίσατε στο καθένα από αυτά και θα υπάρξει και δεύτερο βιβλίο ίσως;
Ξεκίνησα με την Αντιγόνη, την κορυφαία τραγωδία του Σοφοκλή, με την οποία είχα ασχοληθεί πρόσφατα στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού προγράμματος. Έπειτα άρχισα να επιλέγω τραγωδίες που θεώρησα ότι θα ήταν πιο «βατές» για τα παιδιά, όπως η Ελένη, ο Φιλοκτήτης και ο Ίων, με υποθέσεις που θυμίζουν «κωμωδία παρεξηγήσεων». Μετά παρασύρθηκα και βούτηξα σε πιο βαθιά νερά. Η Μήδεια, για παράδειγμα, έμπαινε και έβγαινε από τα περιεχόμενα μέχρι τέλους. Δεν ήμουν σίγουρη για το πώς θα μπορούσα να τη διασκευάσω. Τελικά αποφάσισα πως δεν μπορεί να λείπουν από μία τέτοια συλλογή τραγωδίες εμβληματικές, όπως η Μήδεια, ο Προμηθέας Δεσμώτης, η Ηλέκτρα. Από τις κωμωδίες επέλεξα την Ειρήνη, για προφανείς λόγους, τη Λυσιστράτη, λόγω της φεμινιστικής της διάστασης, και τέλος τους Βατράχους, μια ξεκαρδιστική φαρσοκωμωδία, ιδανική για φινάλε, αφού το θέμα της είναι οι τραγικοί ποιητές και η συμβολή τους στη διαπαιδαγώγηση της πόλης. Καθεμία επελέγη για διαφορετικούς λόγους, όλες μαζί όμως ήθελα να επιτελέσουν ένα κοινό έργο: να ξεδιπλώσουν στα μάτια των παιδιών τον πλούτο της αρχαίας δραματουργίας, να τα εισάγουν στις υποθέσεις ορισμένων από τα δημιουργήματά της και, ιδανικά, να τα κάνουν να αγαπήσουν το αρχαίο θέατρο.
Δεν έχει συζητηθεί προς το παρόν κάτι για δεύτερο βιβλίο. Ίσως συνεχίσουμε τη σειρά αυτή με κάποια ιδέα εμπνευσμένη από την αρχαία γραμματεία ή ίσως επιλέξουμε κάποιο άλλο θέμα.
Συναντήσατε προκλήσεις κατά τη συγγραφή; Κι αν ναι, τι ήταν αυτό που σας δυσκόλεψε περισσότερο;
Πολλά με δυσκόλεψαν. Κάθε έργο το διάβασα και το ξαναδιάβασα, και μάλιστα από διαφορετικούς μεταφραστές, προσπαθώντας να μπω στην ουσία του και να κατανοήσω πώς μπορώ να συμπυκνώσω τον πλούτο των ιδεών του και ποιες από όλες αυτές τις ιδέες θα ήθελα να φωτίσω, ποιες θα είχαν ενδιαφέρον και νόημα για τα παιδιά. Έπειτα ήθελα να κρατήσω κάτι από τη γλώσσα των μεταφράσεων, ως μια εισαγωγή στον κόσμο του μεταφρασμένου αρχαίου θεάτρου και των συμβάσεών του, και παράλληλα να ξεφύγω, να μιλήσω με τη δική μου φωνή, προσδίδοντας στο κείμενό μου ποιητική χροιά, ως αναφορά στην αρχική ποιητική υπόσταση των αρχαίων έργων. Τέλος, έπρεπε να επινοήσω έναν διαφορετικό τόπο και χρόνο που θα έδινε την ευκαιρία στον πρωταγωνιστή ή στην πρωταγωνίστρια του δράματος να αφηγηθεί ο ίδιος ή η ίδια την ιστορία του/της. Με το τέχνασμα της αφήγησης, με το να μην «παρακολουθεί» δηλαδή ο αναγνώστης το έργο σε «πραγματικό χρόνο», κράτησα ένα βασικό μορφολογικό στοιχείο του δράματος, τον διάλογο, έχοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα να κάνω περικοπές στο αρχικό κείμενο χωρίς να φαίνονται αφύσικες. Η αφήγηση έδωσε επίσης στους ήρωες και στις ηρωίδες μου τη δυνατότητα να κάνουν εκ των υστέρων σχόλια για όσα διαδραματίστηκαν.
Τι είναι αυτό που σας συναρπάζει στην αρχαία Ελλάδα και στους αρχαίους χρόνους γενικά και σας δίνει την έμπνευση να γράψετε για αυτό;
Με συναρπάζει το παρελθόν γενικά, καθώς και άλλοι πολιτισμοί, από την Αίγυπτο μέχρι τη Βόρειο Αμερική. Τα γραψίματά μου όμως μονοπωλεί, μέχρι στιγμής, ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός όχι μόνο γιατί ζούμε στην Ελλάδα και έχω σπουδάσει αρχαιολογία, αλλά και γιατί είναι ένας πολιτισμός πραγματικά ξεχωριστός, εξαιρετικά γοητευτικός, με πολλές και διαφορετικές όψεις, από την προϊστορία μέχρι το Βυζάντιο και την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με συναρπάζει επίσης η σκέψη πως πίσω από έναν αρχαιολογικό χώρο ή ένα αρχαίο αντικείμενο κρύβονται άνθρωποι αληθινοί, με συναισθήματα, ιδέες, ελαττώματα και προτερήματα, όχι και τόσο διαφορετικοί από εμάς. Η σχέση τους με τους χώρους και τα αντικείμενα με εμπνέουν και τις ιστορίες τους, όπως προκύπτουν από τα διαβάσματά μου και τη φαντασία μου, αφηγούμαι.
Για ποιον λόγο γράφετε βιβλία για παιδιά εμπνευσμένα από την Ιστορία; Ποιο είναι το κίνητρό σας και τι θέλετε να πετύχετε;
Θα ήθελα τα παιδιά να αγαπήσουν την Ιστορία. Αισθάνομαι πως είναι κρίμα που κατά κανόνα όχι απλώς δεν την αγαπούν, μάλλον την αντιπαθούν. Θα ήθελα να βάλω κι εγώ, μαζί με τους δασκάλους και τους καθηγητές, ενίοτε και τους γονείς, ένα λιθαράκι, ώστε να δουν την Ιστορία με άλλο, πολύ πιο ευνοϊκό μάτι.
Ποια είναι η θέση του μαθήματος της Ιστορίας στο σχολείο (σε όλες τις βαθμίδες) και για ποιον λόγο θεωρείτε πως οι περισσότεροι μαθητές έχουν τις περισσότερες φορές άγνοια πάνω σε ιστορικά θέματα, ακόμα και για γεγονότα της πολύ πρόσφατης ιστορίας;
Έχω την αίσθηση πως σε γενικές γραμμές το ελληνικό σχολείο διεκπεραιώνει, δε φροντίζει τη μόρφωση και την αγωγή των παιδιών σε βάθος. Σε αυτό το πλαίσιο και η Ιστορία είναι μία ακόμη αγγαρεία, ένα ακόμη μάθημα που τα παιδιά πρέπει να μάθουν, «αποστηθίσουν» καλύτερα, για να γράψουν σε κάποιο διαγώνισμα ή στις Πανελλήνιες. Σπάνια κάποιος φροντίζει να τους εμπνεύσει αγάπη και σεβασμό για την Ιστορία ή να τους μεταδώσει αληθινή έστω και σφαιρική γνώση. Ό,τι έχουν διαβάσει για κάθε μάθημα, κάθε χρονιά, καταρρέει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα μόλις ξεπεράσουν τον σκόπελο της όποιας «εξέτασης».
Επιπλέον, η σημερινή εποχή δεν ευνοεί ούτε το διάβασμα, ούτε το «σε βάθος». Όλα είναι τόσο γρήγορα και εφήμερα και τα παιδιά, παρασυρμένα από τους ρυθμούς, τα social media, την παντοδυναμία της εικόνας, παραμελούν την προσωπική καλλιέργειά τους, περιφρονούν, γενικά πάντα μιλώντας, το παρελθόν. Ζουν στο σήμερα, αυτό τους εκφράζει, αυτό τους γοητεύει, αυτό τους αφορά. Αυτό φυσικά δεν είναι κακό, πιστεύω όμως πως όλα τα πράγματα χρειάζονται μέτρο. Το παρελθόν, η Ιστορία, δεν είναι κάτι που πέρασε κι εξαφανίστηκε, είναι το θεμέλιο στο οποίο πατά το παρόν και το μέλλον.
Μπορεί ένα βιβλίο (λογοτεχνικό ή αμιγώς γνώσεων) να μπει μέσα στην τάξη και μαζί με το σχολικό εγχειρίδιο να δημιουργήσει ένα νέο πλαίσιο μάθησης;
Κατά τη γνώμη μου όχι απλώς μπορεί, επιβάλλεται. Τα σχολικά βιβλία έχουν περιορισμένη δυναμική, γιατί πρέπει να «καλύψουν» μια συγκεκριμένη «ύλη», το περιεχόμενό τους επομένως είναι «τηλεγραφικό». Τα εξωσχολικά βιβλία μπορούν να φέρουν στη σχολική τάξη τον πλούτο της πληροφορίας, τις διαφορετικές οπτικές, τη φαντασία που χρειάζεται η Ιστορία για να μετατραπεί από αγγαρεία σε υπέροχο ταξίδι συνειδητοποίησης, γνώσης, ψυχαγωγίας.
Το βιβλίο Αρχαίο Θέατρο: Ήρωες και Ηρωίδες που έγιναν ποίηση κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα σε εικονογράφηση Σάντρας Ελευθερίου.
