Είκοσι ένα χρόνια μετά, το Μικρό Μαύρο Καλαμαράκι επιστρέφει για να συναντήσει μια νέα γενιά παιδιών, αλλά και τους ενήλικες που το αγάπησαν όταν είχε πρωτοκυκλοφορήσει. Ένας ήρωας διαφορετικός που μας μαθαίνει με χιούμορ και απλότητα τι σημαίνει να ανήκεις, να φοβάσαι, να ελπίζεις. Με αφορμή την επανακυκλοφορία των βιβλίων της Κλαίρης Γεωργέλλη, μιλήσαμε με τη δημιουργό, η οποία μοιράζεται μαζί μας τη διαδρομή του μικρού ήρωα, την ανάγκη του «φρεσκαρίσματος» μετά από δύο δεκαετίες, αλλά και τις προκλήσεις και τις αλλαγές στον κόσμο του παιδικού βιβλίου.
Εικοσιένα χρόνια μετά και επανακυκλοφορεί φέτος το Μικρό Μαύρο Καλαμαράκι. Καταρχάς θα θέλαμε να μας συστήσεις τον χαρακτήρα που έκλεψε πριν τόσα χρόνια τις καρδιές των μικρών αλλά και των μεγάλων αναγνωστών.
Το μικρό μαύρο καλαμαράκι, είκοσι ένα χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση, επιστρέφει για να ξαναταράξει τα νερά και να ξαφνιάσει ευχάριστα μικρούς και μεγάλους αναγνώστες. Πρόκειται για έναν ήρωα που, αν και μικροσκοπικός και μαύρος —όχι ακριβώς το τυπικό πρότυπο ενός γοητευτικού ήρωα παιδικού βιβλίου— κατάφερε να αγαπηθεί για τη ζεστασιά, την ευαισθησία και το χιούμορ του. Το Καλαμαράκι είναι ένα πλάσμα που κουβαλά μέσα του μια μεγάλη καρδιά και μια ανάγκη για αποδοχή, φιλία και κατανόηση. Μέσα από την αθωότητα την περιέργεια και την ειλικρίνειά του, μαθαίνει —και μας μαθαίνει— πώς να διαχειριζόμαστε τον φόβο, τη μοναξιά, τη διαφορετικότητα. Δεν είναι απλώς ένας χαρακτήρας· είναι ένα σύμβολο ενσυναίσθησης και προσωπικής εξέλιξης.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για τον συγκεκριμένο χαρακτήρα και κατ’ επέκταση και τη σειρά βιβλίων; Ήταν άλλωστε και η πρώτη σου απόπειρα για δημιουργία βιβλίων για παιδιά.
Το μικρό μαύρο καλαμαράκι ξεκίνησε ως εργασία των σπουδών μου στο Reading της Αγγλίας. Από τότε κιόλας με ενδιέφερε ο σχεδιασμός παιδικών βιβλίων όπου έκανα επιστημονική έρευνα πάνω στις γραμματοσειρές που χρησιμοποιούνταν σε αυτά και στην πορεία αποφάσισα να δημιουργήσω το δικό μου βιβλίο. Ο συγκεκριμένος ήρωας προέκυψε από ένα μαύρο χαρτόνι και ένα ψαλίδι! Εκείνη την περίοδο μου άρεσε πολύ να κόβω φόρμες στο χαρτί και να κάνω κολάζ. Κόβοντας πολλά χαρτόνια και χαρτάκια προέκυψε μία φόρμα που μου άρεσε πολύ και την ονόμασα “μικρό μαύρο καλαμαράκι”. Μετά ακολούθησαν πολλά ακόμη χρωματιστά χαρτόνια και πολλές φόρμες που έφτιαχναν και τους υπόλοιπους χαρακτήρες, χωρίς όμως ακόμη να ξέρω που ακριβώς θα οδηγήσει όλο αυτό. Υπήρχαν και πολλά ζευγάρια μάτια στην άκρη που τα ταίριαζα ανάλογα με την φιγούρα! Ήταν όλο κολάζ. Βλέποντας όλους τους ήρωες απλωμένους γύρω μου άρχισα να φτιάχνω την πρώτη ιστορία. Έτσι έγινε το πρώτο βιβλίο. Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα συμφωνήσαμε με τις εκδόσεις Μεταίχμιο να δημιουργήσουμε μία σειρά με πρωταγωνιστή το μικρό μαύρο καλαμαράκι.
Τι ήταν αυτό που οδήγησε στην επανακυκλοφορία της σειράς; Πώς προέκυψε η ιδέα;
Ηταν μία σειρά που είχε αγαπηθεί πολύ όταν είχε πρωτοκυκλοφορήσει και είχε πιστούς οπαδούς. Δεν ξέρω ακριβώς πώς φτάσαμε ακριβώς στην επανακυκλοφορία, αλλά φαίνεται να προέκυψε από μια βαθύτερη ανάγκη να επιστρέψω σε έναν ήρωα που μίλησε με ειλικρίνεια και χιούμορ για τις μεγάλες αξίες της ζωής. Ένιωσα πως ήρθε η ώρα να ξαναέρθει να μιλήσει στα παιδιά του σήμερα -ίσως και στα παιδιά των παιδιών που είχε μιλήσει αρχικά! Δεν είναι απλώς μια ανατύπωση για να θυμηθούμε τα παλιά — είναι μια επιστροφή που στέκεται με νόημα στο τώρα και έχει ακόμη κάτι να πει.
Τα δύο αυτά βιβλία σου είναι βιβλία που ακόμα και 20 χρόνια μετά είναι επίκαιρα. Τι έπαιξε ρόλο σε αυτό; Πώς ένα βιβλίο που φτιάχτηκε πριν δύο δεκαετίες παραμένει τόσο φρέσκο όχι μόνο κειμενικά, αλλά και εικονογραφικά;
Σε ό,τι αφορά το κείμενο τα βιβλία της σειράς αγγίζουν θέματα που δεν ‘παλιώνουν’ ποτέ- το συναίσθημα να νιώθεις διαφορετικός, η ανάγκη για αποδοχή, η αξία της φιλίας. Από την άλλη πλευρά, η εικονογράφηση παίζει καθοριστικό ρόλο. Δεν ακολουθεί απλώς τις ‘μόδες’ της εποχής, αλλά στηρίζεται σε ένα ύφος καθαρό, αφαιρετικό και συμβολικό. Τα πολύ μικρά παιδιά έχουν πάντα την ίδια ανάγκη ανεξαρτήτως εποχής να κατανοήσουν τον κόσμο μας. Αυτές οι απλές φόρμες θα είναι πάντα κατανοητές σε αυτές τις ηλικίες. Ίσως τελικά και τα δύο μαζί φτιάχνουν μια αλήθεια- που δε φοβάται τον χρόνο-απλά τον διασχίζει.
Μιλώντας στην παρουσίαση του εκδοτικού προγράμματος των εκδόσεων Μεταίχμιο τον Μάρτιο που μας πέρασε, είχες αναφέρει ότι στο βιβλίο έχουν γίνει κάποιες αλλαγές. Τι αλλαγές έγιναν και γιατί μπήκες στη διαδικασία του φρεσκαρίσματος;
Στόχος της ανανέωσης στην οπτική γλώσσα ήταν να ενισχυθεί η εικαστική καθαρότητα και να αποδοθούν με ακόμη μεγαλύτερη ευαισθησία τα συναισθήματα του ήρωα. Το ύφος παραμένει αναγνωρίσιμο, αλλά με μία ανάσα σύγχρονου σχεδιασμού. Η συνολική παρουσίαση — εξώφυλλο, γραμματοσειρές, σελιδοποίηση — έχει προσαρμοστεί στις αισθητικές απαιτήσεις του σήμερα διατηρώντας όμως τον σεβασμό στην ταυτότητα του πρωτοτύπου. Εκεί διαπίστωσα ότι το να συνομιλείς με το ίδιο σου το έργο μετά από 21 χρόνια έχει πολύ ενδιαφέρον. Είναι μεγάλη πρόκληση να συνδυάσεις την παλαιότερη ματιά σου με την ματιά του πιο ώριμου δημιουργού που είσαι σήμερα.
Ο βασικός πρωταγωνιστής της σειράς είναι μαύρος, χρώμα που δημιουργεί κυρίως στους ενήλικες αναγνώστες κάποιες επιφυλάξεις. Γιατί επέλεξες τότε να τον κάνεις μαύρο, είχες αντιληφθεί αντιδράσεις από το κοινό, έγινε κάποια συζήτηση και με τους ανθρώπους του εκδοτικού για την επιλογή αυτή;
Το μαύρο χρώμα, ειδικά σε παιδικά βιβλία, δεν είναι η πρώτη επιλογή — συχνά συνδέεται, τουλάχιστον στο μυαλό των ενηλίκων, με κάτι «σκοτεινό», «θλιμμένο» ή και «απειλητικό». Όμως η αλήθεια είναι ότι η ομορφιά και το φως μπορούν εξίσου να κατοικήσουν σε έναν ήρωα που δεν είναι φωτεινός και λαμπερός εξωτερικά αλλά εσωτερικά. Οι επιφυλάξεις δεν προέρχονται συνήθως από τα παιδιά, που διαβάζουν με την καρδιά τους, αλλά από ενήλικες που κουβαλούν μέσα τους κοινωνικά στερεότυπα. Το πιο συναρπαστικό για μένα στα παιδικά βιβλία είναι ότι εκεί όλα είναι δυνατά να συμβούν. Εκεί είμαστε ελεύθεροι να βάλουμε φιόγκους στις κεραίες μια κατσαρίδας και να τρώμε παγωτό φράουλα για την υπόλοιπη ζωή μας, γιατί πολύ απλά παιδιά και δημιουργοί λειτουργούμε χωρίς στερεότυπα. Δεν υπήρξε καμία συζήτηση με τον εκδοτικό περί αυτού διότι όλα τα παραπάνω ήταν (ευτυχώς) αυτονόητα.
Η σειρά αποτελούνταν από τρία βιβλία που βγήκαν από το 2004 έως το 2006. Θα υπάρξουν κι άλλα βιβλία που θα συμπληρώσουν τη σειρά με το μαύρο καλαμαράκι;
Το ελπίζω!
Μιας και μιλήσαμε πριν για αλλαγές, είσαι στον χώρο της εικονογράφησης, του σχεδίου αλλά και του βιβλίου για παιδιά αρκετά χρόνια. Τι θεωρείς ότι έχει αλλάξει στα τόσα χρόνια που εσύ δημιουργείς;
Τελευταία στον χώρο του παιδικού βιβλίου έχει ανέβει πολύ το επίπεδο. Υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθησία και φροντίδα στην παραγωγή των παιδικών βιβλίων — από την εικονογράφηση και την αισθητική μέχρι τη θεματολογία. Οι εκδότες είναι πιο προσεκτικοί και πιο απαιτητικοί και το κοινό επίσης.
Είναι πιο εύκολο πλέον για έναν δημιουργό να εκδώσει τη δουλειά του ή πιο δύσκολο; Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζει ένας δημιουργός σήμερα;
Και τα δύο! Πιο εύκολο, γιατί υπάρχουν περισσότεροι εκδότες, περισσότερες πλατφόρμες, διεθνείς διαγωνισμοί, φεστιβάλ και μια αυξανόμενη διάθεση για νέες φωνές. Πιο δύσκολο, γιατί η ποιότητα είναι πια δεδομένη και ο ανταγωνισμός μεγάλος. Δεν αρκεί να έχεις μια «καλή ιδέα» — χρειάζεται δουλειά, ωριμότητα, αισθητική και επαγγελματισμός. Ωστόσο θεωρώ ότι όταν ένας δημιουργός καταθέτει τη δική του αλήθεια με προϋπόθεση τα παραπάνω, το πιο πιθανό είναι πως η δουλειά του θα γίνει ευπρόσδεκτη από το κοινό.
Τα βιβλία της Κλαίρης Γεωργέλλη “Το μικρό μαύρο καλαμαράκι” κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο και απευθύνονται σε παιδιά από 2 ετών.
