Πόσο εύκολο είναι να γραφτεί ένα βιβλίο γνώσεων για παιδιά που να μιλά για την Ιστορία; Και, κυρίως, πώς μπορεί ένα τέτοιο θέμα να κεντρίσει το ενδιαφέρον τους; Το σχολικό μάθημα έχει αποδείξει περίτρανα ότι δεν είναι ικανό να συγκινήσει. Μεγάλα, συχνά κακογραμμένα και δυσνόητα κείμενα, γεμάτα αμέτρητες αναφορές σε ονόματα, τοπωνύμια και χρονολογίες, που τα παιδιά καλούνται να αποστηθίσουν για έναν καλό βαθμό, δεν συμβάλλουν ουσιαστικά στη μάθηση.
Τον Οκτώβριο της περασμένης χρονιάς κυκλοφόρησαν δύο εξαιρετικά βιβλία με θέμα τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ίσως αναρωτηθείτε: «Τώρα τα θυμηθήκατε;» Κι όμως, παρότι χάθηκε το momentum της επετείου – εξαιτίας των πολλών νέων εκδόσεων της περιόδου –, δυστυχώς η επικαιρότητα δεν έπαψε να μας υπενθυμίζει τη σημασία του θέματος. Οι παγκόσμιες εντάσεις, από τη δυστοπική πραγματικότητα της Αμερικής έως τις εξελίξεις στην Ευρώπη και τον κόσμο γενικότερα, όπως στην Παλαιστίνη, την Ουκρανία, το Σουδάν και τη Μιανμάρ, καθιστούν την Ιστορία πιο επίκαιρη από ποτέ.
Γράφουν η Κατερίνα Φρουζάκη και η Ζωή Κοσκινίδου
Όπως έχουμε αναφέρει και άλλες φορές, αν υπάρχει κάτι που μπορεί να αποτρέψει την επανάληψη των λαθών του παρελθόντος, αυτό είναι η γνώση. Και η γνώση μπορεί να αποκτηθεί με διάφορους τρόπους – στην προκειμένη περίπτωση, μέσα από δύο βιβλία που γράφτηκαν για να διαβαστούν από παιδιά. Πρόκειται για τα “2194 Ημέρες Πολέμου: 1 Σεπτεμβρίου 1939 – 2 Σεπτεμβρίου 1945” της Μαρίζας Ντεκάστρο, σε εικονογράφηση Αχιλλέα Ραζή (εκδ. Μεταίχμιο, 2024) και “Ιστορίες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: Ένα ταξίδι στην Ιστορία μέσα από απίστευτες αφηγήσεις ηρωισμού και ελπίδας” της Dr. Hattie Hearn, σε εικονογράφηση Margarida Esteves (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Διόπτρα, 2024).
Ας ξεκινήσουμε θέτοντας ένα σοβαρό ερώτημα: Τι γνωρίζουν τα παιδιά για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο; Πόσο ενδιαφέρον δείχνουν να διαβάσουν γι’ αυτό το κομμάτι της Ιστορίας του κόσμου, που τον συγκλόνισε και τον διαμόρφωσε; Πόσα βιβλία για παιδιά έχουν θέμα τους όχι μόνον τις θλιβερές συνέπειες του Πολέμου και τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, αλλά τα γεγονότα όπως εξελίχθηκαν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – «τον πόλεμο που θα τερμάτιζε όλους τους πολέμους» -, τον Μεσοπόλεμο έως και την ημέρα που έπεσε η βόμβα, τις συνέπειες του μεγάλου πολέμου και την καταγραφή όλων αυτών στη συλλογική μνήμη;
Η ιστορικός Hattie Hearn ανταποκρίθηκε με επιτυχία στην ανάγκη να γραφτεί ένα βιβλίο για τα παιδιά. Με ποιον τρόπο όμως προσεγγίζει κανείς το θέμα του πολέμου όταν απευθύνεται σε μικρές ηλικίες; Στο βιβλίο “Ιστορίες απο τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: Ένα ταξίδι στην Ιστορία μέσα από απίστευτες αφηγήσεις ηρωισμού και ελπίδας” η εισαγωγή της συγγραφέως δίνει την απάντηση στο ερώτημα με ποιον τρόπο προσεγγίζει κανείς το θέμα του πολέμου όταν απευθύνεται σε μικρές ηλικίες και σίγουρα προκαλεί τον νεαρό αναγνώστη να γυρίσει σελίδα: «Δεν υπάρχει τίποτα που να μου αρέσει πιο πολύ από μια καλή ιστορία. Ξέρετε ποιες εννοώ – ιστορίες που τις διαβάζεις γεμάτος αγωνία, με τα μάτια σου καρφωμένα στη σελίδα. Αυτό λοιπόν είναι η Ιστορία – απίστευτες αφηγήσεις που σε κάνουν να αγωνιάς να μάθεις τη συνέχεια». Ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με τη συγγραφέα; Πέντε κεφάλαια στις 160 σελίδες του σκληρόδετου βιβλίου ξεδιπλώνουν τα γεγονότα, αναφέρονται στους πρωταγωνιστές, αλλά επικεντρώνονται στις ιστορίες απλών πολιτών. Η Hattie Hearn στην εισαγωγή της μας λέει πόσο σημαντικό είναι να διαφυλάξουμε – καθώς ο αριθμός των ανθρώπων που έζησαν τον Πόλεμο μειώνεται – τις ιστορίες όχι μόνον των πολέμαρχων και των στρατιωτών τους, αλλά και των απλών ανθρώπων που έδειξαν θάρρος, που έκαναν ασυνήθιστα πράγματα, των παιδιών που βρέθηκαν σε διασταυρούμενα πυρά, των τολμηρών πιλότων, των ηρωικών νοσοκόμων και των εκπληκτικών ζώων.
Κάθε ιστορία έχει έκταση δύο σελίδες και συμπληρώνεται με μεγάλες εικόνες. Η σύντομη έκταση των κειμένων, που δεν στέκεται σχολαστικά σε ημερομηνίες και ονόματα, κάνει ελκυστική την ανάγνωση από τα παιδιά, τοποθετώντας ωστόσο χρονικά τα γεγονότα, αλλά και δικαιολογώντας την έννοια του «Παγκόσμιου». Οι ιστορίες που ξεπηδούν τόσο από τις πολιτικές και στρατιωτικές αποφάσεις και τα πολεμικά πεδία,όσο και από αυτές των απλών πολιτών που πιέστηκαν να ξεπεράσουν τους φόβους τους και να τολμήσουν, που πήραν ρίσκα και πρωτοβουλίες, που επέλεξαν να αντισταθούν με όλους τους τρόπους, είναι αυτές που δίνουν στον πόλεμο πρόσωπο, ανθρώπινη διάσταση αλλά και ελπίδα. Αυτές οι ιστορίες είναι που «μας βάζουν στη θέση του άλλου» συνθέτοντας όχι το πλαίσιο, αλλά τον καμβά της μεγάλης ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο ακολουθεί τη δοκιμασμένη και επιτυχημένη συνταγή του 2651 ημέρες Δικτατορίας: 21 Απριλίου 1967 – 24 Ιουλίου 1974” (εικ. Β. Παπαγεωργίου, εκδ. Μεταίχμιο, 2018). Με την ίδια λογική στη δομή, η αφήγηση παρακολουθεί τόσο τις πολιτικές εξελίξεις και τις πολεμικές συγκρούσεις όσο και τα πολιτιστικά γεγονότα, προσφέροντας μια διευρυμένη οπτική. Αυτή η προσέγγιση επιτρέπει στον αναγνώστη να αποκτήσει μια πολυδιάστατη εικόνα της εποχής, υπερβαίνοντας τη στενή ιστορική καταγραφή.
Το βιβλίο αποτελεί ένα κολάζ από ιστορίες, μαρτυρίες, ιστορικές μελέτες και λογοτεχνικά κείμενα, με στόχο όχι μόνο τη γνώση αλλά και την ουσιαστική κατανόηση της Ιστορίας. Ξεκινώντας από τα αίτια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ακολουθεί μια συνεκτική ιστορική γραμμή, φωτίζοντας τα γεγονότα που προετοίμασαν το έδαφος για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ελλάδα και ο κόσμος από το 1940 έως το 1945 παρουσιάζονται μέσα από κεφάλαια οργανωμένα ανά έτος, εμπλουτισμένα με λογοτεχνικά αποσπάσματα, δημοσιογραφικά άρθρα, προσωπικές μαρτυρίες, αλλά και αναφορές σε τέχνη και πολιτισμό.
Οι εικόνες του Αχιλλέα Ραζή λειτουργούν ως μικρά ζωγραφικά έργα που αποτυπώνουν τα γεγονότα, τα πρόσωπα και την ατμόσφαιρα της εποχής. Το βιβλίο κλείνει με ένα εντυπωσιακό εικονογραφημένο δισέλιδο, που αποδίδει τη φρίκη του πολέμου μέσα από τη φιγούρα ενός μικρού αγοριού, ενώ οι ολόμαυρες φόδρες του βιβλίου ενισχύουν τη συναισθηματική ένταση, συμβολίζοντας το πένθος και το σκοτάδι.
Αναζητηστε τα και τα δυο!
