Θεωρώ πως δεν υπάρχει πιο κατάλληλη τάξη για να ξεκινήσει κανείς να μιλά για τη Μικρασιατική Kαταστροφή από την Τετάρτη Δημοτικού. Τότε που τα παιδιά μαθαίνουν για τις ελληνικές αποικίες στην περιοχή της Μικράς Ασίας, γνωρίζουν τους Ίωνες και τον πολιτισμό τους, βλέπουν χάρτες της εποχής που πολύ διαφερουν από εκείνους που κρέμονται στον τοίχο της τάξης τους.
Επέλεξα να ξεκινήσω με την τάξη μου το ταξίδι μας στην Ιστορία με το βιβλίο της Αλεξάνδρας Μητσιάλη «Το μαντίλι με τα τριαντάφυλλα» (εκδ. Πατάκη, εικον. Θέντα Μιμηλάκη). Χωρίς να αναφέρει ξεκάθαρα ιστορικά στοιχεία, το ξετύλιγμα της ιστορίας αιχμαλώτισε τα παιδιά, τα αιφνιδίασε και τα παρακίνησε να διατυπώσουν τα δικά τους ερωτήματα και, με βάση αυτά, να σχεδιάσουν την έρευνά τους στη συνέχεια. Η πλασματική ηρεμία, η υπόνοια πώς κάτι κακό θα συμβεί, το στοιχείο της ανατροπής, το αινιγματικό τέλος τα προ(σ)κάλεσαν να ζητήσουν να μάθουν περισσότερα.
Τι συνέβη στις ηρωίδες του βιβλίου; Υπήρξαν στ’ αλήθεια; Πότε και πού έζησαν; Ποιοι ευθύνονται για την τύχη τους; Πέρα από το υπέροχο κείμενο, η εικονογράφηση της Θέντας Μιμηλάκη ήταν εξαιρετική, και όχι μόνο εικαστικά, καθώς άλλοτε συμπλήρωνε άλλοτε πληροφορούσε ή υπαινισσόταν, έδινε απαντήσεις αλλά και γεννούσε νέα ερωτήματα. Είδαμε αυθεντικές εικόνες της εποχής, ακούσαμε μουσική, μάθαμε λέξεις, γνωρίσαμε τις σμυρνέικες συνήθειες.
Μέσα από το βιβλίο της Μαριάννας Κουμαριανού «Δ, όπως Διδώ, μικρασιατικές μνήμες» (εκδόσεις Καλέντη, εικον. Φίλιππος Φωτιάδης) χαρτογραφήσαμε τη Σμύρνη, ανακατευτήκαμε με τον κόσμο, συλλέξαμε μυρωδιές, ακούσματα, γεύσεις, συναισθήματα, φτιάξαμε χώρο μέσα μας για έναν τόπο οικείο. Τα παιδιά έδωσαν το δικό τους τέλος στην ιστορία της Αριστούλας και της Αϊσέ με όποιον τρόπο ήθελαν: με γραπτό λόγο, θεατρικό δρώμενο, χορό, παντομίμα, ζωγραφική. Η φράση της Διδώς Σωτήρίου άλλωστε «ανάθεμα στους αίτιους» θα μπορούσε κάλλιστα να μπει στους τίτλους τέλους της ιστορίας των δυο κοριτσιών.
Το πέρασμα στο επόμενο βιβλίο, εκείνο που θα δώσει απαντήσεις στις ερωτήσεις που έθεσαν έγινε μέσα από χάρτες της Ελλάδας των πέντε ηπείρων και των εφτά θαλασσών. Τα παιδιά παρατήρησαν τους χάρτες, διατύπωσαν ερωτήματα και υποθέσεις, διαισθάνθηκαν την έννοια της Μεγάλης Ιδέας, αναζήτησαν συνδέσεις με τους χάρτες της εποχής που μελετούν στο μάθημα της Ιστορίας. Το βιβλίο της Ελένης Σβορώνου και του Χρήστου Κούρτογλου «Για να ζούμε ενωμένοι» (εκδ. Μεταίχμιο, εικον. Χρήστος Κούρτογλου) είναι το κεντρικό βιβλίο γύρω από το οποίο κινούνται όλα τα βιβλία που επέλεξα. Οι νίκες και οι ήττες της Μεγάλης Ιδέας, μέσα από ένα εξαιρετικό κείμενο γνώσεων εύληπτο και ευσύνοπτο, απαντά στα ερωτήματα που τέθηκαν από τα παιδιά και τα κερδίζει από τις πρώτες του φράσεις. Η Ιστορία της Ελλάδας, μπάλα σε ποδοσφαιρικό αγώνα. Ο πολιτικός στίβος μια σειρά από πρωταθλήματα, αγώνες που κερδίζονται και χάνονται και μαζί με τα κύπελλα χάνονται εδάφη, χάνονται και κερδίζονται ζωές.
Η επετειακή χρονιά που μας πέρασε μας άφησε παρακαταθήκη εξαιρετικά λογοτεχνικά βιβλία αλλά και βιβλία γνώσεων που μπορούν να πληροφορήσουν τα παιδιά για το ιστορικό περικείμενο, να συνδέσουν τις ιστορικές εποχές, να κατανοήσουν πού βρίσκονται οι ρίζες της Μεγάλης Ιδέας. Ο καθένας και η καθεμιά μπορεί να συνταιριάξει τα βιβλία με τον δικό του/της τρόπο και να σχεδιάσει τη δική του διαδρομή, το δικό του μονοπάτι. Αν συνδυάσουμε δε την αναγνωστική εμπειρία με μια επίσκεψη σε κάποιο μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού όπως το Μουσείο «Φιλιώ Χαϊδεμένου» ή μια περιοδική έκθεση όπως εκείνη του Μουσείου Μπενάκη, τότε αποκτά ακόμα μεγαλύτερη δύναμη και βάθος.
Και το ταξίδι συνεχίζεται…
