Το Σαββατοκύριακο 17 και 18 Μαΐου πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά το διεθνές συνέδριο με τίτλο: «Nurturing Active Global Citizens for a World on the Move / Εκπαιδεύοντας παγκόσμιους ενεργούς πολίτες σε έναν κόσμο που διαρκώς εξελίσσεται». Το συνέδριο διοργανώθηκε από τη Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά και το διεθνές δίκτυο “INTERSECTIONS: Global Educational Research & Action Network for a World on the Move”, σε συνεργασία με το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Ταυτότητα, Εκπαίδευση και Ικανότητες για Δημοκρατικό Πολιτισμό» του ΕΚΠΑ, το European Wergeland Centre και το Library4all.
Την εκδήλωση συντόνισαν οι Ευαγγελία Μπαφούνη, Διευθύντρια Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά, η Κυριακή Μέλλιου, Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Πειραιά και υπεύθυνη της επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου και η Ελένη Γερουλάνου, νηπιαγωγός, συγγραφέας και ιδρυτικό μέλος του Library4all.
Στο συνέδριο συμμετείχαν καταξιωμένοι διεθνείς ομιλητές από ποικίλα επιστημονικά πεδία, οι οποίοι παρουσίασαν σύγχρονες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις, καινοτόμες στρατηγικές και εφαρμοσμένες διδακτικές πρακτικές: η Veronica Boix-Mansilla, επικεφαλής ερευνήτρια του Οργανισμού Project Zero της Παιδαγωγικής Σχολής του Πανεπιστημίου Harvard, η Angela Κ. Salmon, Διεθνής Υπότροφος Fulbright από το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, η Urszula Markowska Manista από το Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας (Διαπολιτισμική Εκπαίδευση) και η Κολομβιανή καλλιτέχνιδα Maria Adelaida Lopez κάτοχος του διεθνούς Βραβείου LEGO). Οι θεματικές των εισηγήσεών τους εστίασαν στην ενεργό πολιτειότητα, την εκπαίδευση για τη βιώσιμη ανάπτυξη, τις παγκόσμιες ικανότητες και τα δικαιώματα του παιδιού. Στόχος του συνεδρίου είναι να προωθήσει ιδέες και πρακτικές που συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός ειρηνικού, δίκαιου και αειφόρου κόσμου μέσω της εκπαίδευσης.
Τόσο το Σάββατο όσο και την Κυριακή, οι διεθνείς καλεσμένοι ανέπτυξαν τις θεματικές τους μέσω των κεντρικών εισηγήσεών τους, ενώ πραγματοποιήθηκε και πάνελ με ομιλητές την Ελένη Ανδρεάδη, συγγραφέα βιβλίων για παιδιά, ιδρύτρια της ΜΚΟ «Πράκτορες του Πλανήτη» που υλοποιεί προγράμματα βιωματικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για παιδιά και Δ/ντρια Αειφορίας του ξενοδοχειακού Ομίλου Sani/Ikos. Μέλος του Ελληνικού Συμβουλίου Προσωπικοτήτων για το Διεθνές Δίκτυο Λύσεων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (UN SDSN), ο Αγγελος Βαλλιανάτος, εκπρόσωπος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Wergeland, ο Σπύρος Δουκάκης, Πρόεδρος Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), η Σοφία Κουβελάκη, Ιδρύτρια και Γενική Διευθύντρια της The HOME Project, για τους ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Ανερχόμενη Ηγέτης του προγράμματος Leaders: Europe του Obama Foundation και ο Μάριος Κουκουνάρας-Λιάγκης, Καθηγητής, (ΕΚΠΑ, Επιστ. Υπεύθυνος Learn Inn και Δ/ντης ΚΠΜΣ, Ταυτότητα, Εκπαίδευση και Δημοκρατικός Πολιτισμός). Τον συντονισμό του πάνελ ανέλαβε η Δρ. Ευαγγελία Μπαφούνη, Διευθύντρια Πολιτισμού Δήμου Πειραιά, Ιστορικός.
Το Σάββατο 17 Μαΐου, ημέρα που παρακολουθήσαμε τις εργασίες του συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε μεταξύ άλλων και η ομιλία της Veronica Boix-Mansilla (Harvard Graduate School of Education, Principal Investigator, Project Zero) με τίτλο Global education for peace and sustainability: a key educational agenda in the early 21s century. Με την ομιλία της η Veronica Boix-Mansilla έθεσε τις βάσεις για το εργαστήρι που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της ίδιας ημέρας σε συνεργασία με τη Marla McLean.
Η Veronica Boix-Mansilla ξεκίνησε την ομιλία της με ένα ερώτημα: όταν ακούμε τον όρο «παγκόσμια ικανότητα» (global competence), τι μας έρχεται στο μυαλό; Ο ενεργός πολίτης; Η κατανόηση του άλλου; Ζούμε σε έναν κόσμο πολυπολιτισμικής κινητικότητας και ανισότητας όπου πολλές φορές ο διάλογος δεν ευδοκιμεί, ενώ όλο και περισσότερο παρατηρούμε να κυριαρχεί πολιτική πόλωση. Σε αυτό το πλαίσιο, τι είδους εκπαίδευση αναζητάμε; Να προσφέρουμε στα παιδιά περισσότερες πληροφορίες για τον κόσμο; Ή να προσπαθήσουμε να μεταμορφώσουμε το μυαλό τους;
Σύμφωνα με την Boix-Mansilla, παγκόσμια ικανότητα είναι η διάθεση κατανόησης και δράσης σε σχέση με ζητήματα παγκόσμιας σημασίας. Η εκτίμηση της οπτικής και της κοσμοθεωρίας του άλλου. Η αλληλεπίδραση με όλες τις κουλτούρες. Η δράση προς μια συλλογική ευημερία και αειφόρο ανάπτυξη. Πώς όμως μπορούμε να καλλιεργήσουμε αυτή την ικανότητα στα παιδιά σε παγκόσμιο επίπεδο; Η Veronica Boix-Mansilla μας εισήγαγε στο θεωρητικό και πρακτικό πλαίσιο της κοσμοθεωρίας της: από την ΑΓΑΠΗ στη ΔΡΑΣΗ [From Love to Action].
Αυτή η ικανότητα καλλιεργείται μέσω της μάθησης…
… που κίνητρό της είναι η αγάπη
… που οι ρίζες της βρίσκονται στην κατανόηση
… που την συντηρεί η χαρά
Μια συμμετοχική μάθηση μέσω της δράσης.
Στη συνέχεια, ανέπτυξε την κοσμοθεωρία της και την παρομοίασε σαν ένα λουλούδι που ανοίγει σιγά σιγά τα πέταλά του για να χωρέσει όλες τις ιδέες, τις δράσεις, τους ανθρώπους. Μόλις το λουλούδι ανθίσει θα έχουμε πετύχει το πέρασμα από την Αγάπη στη Δράση. Γιατί η Αγάπη είναι το ισχυρότερο κίνητρο.
Στο πρώτο πέταλο, ΕΡΕΥΝΟΥΜΕ, αργά, με όλες μας τις αισθήσεις μας, με φροντίδα. Παρατηρούμε εις βάθος τον φυσικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περίγυρο. Δίνουμε προσοχή, θέτουμε ερωτήσεις. Στο δεύτερο πέταλο, βιώνουμε ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ. Εδώ κεντρική θέση θα πάρουν το δέος, ο θαυμασμός και η αίσθηση του ανήκειν. Εκτιμούμε τον κόσμο της φύσης και των ανθρώπων με την αίσθηση ότι αποτελούμε μέρος από κάτι μεγαλύτερο, σπουδαιότερο από τον εαυτό μας που αξίζει να το νοιαζόμαστε. Στο τρίτο πέταλο, ΔΡΑΤΤΟΥΜΕ, εκ μέρους των ανθρώπων και του πλανήτη. Δράττουμε με τους άλλους για να αλλάξουμε τον κόσμο, να συμβάλλουμε σε μια μεγαλύτερη κοινωνική και οικολογική ευημερία και συμπεριληπτική ζωή για όλους. Στο τέταρτο πέταλο, ΟΡΑΜΑΤΙΖΟΜΑΣΤΕ κόσμους: που είναι όμορφοι, βιώσιμοι και ειρηνικοί. Οραματιζόμαστε σενάρια, χώρους, μέλλοντα. Δημιουργούμε περιβάλλοντα, και διευρύνουμε την φαντασία μας, αμφισβητούμε το κατεστημένο, και επιθυμούμε μια καλύτερη ζωή για τους ανθρώπους και τον πλανήτη. Στο πέμπτο πέταλο, ξεκινάει η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ: συνδέσμων, σχέσεων και συστημάτων ανάμεσα στους ανθρώπους και τη φύση. Αναζητούμε το πώς και το γιατί τα πράγματα λειτουργούν όπως λειτουργούν. Αναγνωρίζουμε περιπλοκότητες, μοτίβα, συστήματα, και αλληλεξαρτήσεις. Παρατηρούμε κύκλους, ισορροπίες και ανισορροπίες στη φύση και την κοινωνία. Στο έκτο πέταλο, λαμβάνει χώρα η αναζήτηση της ΟΠΤΙΚΗΣ: του εαυτού, των ανθρώπων και της φύσης με ενσυναίσθηση. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη δική μας ή τις οπτικές των άλλων και τα συναισθήματα με ενσυναίσθηση. Παρατηρούμε πώς αναμειγνύονται οι διαφορετικές οπτικές και πώς επηρεάζουν η μία την άλλη. Αναζητούμε να χτίσουμε ουσιαστικές σχέσεις. Στο έβδομο πέταλο, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕ σε πολλές διαφορετικές γλώσσες. Ακούμε τον εαυτό μας, τη φύση και τους άλλους με ανοιχτό μυαλό και καρδιά. Χρησιμοποιούμε διάφορες γλώσσες με καλοσύνη και θάρρος για να σχετιστούμε με διαφορετικότητες. Στο όγδοο πέταλο ΕΝΤΟΠΙΖΟΥΜΕ ΤΙΣ ΑΔΙΚΙΕΣ που μας καλούν να τις γνωρίσουμε, να αποκριθούμε και να βρούμε λύσεις. Εντοπίζουμε καταστάσεις, συστήματα και αλληλεπιδράσεις που φαίνονται σκληρές, άδικες ή μη συμπεριληπτικές. Αναγνωρίζουμε το πρόβλημα. Είναι η ευκαιρία μας για να αναζητήσουμε λύσεις με σεβασμό για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και εκτίμηση της διαφορετικότητας.
Με αυτό τον τρόπο, η Veronica Boix-Mansilla έθεσε το θεωρητικό πλαίσιο για το παράλληλο εργαστήρι που έλαβε χώρα το απόγευμα του Σαββάτου από την ίδια και την Marla McLean (Atelierista, Artist and Researcher, School within School, Washington DC) με τον τίτλο Πώς διηγούμαστε ανείπωτες ιστορίες σε 100 γλώσσες: από την Αγάπη στη Δράση (Telling Untold Stories through 100 Languages: From Love to Action)
Στην αρχή του εργαστηρίου η Veronica Boix-Mansilla αναρωτήθηκε τι ρόλο παίζουν οι ιστορίες στην εκπαίδευση των παιδιών παγκοσμίως; Πώς τα επηρεάζουν, τα εμπνέουν, τα στιγματίζουν. Επίσης, τι ιστορίες επιλέγουμε να μεταδώσουμε στα παιδιά μας οι εκπαιδευτικοί; Μπορεί να υπάρχει ένα αναλυτικό πρόγραμμα σε κάθε σχολείο, όμως ο εκπαιδευτικός θα επιλέξει εν τέλει ποια ιστορία θα διηγηθεί και θα μεταδώσει στα παιδιά. Οι ιστορίες μας επηρεάζουν δυναμικά τα συναισθήματά μας (θετικά ή αρνητικά). Μέσω αυτών οργανώνουμε τον κόσμο και τις εμπειρίες μας. Οι ιστορίες που καθορίζουν τις ταυτότητές μας μάς υπαγορεύουν ποιοι είμαστε: εμπλεκόμαστε γνωστικά, συναισθηματικά, αισθητικά, ηθικά και πολιτικά· δημιουργούμε και διατηρούμε πολιτισμικές ταυτότητες διαμέσου των γενεών, καθώς και πολιτισμικές αξίες, γλώσσες και παραδόσεις· εξαιρούμε τις περιθωριακές οπτικές που καλλιεργούν στερεότυπα [και είναι το ίδιο ισχυρές και για τους ίδιους λόγους με όσες δεν καλλιεργούν στερεότυπα].
Οπότε τίθεται ένα σημαντικό ερώτημα: τι μπορούμε να κάνουμε για να αλλάξουμε μια αφήγηση;
Την αλλάζουμε με αντιπαραδείγματα. Οι ιστορίες έχουν απελευθερωτικό ρόλο. Μας βοηθούν να χτίσουμε πολιτικούς, φυσικούς, πολιτισμικούς και προσωπικούς χάρτες ζωής.
Στη συνέχεια, την σκυτάλη πήρε η Marla McLean για να μας δείξει πώς αυτό το θεωρητικό πλαίσιο και κοσμοθεωρία μπορούν να γίνουν πράξη, να πάρουν σάρκα και οστά. Αρχικά, αναφέρθηκε στο παράδειγμα του εκπαιδευτικού προγράμματος της περιοχής Regio-Emilia στην Ιταλία που ξεκίνησε ο Loris Malaguzzi μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Αυτό το καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα προέκυψε από την ανάγκη μια καινούργιας προσέγγισης στη διδασκαλία των παιδιών μετά τις καταστροφές που προκάλεσε ο πόλεμος. Τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης των παιδιών θεωρούνται καίρια στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Με αυτή τη βάση δημιουργήθηκε ένα πρόγραμμα πάνω στις αρχές του σεβασμού και της ευθύνης και μια κοινότητα γύρω από ένα εμπλουτισμένο περιβάλλον με έμφαση στα ενδιαφέροντα των παιδιών.
Η McLean εργάζεται σε ένα σχολείο, το School within School που λειτουργεί με αυτά τα πρότυπα και η φιλοσοφία του είναι η στενή σχέση των παιδιών με το περιβάλλον τους. Εδώ ο γονέας και ο εκπαιδευτικός είναι συνεργάτες και υποστηρικτές των παιδιών.
Στόχος της ως εκπαιδευτικός είναι να χρησιμοποιήσει την τέχνη ως θεραπευτική μέθοδο, ως αγάπη, ως πρακτική απελευθέρωσης. Βασικό ερώτημα που διέπει τη φιλοσοφία και την πρακτική της είναι πώς γινόμαστε ARTIVISTS; Μια σύνθεση λέξη από το art (τέχνη) και activism (ακτιβισμός). Έχει τις ρίζες της στη συνάντηση των Αμερικανομεξικάνων καλλιτεχνών από το Ανατολικό Λος Άντζελες και των Ζαπατίστας στην Τσιάπας στο Μεξικό.
Αυτό το ερώτημα θέτει και στους μαθητές της. Πώς μπορούμε να γίνουμε ακτιβιστές μέσω της τέχνης; Η McLean αναφέρθηκε σε δύο καλλιτέχνες τους οποίους χρησιμοποιεί και στις διδασκαλίες της. Την Elizabeth Catlett και τον Nikkolas Smith. H Elizabeth Catlett (1915-2012) ήταν Αμερικανομεξικανή γλύπτρια που έγινε γνωστή για την απεικόνιση των μαύρων Αμερικανών τον 20ο αιώνα, ιδίως των γυναικών. Εκείνη την εποχή ήταν δύσκολο να ακολουθήσει μια καριέρα ως καλλιτέχνιδα οπότε αφιέρωσε τη ζωή της στη διδασκαλία. Ωστόσο, το 1946, κέρδισε μια υποτροφία κι έτσι ταξίδεψε στην Πόλη του Μεξικού όπου και παρέμεινε και τελικά έγινε διευθύντρια της Escuela Nacional de Artes Plásticas. Ο Nikkolas Smith γεννήθηκε το 1985. Είναι Αμερικάνος καλλιτέχνης, εικονογράφος και ακτιβιστής. Στα έργα του αναπαριστά τις περιθωριοποιημένες φωνές των Αφροαμερικανών, αλλά και την κοινωνική δικαιοσύνη. Το 2023 έγραψε και εικονογράφησε ένα βιβλίο για παιδιά με τον τίτλο The Artivist για να τα εμπνεύσει να συνδυάσουν την τέχνη και τον ακτιβισμό στην καθημερινή τους ζωή. Μέσα από τη μελέτη των έργων τους, η McLean επιδιώκει να δείξει στους μαθητές της πώς απεικόνιζαν ο καθένας στην εποχή του τη φυλή, το φύλο και τις κοινωνικές διαφορές.
Και στη συνέχεια τους ρωτάει:
Πώς επιδιώκω πρακτικά την ελευθερία;
Πώς μπορώ να γίνω τεχνο-ακτιβιστής σαν την Elizabeth Catlett και τον Nikkolas Smith;
Τι είδους κόσμο θα ήθελα να δημιουργήσω για τους άλλους;
Έναν κόσμο όπου όλοι θα έχουν βιβλία, Τζέικομπ, 1η δημοτικού
Έναν κόσμο όπου όλοι θα έχουν ένα σπίτι, Έλιοτ, 1η δημοτικού
Θα άλλαζα τα μαύρα και τα λευκά παιδιά και έτσι θα φέρονταν όλοι σε όλους το ίδιο, Άλμα Τζουν, Νηπιαγωγείο
Στο τέλος του εργαστηρίου μας ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουμε διάφορα υλικά και να δημιουργήσουμε έργα που εμπνέονται από τις ιστορίες μας, τις ιστορίες που μας έχουν εμπνεύσει, επηρεάσει, διαμορφώσει ή εκείνες που θα θέλαμε να μεταδώσουμε για να εμπνεύσουμε εμείς με τη σειρά μας τους άλλους.
Όταν η Marla McLean πλησίασε το τραπέζι μας τη ρώτησα πώς βιώνει την τρέχουσα πολιτική κατάσταση στην Αμερική και πώς τη χειρίζεται με τους μαθητές της σε αυτό το πολυπολιτισμικό σχολείο που διδάσκει. Μου απάντησε ότι συνεχίζουν όλοι να δουλεύουν σκληρά με οδηγό τα ιδανικά τους. Και πρόσθεσε ότι πια προσέχει πολύ τις αναρτήσεις της στα κοινωνικά δίκτυα, δε χρησιμοποιεί συγκεκριμένες λέξεις που μπορεί να τη στοχοποιήσουν και επίσης, φρόντισε να φυλάξει τα αρχεία, τις δουλειές της και την τέχνη της κάπου ώστε να μην καταστραφούν αν και εφόσον φτάσει η κατάσταση σε αυτό το σημείο.
Το συνέδριο συνεχίστηκε το Σάββατο 17/5 με τα υπόλοιπα εργαστήρια (Birney, H. & Fineran, M.: Weaving together our lives and the earth, Γερουλάνου, Ε. Πανάγου, Κ. Ψύχαλου, Μ.: Ιστορίες για έναν κοινό κόσμο: Αναπτύσσοντας Using Literature to Foster Identity, Empathy, and Citizenship, Duarte-Romero, G. & Seoane, A.: Sharing Successes, Strategies and Insights in the International Primary Years Program, Μπράτιτσης, Θ.: Καλλιεργώντας σύγχρονες δεξιότητες μέσα από την αφήγηση και το παιχνίδι, Pizano, A. & Febres, C.: Relationships, Service, and Purpose: Building Communities of Practice for Teacher Learning, Belonging, and Wellbeing).
Οι εργασίες του συνεδρίου ολοκληρώθηκαν την Κυριακή 18 Μαΐου στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά και περιελάμβαναν:
- την εξ αποστάσεως κεντρική ομιλία της βραβευμένης καλλιτέχνιδας (Lego Award) Maria Adelaida Lopez Carrasquilla με θέμα: «Weaving together a culture of peace, appreciation and empathy. Driving forces of meaning and transformation in today’s educational systems».
- την εισαγωγή από την Veronica Boix Mansilla στο πλαίσιο των συνεδριών με θέματα: α) Υφαίνοντας ιστορίες: έκθεση εμπνευσμένη από το βιβλίο La costura, αγγλικός τίτλος Loose Threads της βραβευμένης εικονογράφου, συγγραφέα παιδικών βιβλίων ISOL, β) Γράμμα στον Ουρανό, έκθεση εμπνευσμένη από το έργο της Κολιμβιανής ποιήτριας Gloria Posada και γ) Παιδιά του κόσμου, μία διαδραστική εμπειρία εμπνευσμένη από το διεθνές επιστημονικό έργο του Πανεπιστημίου Harvard με επικεφαλής τη Veronica Boix-Mansilla και
- τη Human Library με ζωντανά βιβλία και συμμετέχοντες τους: Ευαγγελία Μπαφούνη, Ιστορικό, Διευθύντρια Πολιτισμού Δήμου Πειραιά, Αντώνη Παπαθεοδούλου, Συγγραφέα παιδικών βιβλίων, Creative Director, εθελοντή σε οργανώσεις Κοινωνίας των Πολιτών, Δημήτρη Παπανικολάου, Πρώην Καλαθοσφειριστή, Ιδρυτή του αθλητικό-εκπαιδευτικού προγράμματος UniquAll, με στόχο την ενδυνάμωση νευροδιαφορετικών παιδιών, Urszula Markowska-Manista, Καθηγήτρια στο University of Warsaw, Σέβη Ματσακίδου, Υπεύθυνη Εκπαιδευτικού Προγράμματος Έρευνας και Συνηγορίας, El Sistema Greece, Andrely Sampy, Care giver/Young Ambassador and Μαρία Καλδάνη, Κοινωνική λειτουργός και COO της The HOME Project, Ιορδάνη Παπαδόπουλο, Καθηγητή Φιλολογικών Μαθημάτων και Συντονιστή Κοινωνικών Επιστημών, Διδάσκων Προγράμματος Επιμόρφωσης Ενηλίκων, Κολλέγιο Αθηνών και Γιάννη Κούρκουλο, Ιδρυτικό μέλος της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης Cleaningans.
