Κείμενο: Lois Lowry
Μετάφραση: Φίλιππος Μανδηλαράς
Εκδόσεις: Παπαδόπουλος
Χρονιά έκδοσης: 2024, 2025
Ηλικίες: 12+, 15+
Η συγγραφέας Lois Lowry αποτελεί ένα πολύ σπουδαίο όνομα στην παιδική/νεανική λογοτεχνία της Αμερικής του 20ου αιώνα. Τα βιβλία που μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, Ο Φύλακας της Μνήμης και Η Υφάντρα της Μνήμης, αποτελούν τους δύο πρώτους τίτλους της δυστοπικής νεανικής τετραλογίας που πρωτοδημοσιεύτηκαν το 1993 και το 2000 αντίστοιχα στην Αμερική και απέσπασαν βραβεία, λογοτεχνικούς διθυράμβους αλλά και την αγάπη του κοινού, νεανικού και μη. Δεν είναι μάλιστα λίγες οι φορές που ιδίως το πρώτο βιβλίο (The Giver) περιλαμβάνεται σε λίστες προτεινόμενης ανάγνωσης στα σχολεία, αλλά και διδάσκεται μέσα σε τάξεις*. Είναι πολύ ωραία η πρωτοβουλία των εκδόσεων Παπαδόπουλος να τα προσφέρει (πολύ καλομεταφρασμένα μάλιστα, από τον Φίλιππο Μανδηλαρά) στο ελληνικό νεανικό κοινό.
Η τετραλογία δε συνδέει άμεσα τα βιβλία. Πρόκειται για μια σύνδεση περισσότερο όσον αφορά τη δυστοπική πραγματικότητα και την ασφυκτική, ελεγχόμενη ατμόσφαιρα των βιβλίων, παρά την πλοκή και τους χαρακτήρες. Αυτή η άτυπη σύνδεση όμως λειτουργεί εξαιρετικά στη δημιουργία του εφιαλτικού κόσμου που σφυρηλατεί με λεπτομέρεια η συγγραφέας.
Στο πρώτο βιβλίο, τον Φύλακα της Μνήμης (Τhe Giver) γνωρίζουμε τον δωδεκάχρονο Τζόνας που ζει σε μια αποστειρωμένη, φαινομενικά τέλεια και πλήρως ελεγχόμενη κοινωνία. Οι γεννήσεις παιδιών είναι ελεγχόμενες από κάθε άποψη: τρόπου, αριθμού και ανάθεσης. Το ίδιο συμβαίνει σε κάθε προέκταση της κοινωνίας αυτής· στα μέλη της ανατίθεται Σύζυγος, Οικογένεια, Κλίση και Επάγγελμα. Δεν υπάρχει πείνα, αρρώστια, εγκληματικότητα. Στις λίγες περιπτώσεις που συμβαίνει κάτι τέτοιο, η μυστηριώδης Αποδέσμευση του μέλους είναι μονόδρομος. Ο Τζόνας αναμένει να συμμετάσχει στην τελευταία και σπουδαιότερη τελετή της κοινότητας, που συμβολίζει την απαρχή της ενήλικης ζωής: την Τελετή των Δώδεκα, όπου το Συμβούλιο των Γηραιών θα του αποκαλύψει την κλίση και την επαγγελματική σταδιοδρομία που του ανατίθεται βάσει χαρακτηριστικών γνωρισμάτων και ταλέντων. Αυτό που δεν περιμένει είναι να αναλάβει τα καθήκοντα του ενός και μοναδικού σπουδαίου Φύλακα της Μνήμης, μια θέση που θα του προσφέρει πόνο, θυμό και απογοήτευση, αλλά και χαρά, ενθουσιασμό και μια πρωτόγνωρη αίσθηση ανακάλυψης ενός κόσμου σαφώς πιο ατελούς, αλλά και πιο συναρπαστικού.
Στο δεύτερο βιβλίο, την Υφάντρα της Μνήμης (Gathering Blue), συναντούμε τη νεαρή Κίρα, ένα φτωχό κορίτσι με αναπηρία στο πόδι που χάνει τη μητέρα της, τη μοναδική σύντροφο και προστάτη της, από τις πρώτες σελίδες. Ο κόσμος εδώ είναι εξίσου δυστοπικός με το πρώτο βιβλίο, αλλά εντελώς διαφορετικός. Εδώ η κοινωνία απέχει πολύ από το να θεωρείται τέλεια, και σίγουρα δεν είναι αποστειρωμένη. Οι κοινωνικές τάξεις είναι εμφανώς διαχωρισμένες, με ορατή τη φτώχεια, την αρρώστια και την αμορφωσιά. Η Κίρα, βάσει του φυσικού της ελαττώματος, θα έπρεπε να έχει απορριφθεί από την κοινότητα, όμως την έσωσε το όνομα του νεκρού της πατέρα, η επιμονή της μητέρας της, αλλά κυρίως κάτι άλλο: το υπέροχο ταλέντο της στην ύφανση, που τελικά την καθιερώνει ως επίσημη Υφάντρα της πολιτείας από το Συμβούλιο των Κηδεμόνων. Η καινούρια ζωή θα έπρεπε να ανακουφίσει και να ενθουσιάσει το κορίτσι, όμως αυτή γρήγορα αντιλαμβάνεται την ανισότητα αλλά και κάποιες σκοτεινές, κρυμμένες αλήθειες που καλύπτουν αυτήν την λαμπερή της προαγωγή.
Η ατμόσφαιρα της Lοwry είναι συναρπαστική, οι χαρακτήρες της ζωντανοί και πολυδιάστατοι. Αυτό όμως που κερδίζει στα βιβλία της τον αναγνώστη είναι οι φρέσκιες, βαθυστόχαστες ιδέες και τα μηνύματα που περνούν με τρόπο νεανικό, αφηγηματικό και κινηματογραφικό και που μας κάνουν να καταλαβαίνουμε γιατί τα βιβλία της θεωρούνται must-read σε τόσα πολλά σημεία του πλανήτη.
*Ο Φύλακας της μνήμης είναι από τα βιβλία που έχουν μπει πολλές φορές στο στόχαστρο των συντηρητικών, αμφισβητείται συχνά το περιεχόμενό του και έχει αποτελέσει αντικείμενο προσπαθειών απαγόρευσης στα σχολεία της Αμερικής λόγω της εξερεύνησης σύνθετων θεμάτων, όπως η ευθανασία, η βρεφοκτονία και η καταστολή της σεξουαλικής αφύπνισης, καθώς και η βία και η κριτική στην εξουσία. Αν και οι περισσότερες προσπάθειες απαγόρευσης δεν έχουν επιτυχία, το βιβλίο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως στα Γυμνάσια της χώρας, καθώς ενθαρρύνει την κριτική σκέψη σχετικά με κοινωνικά ζητήματα.
