Συνέντευξη στη Μελίνα Σιδηροπούλου*
«Μου αρέσει η φάλαινα, η μεγάλη φάλαινα» μου είπε μια πιτσιρίκα, ούτε πέντε ετών, όταν της έδειξα το βιβλίο σ’ ένα βιβλιοπωλείο. Κι αυτή η αμεσότητα είναι ίσως η επιτυχία ενός βιβλίου χωρίς λόγια. Ίσως δηλαδή δε χρειάζεται ένας πολύ μικρός αναγνώστης να χτίσει αμέσως μια ιστορία στο μυαλό του, θα το κάνει με τον καιρό. Ίσως αρκεί ένα βιβλίο να εκπαιδεύσει ή καλύτερα να χαϊδέψει την αισθητική του. Να την/τον ενθουσιάσει τόσο που να περάσει το χεράκι πάνω από τη μεγάλη φάλαινα για μια στιγμή. Μια φάλαινα που πρέπει να αναδυθεί από το υδάτινο καβούκι της, να βγει στο φως για να δει από μακριά ένα αγόρι στη βάρκα του. Και ένα αγόρι που θα χρειαστεί από την πλευρά του να ταξιδέψει, να βγει στα ανοιχτά, να ρισκάρει για να γεννηθεί αυτή η στιγμή. Η στιγμή της Συνάντησης. Τότε που το ένα κεφαλάκι (όσο μικρό ή μεγάλο) θα ακουμπήσει πάνω στο άλλο, για να αποχωριστούν έπειτα και να επιστρέψει ο καθένας στον δικό του κόσμο.
Αυτή είναι η ιστορία του βιβλίου «H φάλαινα, τ’ αγόρι και η θάλασσα ανάμεσά τους» της εικονογράφου και ζωγράφου Πέρσας Ζαχαριά που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, το πρώτο μάλιστα βιβλίο χωρίς λόγια Ελληνα δημιουργού. Γνωστή από τις εικονογραφήσεις των ιστοριών άλλων συγγραφέων, συνθέτει τώρα τη δική της ιστορία. Μια ιστορία χωρίς λόγια. Με αφορμή λοιπόν μια φάλαινα κι ένα αγόρι μιλήσαμε μαζί της.
Πώς προέκυψε η ιστορία του αγοριού και της φάλαινας;
Κάποια στιγμή έτυχε να παρατηρήσω τον αποχωρισμό μιας φάλαινας και ενός αγοριού (σ.σ: προφανώς μιλάει μεταφορικά). Η διαδικασία της αποδοχής και η ανάγκη έκφρασης αυτής με οδήγησε σε αυτή την ιστορία.
Υπάρχει μεγάλη συζήτηση γύρω από τα βιβλία χωρίς λόγια διεθνώς. Το δικό σας είναι η πρώτη ελληνική παραγωγή. Σε ποιο κοινό απευθύνεται;
Πρόκειται για ένα παιδικό βιβλίο που διαβάζεται και από ενήλικες, στους οποίους αρέσουν τα παιδικά βιβλία.
Ποια πιστεύετε πως είναι η λειτουργία ενός βιβλίου χωρίς λόγια και τι προσφέρει δυνητικά στον αναγνώστη;
Με γοητεύει και με συγκινεί ιδιαίτερα η διαδικασία της ανάγνωσης μεταξύ γονιού – παιδιού. Ένα βιβλίο χωρίς λόγια προσφέρει το πεδίο να αναπτυχθεί ένας διάλογος μεταξύ των δύο. Ο ενήλικας μπαίνει στο ρόλο του αφηγητή, με μια απόλυτη ελευθερία, αφού καλείται να φτιάξει μια ιστορία τελικά με λόγια, να παρατηρήσει, να σκεφτεί δυνατά. Ξεκινάω με τον ενήλικα, αφού παρατηρείται συχνότερα να εντοπίζουμε εκεί μια αμηχανία συγκριτικά με την ελευθερία που θα έχει ένα παιδί όταν μπει σε αυτό το ρόλο. Όταν από την άλλη διαβάζουμε ένα silent book μόνοι μας, σίγουρα το ίδιο το βιβλίο μας δίνει πολύ χώρο να αφεθούμε σε αυτό.
Ο κάθε αναγνώστης μπορεί να προβάλει ίσως ακόμα πιο εύκολα τη δική του ερμηνεία σε ένα βιβλίο χωρίς λόγια. Για παράδειγμα, στο δικό σας βιβλίο θα μπορούσαμε να πούμε ότι αφηγείται την ιστορία μίας φιλίας ή πως μιλά για την απώλεια ή ακόμα και πως έχει οικολογικό μήνυμα. Ποια ήταν η δική σας πρόθεση;
Θέλησα να μιλήσω για τον αποχωρισμό. Τον αργό χρόνο της αποδοχής αυτού. Χώρισα ο βιβλίο σε ίσα σαλόνια μέχρι τη στιγμή της συνάντησης και ύστερα του αποχωρισμού. Σ’ όλη την πορεία, προσπάθησα να αποδώσω τις αλλαγές του συναισθήματος της φάλαινας, εστιάζοντας στις εκφράσεις του προσώπου της. Ο χρόνος λοιπόν και η αποδοχή είναι ίσως οι λέξεις που προφέρει αυτό το βιβλίο.
Τι μπορεί να συμβολίζει η «θάλασσα ανάμεσά τους»;
Καλή ερώτηση! Είναι σίγουρα ο τόπος που διαδραματίζεται η ιστορία. Είναι όντως κάτι ανάμεσα στο αγόρι και στη φάλαινα. Είναι κάτι πολύ οικείο και πολύ τρομακτικό μαζί.
Με ποια κριτήρια επιλέγετε κάθε φορά τη χρωματική σας παλέτα; Όπως στη συγκεκριμένη δουλειά;
Αυτό το βιβλίο από μεριάς μου έχει κάτι αυθόρμητο, το ίδιο λοιπόν και τα χρώματα που χρησιμοποίησα. Στη διαδικασία του στησίματος της εικόνας αυτά τα χρώματα με ησύχασαν.
Στην Ελλάδα δεν συνηθίζουμε να εκδίδουμε εύκολα βιβλία χωρίς λόγια. Ήταν εύκολο να βρείτε εκδοτικό οίκο;
Σε αυτό το κομμάτι ήμουν πολύ τυχερή, όταν το έδειξα στο Καλειδοσκόπιο το αγκάλιασε αμέσως!
Παράλληλα με τις εικονογραφήσεις σας, διδάσκετε ζωγραφική σε παιδιά. Μπορείτε να μας μιλήσετε για αυτή την εμπειρία και τι νιώθετε ότι σας προσφέρει;
Δουλεύω με παιδιά ηλικίας 4-18 ετών. Το να διδάσκεις ζωγραφική σε παιδιά όταν παράλληλα εικονογραφείς παιδικά βιβλία προσφέρει πολλά. Έχεις τη δυνατότητα να παρατηρήσεις τα παιδιά ως αναγνώστες, αλλά πολύ περισσότερο α παρατηρήσεις τη ζωγραφική τους. Μου προσφέρει σίγουρα ένα κόσμο, μια καθημερινότητα που καλώς ή κακώς δεν λέω να αποχωριστώ.
* Η Πέρσα Ζαχαριά σπούδασε σκηνογραφία και ενδυματολογία στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και ζωγραφική στο Central Saint Martins στο Λονδίνο. Έχει συμμετάσχει σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στο Λονδίνο και στην Αθήνα, όπου ζει και εργάζεται. Παράλληλα διδάσκει ζωγραφική σε παιδιά.Έχει εικονογραφήσει τα βιβλία: Πολυξένη της Στέλλας Μιχαηλίδου (εκδ. Παπαδόπουλος, 2014), Το όνειρο του Πέτρου της Μαρίνας Μιχαηλίδου-Καδή (εκδ. Πάργα, 2015), Μικρά ξυπνήματα της Εύης Γεροκώστα (εκδ. Παρρησία, 2016), Το φτεράκι και το μικρό ξε-πέταγμα του στον κόσμο της Βάσιας Παρασκευοπούλου (εκδ. Πατάκης , 2017), Το ουφάκι του Αύγουστου Κορτώ (εκδ. Πατάκης, 2017), Το πέταγμα της μέλισσας της Ιωάννας Κυρίτση -Τζιώτη (εκδ. Παρρησία, 2017) και το βιβλίο Η φάλαινα, το αγόρι και η θάλασσα ανάμεσά τους (εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2018).
Η Μελίνα Σιδηροπούλου είναι δημοσιογράφος και Υouth Εducator. Εργαζόταν στην “Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία” και σήμερα συνεργάζεται με περιοδικά, εφημερίδες και δημοσιογραφικά sites. Έχει διδάξει δημοσιογραφία στο ANT1 MediaLab και για τέσσερα χρόνια υλοποίησε με την ομάδα της, το Zoom στο Παρασκήνιο, ένα πρωτότυπο εκπαιδευτικό πρόγραμμα δημοσιογραφίας για εφήβους στη “Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών”.
