Η Romana Romanyshyn και ο Andriy Lesiv γεννήθηκαν στην Ουκρανία, στην πόλη Λβιβ, ένα από τα κυριότερα ιστορικά και πολιτισμικά κέντρα της χώρα. Σπούδασαν και οι δύο στη Σχολή Καλών Τεχνών της πόλης τους και μετά την αποφοίτησή τους έστησαν το δημιουργικό γραφείο Studio Agrafka. Συνεργάζονται και δημιουργούν υπέροχα εικονογραφημένα βιβλία – μεταξύ άλλων πρότζεκτ του αναλαμβάνουν – βιβλία που έχουν βραβευτεί και ξεχωρίσει για την ποιότητα της δουλειάς τους, όπως για παράδειγμα το “Η μαγεία των Ηχων” που τιμήθηκε με το Bologna Ragazzi Award του 2018 στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια και κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Φουρφούρι. Με αφορμή αυτήν ακριβώς την έκδοση, η Κόκκινη Αλεπού μίλησε μαζί τους για τα εικονογραφημένα βιβλία, τη δημιουργική τους πορεία, τον ρόλο της Τέχνης στη ζωή των παιδιών, αλλά και τα μελλοντικά τους σχέδια.
Πείτε μας δυο λόγια για το βιβλιο «Η Μαγεία των ήχων». Πώς προέκυψε η ιδέα;
Όταν ήμασταν παιδιά, ήμασταν πολύ περίεργοι για τα πάντα γύρω μας. Αλλά τότε δεν είχαμε πολλά βιβλία που να μας μιλούν για τα πολύ απλά πράγματα αλλά με ενδιαφέροντα τρόπο. Η τέχνη και η επιστήμη είναι δύο αντικείμενα που μας αφορούν πολύ. Πάντα θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα βιβλίο που θα ήταν μια σύνθεση αυτών των δύο, μια συγχώνευση της συναισθηματικής και της ορθολογικής αντίληψης για τον κόσμο. Ψάχναμε για την ιδέα και ξεκινήσαμε την έρευνα από τα πολύ βασικά. Η ιδέα ενός βιβλίου για τις ανθρώπινες αισθήσεις είναι αρκετά απλή, αλλά μας δίνει μια σπουδαία ευκαιρία για οπτικούς και λεκτικούς πειραματισμούς. Αποφασίσαμε να επικεντρωθούμε στην ακοή και την όραση, επειδή αυτές οι αισθήσεις είναι οι πιο σημαντικές και οι πιο αφηρημένες. Αφού συγκεντρώσαμε όλες τις πληροφορίες που θέλαμε – και εκπλαγήκαμε από το πόσα πολλά μάθαμε – συνειδητοποιήσαμε ότι ένα βιβλίο θα ήταν πολύ λίγο για αυτές τις δύο αισθήσεις. Χρειάζονταν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Οπότε αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε ένα ζευγάρι βιβλίων για την οπτικοακουστική αντίληψη του κόσμου: το πρώτο για τον ήχο και την ακοή – το “Η μαγεία των ήχων” και το δεύτερο για την όραση και πώς το βλέπουμε – το “I see that“.
Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθήσατε για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου; Από πού ξεκινήσατε;
Το πρώτο βήμα που κάνουμε πάντα όταν ξεκινάμε ένα νέο πρότζεκτ είναι να συγκεντρώνουμε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και να μελετήσουμε τα δεδομένα που έχουμε διαθέσιμα. Κάνουμε έρευνα και συλλέγουμε όλα τα στοιχεία και το υλικό για το βιβλίο. Στη συνέχεια αρχίζουμε να σκεφτόμαστε το πώς θα φαίνεται το βιβλίο, αναπτύσσοντας την ιστορία και τους χαρακτήρες. Θέλουμε πάντα να έχουμε στα βιβλία που δημιουργούμε κάποιον ιδιαίτερο χαρακτήρα, ακόμα και όταν είναι βιβλία γνώσης. Δεν μας ενδιέφερε ο πρωταγωνιστής να έχει όνομα ή συγκεκριμένο φύλο, αλλά θέλαμε να του δώσουμε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Στο “Η μαγεία των ήχων» ο βασικός μας χαρακτήρας, λοιπόν, είναι ένας συλλέκτης ήχου, ο οποίος φοράει ακουστικά και έχει μαζί του μια κάπως περίεργη μηχανή συλλογής ήχου. Και για να μην αισθάνεται μόνος του, δημιουργήσαμε κι έναν φίλο – ένα ζώο που μοιάζει με σκύλο, αλλά αντί για κεφάλι έχει ένα ηχείο. Αυτοί οι φανταστικοί χαρακτήρες μας βοηθούν να μην είμαστε τόσο σοβαροί και αυστηροί. Τα παιδιά μαθαίνουν πιο εύκολα και αφομοιώνουν τις πληφοροφίες όταν διαβάζουν ένα βιβλίο με ενδιαφέροντες χαρακτήρες, αντί για ένα βιβλίο με απλή και ξερή παράθεση πληροφοριών.
Το επόμενο βήμα είναι να δημιουργήσουμε το πλάνο μας, το storyboard, και να αποφασίσουμε για τη μορφή του βιβλίου, την ποσότητα των σελίδων, τα χρώματα, το χαρτί, τα υλικά κ.λπ. Αρχίζουμε να δημιουργούμε σκίτσα για κάθε τυπογραφικό σαλόνι, δημιουργώντας συνθέσεις. Παράλληλα, φτιάχνουμε και τα κείμενα χρησιμοποιώντας δύο διαφορετικά έγγραφα, ένα για τις πηγές, για όλα τα γεγονότα και σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το θέμα του βιβλίου και ένα άλλο με τα κείμενα του συγγραφέα για το βιβλίο. Εργαζόμαστε πάντα με εικόνες και κείμενα ταυτόχρονα, καθώς επηρεάζουν το ένα το άλλο και είναι βαθιά συνδεδεμένα.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση φτιάχνοντας αυτό το βιβίο;
Καταρχάς η έρευνα, που καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργικής διαδικασίας για να γίνει το βιβλίο. Χρειάζεται πολύς χρόνος για τη συλλογή, την επιλογή και την ανάλυση όλων των πληροφοριών. Χρησιμοποιήσαμε για αρχή πηγές όπως η Εγκυκλοπέδια Britannica ή το National Geographic, και στη συνέχεια «σκάβουμε» βαθύτερα, ελέγχοντας όλα τα δεδομένα αρκετές φορές, αναζητώντας νεότερα επιστημονικά ευρήματα, διαβάζοντας τα πιο πρόσφατα άρθρα που συνδέονται με το θέμα μας κ.λπ. Χρειάστηκαν περίπου δύο χρόνια για τη συλλογή, την επιλογή και την ανάλυση όλων των πληροφοριών για αυτό το έργο.
Η δομή αυτών των δύο βιβλίων (“Η μαγεία των ήχων” και “I See That”) βασίζεται στην ιδέα ότι μια τόσο περίπλοκη έννοια όπως η όραση ή η ακοή μπορεί να γίνει πιο εύκολα κατανοητή αν καταφέρουμε να τη σπάσουμε σε μικρά κομμάτια και τη δούμε από διαφορετικές πλευρές. Κάτι σαν τον επαγωγικό συλλογισμό του Σέρλοκ Χολμς: θα δούμε τη μεγάλη εικόνα αν συλλέξουμε και αναλύσουμε όσα περισσότερα μικρότερα στοιχεία μπορούμε. Επομένως, αυτό που θέλαμε να δώσουμε στους αναγνώστες μας ήταν μια μεγάλη γκάμα στοιχείων και διαφορετικών οπτικών που να αφορούν στη συγκεκριμένη περίπτωση την ακοή, τους ήχους και τη σιωπή. Ακούσαμε και είδαμε πολλά ενδιαφέροντα πράγματα κατά τη διάρκεια της δουλειάς μας πάνω στη Μαγεία των Ηχων. Επειδή πρόκειται και βιβλίο γνώσεων έπρεπε να είμαστε πολύ προσεκτικοί κατά τη συλλογή πληροφοριών. Διαβάσαμε βιβλία σχετικά με την ακοή και τον ήχο, όπως το “The Universal Sense: How Hearing Shapes the Mind” του Seth S. Horowitz και το “Seeing Voices” του Oliver Sacks ή για την όραση και την τύφλωση, όπως το “A Sense of the Cosmos: How a Blind Man Became History’s Greatest Traveler» του Jason Roberts. Αλλά κάναμε και τη δική μας έρευνα. Επικοινωνήσαμε με οθφαλμιάτρους και άτομα με προβλήματα όρασης για να μιλήσουμε για την όραση και την τύφλωση, με ωτορινολαρυγγολόγους, λογοθεραπευτές και άτομα με προβλήματα ακοής για να μιλήσουμε για την απώλεια αυτής της αίσθησης, μουσικούς να γνωρίζουν καλύτερα τον ήχο που παράγουν τα μουσικά όργανα κ.λπ.
Τέλος, αντλήσαμε μεγάλο μέρος της έμπνευσής μας από διάφορους άλλους καλλιτέχνες όπως τον Kandinsky και τη Synesthesia, από τα έργα του Ουκρανού καλλιτέχνη, μουσικού, παιδαγωγού και ερευνητή Florian Yuriev, τους πειραματισμούς του κινήματος του Bauhaus με τα χρώματα και τα γεωμετρικά σχήματα, τα infographic του Otto Neurath, τα εξώφυλλα δίσκων των 50’ς, 60’ς και 70’ς, τα έργα της Yayoi Kusama, του Georges-Pierre Seurat, του φουτουριστικού και μοντέρνου εικαστικού κινήματος. Όλο αυτό το μωσαϊκό επιρροών επηρέασε πολύ το τελικό αποτέλεσμα.
Αν και στην αγορά υπάρχουν πολλά βιβλία γνώσεων για τους ήχους, είναι ίσως η πρώτη φορά που κάποιος ασχολείται με τη σιωπή και την κώφωση. Πώς αντιλαμβανόμαστε αυτά τα δυο και πώς τα μετατρέψατε εσείς σε εικόνα;
Πιστεύουμε ότι για την καλύτερη κατανόηση του κόσμου των ήχων πρέπει παράλληλα να κατανοήσουμε τη σιωπή. Είναι πάντα καλύτερο να κατανοείς κάτι αφηρημένο συγκρίνοντάς το με το αντίθετό του. Θέλαμε να επισημάνουμε τα αντίθετα και τις αντιθέσεις, όπως η σιωπή είναι αντίθετη με τον ήχο και το σκοτάδι είναι αντίθετο από την όραση. Και επισημαίνοντας την αντίθεση προσπαθήσαμε να αναζητήσουμε την ισορροπία ανάμεσά τους. Οι άνθρωποι θεωρούμε δεδομένη την ικανότητά μας να ακούμε και να βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας. Αλλά όταν χάνουμε αυτήν την ικανότητα, αρχίζουμε να σκεφτόμαστε πόσο σημαντικές είναι αυτές οι αισθήσεις. Υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι που αντιλαμβάνονται και αλληλεπιδρούν με τον κόσμο μέσω άλλων αισθήσεων, όχι μόνο της ακοής και της όρασης. Θεωρούμε ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι τόσο διαφορετικοί από εμάς, απλώς ακούνε και βλέπουν μέσα από ένα άλλο πρίσμα. Κατά τη διάρκεια της δουλειάς μας συναντήσαμε πολλούς υπέροχους ανθρώπους που δεν έχουν την ικανότητα να ακούσουν ή να δουν. Γίναμε φίλοι, μάθαμε πολλά από αυτούς και θελήσαμε να τους δώσουμε την προσοχή και τον σεβασμό που τους αξίζει, γιατί δυστυχώς σε πολλές χώρες άτομα όπως αυτοί εξακολουθούν να περιθωριοποιούνται από την ίδια την πολιτεία.
Οι άνθρωποι θεωρούμε δεδομένη την ικανότητά μας να ακούμε και να βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας. Αλλά όταν χάνουμε αυτήν την ικανότητα, αρχίζουμε να σκεφτόμαστε πόσο σημαντικές είναι αυτές οι αισθήσεις.
Ως προς το δεύτερο ερώτημα τώρα, τον τρόπο δηλαδή που εμείς μετατρέψαμε την απουσία ήχου σε εικόνα, το βιβλίο “Η μαγεία των Ήχων” χωρίζεται σε τρία μέρη: το πρώτο μέρος και το μεγαλύτερο είναι το “δυνατό” μέρος – εκεί που έχουν συγκεντρωθεί και οι περισσότερες πληροφορίες. Το δεύτερο μέρος είναι η «σιωπή» – που «ανοίγει» με μια εικονογραφημένη «βροχή λέξεων» και εικόνες χωρίς κείμενο. Και το τρίτο μέρος είναι το “ήσυχο” μέρος, με άφθονο καθαρό λευκό φόντο, φωτεινές εικόνες και ελάχιστες λέξεις, όπως ακριβώς σαν κάποιος να ψυθιρίζει. Μέσα από αυτές τις αλλαγές και το σπάσιμο του θέματος σε τρία διαφορετικά κομμάτια, επισημαίνουμε την αντίθεση μεταξύ ήχων και σιωπής.
Ενα από τα πιο σημαντικά στοιχεία του βιβλίου είναι η χρήση των φωσφοριζέ Pantone χρωμάτων, κάτι που σε πολλές αγορές αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την παραγωγή βιβλίων. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; Μπήκατε στον πειρασμό να σκεφτείτε να αλλάξετε την παλέτα σας ώστε να είναι πιο εύκολη η παραγωγή του βιβλίου σας και να μπορεί με μεγαλύτερη ευκολία και ίσως και κόστος να μεταφραστεί και να κυκλοφορήσει και στο εξωτερικό;
Το πιο σημαντικό πράγμα για εμάς ως δημιουργικό δίδυμο είναι η βασική ιδέα του βιβλίου. Και για αυτό το βιβλίο πιστεύουμε ότι η χρήση των συγκεκριμένων χρωμάτων Pantone ήταν πολύ σημαντική. Η δημιουργία ενός βιβλίου είναι μια πραγματικά ενδιαφέρουσα διαδικασία. Πρέπει πάντα να έχεις κατά νου την τεχνολογική διαδικασία της εκτύπωσης. Μας αρέσει να βλέπουμε πώς εκτυπώνεται το βιβλίο, πάντα θέλουμε να μαθαίνουμε περισσότερα για την τεχνολογία της εκτύπωσης, τα μελάνια και τα χαρτιά. Είχαμε χρησιμοποιήσει και σε προηγούμενα βιβλία μας τα φωσφοριζέ χρώματα και είχαμε την ευκαιρία να πειραματιστούμε και να καταλάβουμε πώς λειτουργούν. Χρησιμοποιώντας φωτεινά, φωσφοριζέ χρώματα επιτυγχάνεται ένα πραγματικά εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Λάμπουν και δίνουν εντελώς άλλη αίσθηση. Για το συγκεκριμένο βιβλίο έπρεπε να επιλέξουμε πολύ έντονα χρώματα, τα οποία να τονίζουν σημαντικά σημεία της εικονογράφησης και να κάνουν ορατά τα αόρατα. Εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε τις παραλλαγές των τεσσάρων βασικών χρωμάτων εκτύπωσης (κίτρινο, ματζέντα, κυανό, μαύρο), αλλά με κάποιες παραλλαγές, χρησιμοποιώντας διαφορετικές αποχρώσεις, επιτυπώσεις κ.λπ. Κατανοούμε ότι σε άλλες χώρες η εκτύπωση με Pantone μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά σε αυτή την περίπτωση, συνεργαζόμαστε πάντα με τον εκδότη και προσπαθούμε μαζί να βρούμε την καλύτερη δυνατή λύση. (Σ.σ. Αυτό δεν χρειάστηκε να γίνει στην ελληνική έκδοση, καθώς είναι μία από τις λίγες που τυπώθηκε στα αρχικά χρώματα, κρατώντας στο έπακρο την πρωτότυπη εικόνα του βιβλίου).
Πιστεύετε ότι η τυπογραφία παίζει τον ίδιο ρόλο στα παιδικά βιβλία με το κείμενο και την εικόνα ή είναι κάτι που μόνο οι ενήλικες μπορούν να αντιληφθούν;
Όλα τα μέρη του παιδικού βιβλίου είναι εξίσου σημαντικά: η τυπογραφία, το κείμενο, η εικόνα, η ποιότητα χαρτιού, τα χρώματα, η βιβλιοδεσία, η ποιότητα της εκτύπωσης κ.λπ. Δεν μπορεί ένα βιβλίο να είναι πραγματικά καλό αν έχει για παράδειγμα το τέλειο κείμενο με την τέλεια εικονογράφηση αλλά κακή τυπογραφία. Θεωρούμε άλλωστε ότι τα παιδιά πρέπει να συνηθίζουν να έρχονται σε επαφή με ωραία αισθητικά πράγματα από νεαρή ηλικία. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα αναπτύξουν καλή καλλιτεχνική αίσθηση και κριτίριο.
Έχω την ίδια ερώτηση για την τέχνη. Πιστεύετε ότι ένα βιβλίο Τέχνης θα ήταν κάτι που θα εκτιμούσαν μόνο οι ενήλικες;
Τα εικονογραφημένα βιβλία είναι σαν τις πρώτες αίθουσες Τέχνης που επισκέπτονται τα παιδιά. Είναι η πρώτη συνάντηση των παιδιών με την εικαστική τέχνη, με τον κόσμο των χρωμάτων, των σχημάτων και των γραμμών. Φυσικά και υπάρχει σχέση ανάμεσα στα εικονογραφημένα βιβλία και τα έργα Τέχνης. Γι ‘αυτό θεωρούμε σημαντικό οι γονείς να έχουν τη δυνατότητα να δώσουν στα παιδιά τους ωραία αισθητικά βιβλία. Με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο τα βοηθούν να μάθουν νέα πράγματα, αλλά και να αναπτύξουν σχέση με τις τέχνες κι ένα καλό αισθητήριο γενικά στη ζωή τους.
Από όλα τα βιβλία που έχετε δημιουργήσει, υπάρχει κάποιο που ξεχωρίζετε;
Είναι δύσκολο να διαλέξουμε ένα, γιατί κάθε φορά δίνουμε την ψυχή μας για το βιβλίο που δουλέψαμε τελευταία και πάντα γίνεται το αγαπημένο μας. Μέχρι φυσικά το επόμενο. Στο τέλος του 2020 εκδόθηκε το “On the Move” το οποίο αφορά την κίνηση και τα ταξίδια – όχι μόνο σε ό,τι έχει να κάνει με τους ανθρώπους, αλλά και με τα ζώα, τα φυτά, τον άνεμο, το νερό και τον ίδιο τον πλανήτη μας. Προς το παρόν είναι το αγαπημένο μας, αλλά όπως αναφέραμε και πριν, όχι για πολύ, καθώς ήδη δουλεύουμε πάνω στο επόμενο βιβλίο μας!
Πιστεύουμε ότι τα εικονογραφημένα βιβλία παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανατροφή των παιδιών. Μας αρέσουν οι ιστορίες που αγγίζουν σοβαρά θέματα, ξεπερνώντας όρια και επεκτείνοντας τις γνώσεις μας. Μερικές φορές αυτά είναι δύσκολα θέματα, όπως ο πόλεμος, ο θάνατος, τα ίσα δικαιώματα, οι ασθένειες κ.λπ. Δεν θέλουμε να υπάρχουν ταμπού στα θέματα που συζητάμε με τα παιδιά και θεωρούμε πως μια «ώριμη αγορά» θα είναι αυτή που θα παρέχει στα παιδιά βιβλία με ευρεία γκάμα θεμάτων.
Το βιβλίο “Η μαγεία των ήχων” κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Φουρφούρι σε μετάφραση Θάνου Καραγιαννόπουλου και Βάγιας Ζεππάτου. Διαβάστε εδώ την κριτική για το βιβλίο.
