Μια σωστά οργανωμένη, εύκολα προσβάσιμη, ανοιχτή στους μαθητές και το διδακτικό προσωπικό βιβλιοθήκη αποτελεί τεράστιο δώρο για ένα σχολείο. Για την ακρίβεια, δεν θα έπρεπε να το θεωρούμε δώρο. Θα έπρεπε να είναι το σύνηθες. Γιατί μέσα από μία τέτοια βιβλιοθήκη κερδισμένοι δεν βγαίνουν μόνο οι μαθητές, αλλά ολόκληρη η κοινωνία.
Στις αρχές του Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια «Ο Πλάτων» στην Αθήνα μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ημερίδα για τις σχολικές βιβλιοθήκες. Κεντρικό της θέμα ήταν το πώς μπορούν οι βιβλιοθήκες, υιοθετώντας τις ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογίας, να αποτελέσουν μέρος όπου οι μαθητές θα επιζητούν να βρεθούν, όχι μόνο για να βοηθηθούν για τις σχολικές τους εργασίες και να διευρύνουν τις εγκυκλοπαιδικές τους γνώσεις. Ενα καταφύγιο μακριά από την πιεστική τους καθημερινότητα. Εκεί θα που θα μπορούν να βρουν την ηρεμία, ένα μέρος στο οποίο θα ξέρουν ότι με τη βοήθεια του βιβλιοθηκονόμου τους θα μπορούν να ανακαλύψουν, πέρα από έναν ωκεανό γνώσεων, και το επόμενο τους ταξίδι με όχημα ένα λογοτεχνικό βιβλίο.
Στην ημερίδα, στην οποία συμμετείχαν καθηγητές, βιβλιοθηκονόμοι και συγγραφείς, συζητήθηκαν θέματα όπως η φιλαναγνωσία, ο πληροφοριακός γραμματισμός*, τα προγράμματα βιβλιογραφικής εκπαίδευσης ακόμα και οι τρόποι με τους οποίους οι ίδιοι οι δάσκαλοι θα πρέπει να βοηθήσουν να καταρριφθεί ο μύθος που έχουμε στο μυαλό μας γονείς και μαθητές όταν ακούγεται η πρόταση «το μάθημα θα γίνει στη βιβλιοθήκη». Γιατί πολύ απλά, το ότι το μάθημα βγαίνει από τα στενά όρια μιας σχολικής αίθουσας δεν σημαίνει ότι χάνεται και η ώρα της διδασκαλίας. Το αντίθετο μάλιστα. Η βιβλιοθήκη – όπως τόνισε και η κ. Βάσω Παπαδοπούλου, φιλόλογος στα εκπαιδευτήρια – είναι προέκταση της τάξης, εκεί όπου η μάθηση και η διδασκαλία βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να συνεχιστεί πέρα από τις σελίδες των σχολικών βιβλίων. Και πώς μπορούμε να το πετύχουμε αυτό; Μέσα από μαθήματα που γίνονται στον χώρο της βιβλιοθήκης, σε ομάδες με δραστηριότητες που απαιτούν τη συνεργασία των μαθητών και με ελεύθερη πρόσβαση στο διαθέσιμο υλικό.
Το ίδιο επισημαίνει και ο κ. Νίκος Σιδέρης, Βιβλιοθηκονόμος, MSc στην Επιστήμη της Πληροφορίας και υπεύθυνος της Βιβλιοθήκης των Εκπαιδευτηρίων «Ο Πλάτων» κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας για τις σχολικές βιβλιοθήκες και τη σημασία τους, στο πλαίσιο του αφιερώματος τη Κόκκινης Αλεπούς για τις βιβλιοθήκες.
Κ. Σιδέρη, ποια είναι η σημασία μιας ενημερωμένης και σωστά οργανωμένης βιβλιοθήκης μέσα σε ένα σχολείο;
Θα απαντήσω παραλλάσσοντας, κάπως, την ερώτηση και θα πω ότι δεν μπορεί να μιλάμε για ενημερωμένο και σωστά οργανωμένο σχολείο χωρίς μια ζωντανή και ενεργή βιβλιοθήκη. Η σχολική βιβλιοθήκη είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε έκφανσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Είναι, πραγματικά, η συνέχεια της σχολικής αίθουσας, διατηρώντας, ταυτόχρονα, και μια αυτονομία, καθώς πολλές φορές αποτελεί προσωπική επιλογή των μαθητών και των εκπαιδευτικών να χρησιμοποιήσουν τόσο τον χώρο της βιβλιοθήκης όσο και τις υπηρεσίες της. Στη βιβλιοθήκη επιτυγχάνεται η δημιουργική αφομοίωση της γνώσης, αλλά και η δημιουργική αμφισβήτησή της· απαραίτητοι παράγοντες για τη δημιουργία νέας γνώσης.
Πώς όμως μπορούμε να δείξουμε σε ένα παιδί την αξία της και να το γοητεύσουμε να μπει σε μια βιβλιοθήκη, να τη γνωρίσει και να θέλει να επιστρέφει εκεί;
Μια σύγχρονη βιβλιοθήκη πρέπει να είναι, πάντα, σε εγρήγορση. Η ανάπτυξη και ο σχεδιασμός εργαλείων και δράσεων είναι βασική προϋπόθεση για να είναι μια βιβλιοθήκη ελκυστική. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, πολλοί θεωρούν τη βιβλιοθήκη ως μια αποθήκη βιβλίων και τον δανεισμό βιβλίων ως τη μοναδική υπηρεσία της. Πρόκειται για μια εντελώς εσφαλμένη εντύπωση. Η βιβλιοθήκη παρέχει πρόσβαση σε πηγές εντός και εκτός της τοπικής συλλογής, διαθέτει εργαλεία και υπηρεσίες όχι μόνο για τον εντοπισμό της πληροφορίας, αλλά και για την αξιολόγηση καθώς και τη χρήση της πληροφορίας, δημιουργεί εργαστήρια πληροφοριακής παιδείας και γενικά η βιβλιοθήκη είναι ένας χώρος δημιουργίας. Όμως, η βιβλιοθήκη είναι και ένας χώρος χαλάρωσης, συγκέντρωσης και ψυχαγωγίας. Για παράδειγμα ένας μαθητής μπορεί να επισκεφθεί μια σχολική βιβλιοθήκη, απλά, για να ζωγραφίσει ή για να χρησιμοποιήσει έναν υπολογιστή προκειμένου να ψάξει πληροφορίες για ένα αγαπημένο του θέμα. Αυτή είναι ίσως και η μαγεία της σχολικής βιβλιοθήκης. Δεν χτυπάει το κουδούνι και είσαι υποχρεωμένος να την επισκεφθείς. Θέλεις να την επισκεφθείς.
Εσείς ως υπεύθυνος της βιβλιοθήκης των εκπαιδευτηρίων “Ο Πλάτων” βάλατε σε εφαρμογή τον «Ορέστη», το πρόγραμμα επιβοήθησης στην ηλεκτρονική αναζήτηση βιβλίων μέσα στη σχολική βιβλιοθήκη. Πώς το υποδέχτηκαν τα παιδιά και μέχρι ποιον βαθμό μπορεί να βοηθήσει ο “Ορέστης” στην αναζήτηση υλικού;
Ο «Ορέστης» είναι μια παιγνιώδης και διαδραστική διαδικασία ως προς την αναζήτηση βιβλίων. Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά είναι τόσο ελκυστικά για τα παιδιά, ειδικότερα των μικρότερων ηλικιών, που ενώ, αρχικά, θέλουν να «παίξουν» με την εφαρμογή, καταλήγουν στη συνέχεια να διαβάζουν ένα βιβλίο. Η υποδοχή της συγκεκριμένης εφαρμογής από τα παιδιά του δημοτικού ήταν κάτι παραπάνω από εντυπωσιακή και από την έναρξη της λειτουργίας της, η δανειστική κίνηση της βιβλιοθήκης, θα έλεγα, πραγματικά, πως εκτοξεύθηκε.
Για ποιον λόγο δημιουργήθηκε το συγκεκριμένο πρόγραμμα και ποια είναι η πορεία του ως τώρα;
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα αναπτύχθηκε προκειμένου να αποτελέσει έναν ακόμη τρόπο προώθησης της φιλαναγνωσίας, αλλά και την εισαγωγή των μικρότερων μαθητών στον ηλεκτρονικό κατάλογο της βιβλιοθήκης. Εκτιμώ ότι πέτυχε και ως προς τους δύο στόχους. Ωστόσο, είναι ένα πρόγραμμα το οποίο αναπτύσσεται καθημερινά με διορθώσεις, βελτιώσεις και προστίθενται συνεχώς νέες ιδέες.
Θεωρείτε ότι ως έναν βαθμό το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορεί να ακυρώσει το έργο του ανθρώπου – βιβλιοθηκονόμου;
Σε καμία περίπτωση. Παραθέτω ένα απόσπασμα από την επίσημη σελίδα παρουσίασης της εφαρμογής. Ο «Ορέστης» είναι μια σύγχρονη πλατφόρμα/υπηρεσία που έχει ως στόχο την εισαγωγή των μαθητών στην ηλεκτρονική αναζήτηση βιβλίων και τον ηλεκτρονικό κατάλογο της Βιβλιοθήκης μέσα από μια παιγνιώδη και διαδραστική διαδικασία. Μέσα από μια διαδικασία απλών βημάτων οι μαθητές επιλέγουν το είδος και το θέμα του βιβλίου που θέλουν να μελετήσουν και στο τέλος ανακατευθύνονται στον ηλεκτρονικό κατάλογο της Βιβλιοθήκης όπου θα πλοηγηθούν στα σχετικά αποτελέσματα. Πρόκειται για μια εναλλακτική προσέγγιση στην αναζήτηση βιβλίων η οποία σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστά τη χρήση του ηλεκτρονικού καταλόγου ή τη φυσική περιήγηση στη συλλογή της Βιβλιοθήκης. Ωστόσο, επιβοηθά ουσιαστικά στη χρήση των ηλεκτρονικών υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης (π.χ. O.P.A.C.).O «Ορέστης», λοιπόν, είναι ένα ακόμα εργαλείο στη φαρέτρα του βιβλιοθηκονόμου.
Ας μιλήσουμε τέλος και για τον υποχρεωτικό δανεισμό βιβλίων, πρακτική που παρατηρείται σε πολλά σχολεία. Είναι ένας τρόπος τα παιδιά να διαβάσουν ή το «υποχρεωτικό» τα απωθεί;
Η απάντηση που μου έρχεται, αυτόματα, στο μυαλό είναι ότι, προσωπικά, είμαι κατά του υποχρεωτικού δανεισμού βιβλίων. Ωστόσο, σκέφτομαι ότι στη σχολή είχαμε κάθε εξάμηνο την υποχρεωτική ανάγνωση, αν δεν με απατάει η μνήμη μου, τριών λογοτεχνικών βιβλίων. Σήμερα, αναπολώ εκείνες τις αναγνώσεις. Ίσως σε κάποια παιδιά λειτουργεί πολύ θετικά αυτή η «υποχρέωση». Φοβάμαι, ωστόσο, ότι κάποια παιδιά μπορεί να αντιδράσουν αρνητικά με αποτέλεσμα να απομακρυνθούν από τη λογοτεχνία. Πραγματικά, δεν ξέρω. Εκτιμώ πως τέτοια προγράμματα πρέπει να είναι σοφά μελετημένα και πολύ προσεγμένα έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του κάθε μαθητή χωριστά.
*Σύμφωνα με την Association of College and Research Libraries (Ένωση Κολεγιακών και Ερευνητικών Βιβλιοθηκών της Αμερικής) ως πληροφοριακή παιδεία ορίζεται το σύνολο από δεξιότητες που απαιτούνται για τον εντοπισμό, την ανάκτηση, ανάλυση και χρήση της πληροφορίας. Ουσιαστικά, η πληροφοριακή παιδεία είναι ο τομέας που επικεντρώνεται στη χρήση των πληροφοριών παρά στις βιβλιογραφικές δεξιότητες, δηλαδή επιδιώκει οι σπουδαστές να αναπτύσσουν όσον το δυνατόν καλύτερη πληροφοριακή επάρκεια, για να γίνουν πιο επιτυχημένοι.
