Συγγραφέας/εικονογράφος: Noemi Vola
Μετάφραση: Μαριάννα Ψύχαλου
Εκδόσεις: Mικρή Σελήνη
Χρονιά έκδοσης: 2022
Ηλικία: 5+, 7+ (προτείνεται και για μεγαλύτερες ηλικίες)
«Τέλος; Μα τι τέλος είναι αυτό;» Είναι ερώτηση που απευθύνεται στον αναγνώστη ή μήπως είναι ρητορική; Μάλλον είναι ένα βιβλίο που μονολογεί! Σε κάθε περίπτωση είναι ένας πολύ πρωτότυπος τρόπος να αρχίσει ένα βιβλίο. Αποκωδικοποιώντας και την εικονογράφηση του εξωφύλλου και συσχετίζοντάς τη με τον τίτλο, απογειώνεται η περιέργεια για το τι πρόκειται ν’ ακολουθήσει. Το σίγουρο είναι ότι κανείς δε φαντάζεται πως το θέμα του βιβλίου είναι η καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης.
«Όταν ήμουν μικρός ήθελα να γίνω μάστορας. Αλλά, όχι ένας οποιοσδήποτε μάστορας. Ήθελα να επιδιορθώνω το τέλος των ιστοριών». Κι επειδή δεν υπάρχει καιρός για χάσιμο ο μάστορας αρχίζει αμέσως τη δουλειά του ήδη, από την εμφάνιση της φόδρας του βιβλίου. Ποντίκια δουλεύουν πυρετωδώς και με μεγάλη προσήλωση και οργανωτικό πνεύμα. Τρέχουν όπως οι ιδέες. Γιατί ξέρουν ότι πάνω στη δουλειά έρχεται η έμπνευση. Πράγματι, το εσώφυλλο προδιαθέτει τον αναγνώστη -πριν την περιήγησή του στο κείμενο- ότι θα βιώσει μία διαφορετική αναγνωστική εμπειρία. Ενα εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτότυπο στοιχείο στην εμπνευσμένη εικονογράφηση είναι ο τρόπος που η Vola χρησιμοποιεί τις κυριολεξίες για να εικονογραφήσει τις μεταφορές ή τους συμβολισμούς. Ποιος περιμένει, για παράδειγμα, ότι το εργαστήρι ενός επιδιορθωτή ιστοριών θα απεικονίζεται σαν ένα εργαστήρι μάστορα με κανονικά εργαλεία και όχι σαν ένα γραφείο εικονογράφου ή συγγραφέα με μολύβια, χρώματα, χαρτιά και βιβλία; Ή ένα τέλος που «δε μπορείς να το χωνέψεις» θα έχει την όψη φιδιού μεγάλου μήκους που έχει καταπιεί τανκς που «του έχουν κάτσει στο στομάχι» και διαγράφονται σε πολλά σημεία του σώματός του;
Οι ζωγραφιές της Vola θυμίζουν παιδί πάνω στην πιο ζωηρή ώρα της δημιουργίας και έμπνευσης. Άλλοτε με λεπτομέρειες, άλλοτε πιο αφαιρετικά, πότε με στοιχεία κόμικς ή γραφιστικού σχεδίου, πότε με χρώμα, κάποιες φορές ασπρόμαυρα. Όταν βρισκόμαστε στα σαλόνια που είναι χωρισμένα σε καρέ, εκεί, πραγματικά νιώθουμε ότι βρισκόμαστε στη μέση μιας ιδεοθύελλας! Ζωγραφίζει τις ιδέες όπως έρχονται. Στην αρχή χρειάζονται τον χρόνο τους για να κατέβουν: μεγάλα καρέ, λεπτομέρειες. Συνεχίζοντας -στη δεξιά σελίδα- τα καρέ μικραίνουν ολοένα και περισσότερο, οι λεπτομέρειες μειώνονται μέχρι που απουσιάζουν, γιατί οι ιδέες έχουν αρχίσει πλέον να πέφτουν γρήγορα σαν δυνατή βροχή. Και πριν γίνουν καταιγίδα έρχεται το ποντίκι-συντονιστής που καταλαβαίνει ότι πρέπει να βάλει ένα φρένο σ’ αυτή την έκρηξη φαντασίας και φωνάζει ένα δυνατό ΣΤΟΠ -για να μην ξεφύγει το θέμα. Δεν υπάρχει χρόνος να το «περιποιηθεί» το τέλος με σχεδιαστικές λεπτομέρειες. Υπάρχει άμεση ανάγκη για την έλευσή του και γι αυτό είναι ασπρόμαυρο με βιαστικές μολυβιές. Πόσο έξυπνο τέχνασμα και ταυτόχρονα πόσο αυθεντικά παιδικό.
Το «τέλος» δίνεται πάντα με ασπρόμαυρες βιαστικές γραμμές γιατί καμιά φορά μπορεί να είναι λυτρωτικό και σωτήριο. Δεν υπάρχει χρόνος για χρώματα και περιποίηση. Και το αποφασίζουν πάντα τα ποντίκια, ίσως επειδή δουλεύουν ακούραστα στα υπόγεια του εργαστηρίου της φαντασίας και του υποσυνείδητου. Γιατί αυτά τα πλάσματα έχουν τη φυσική ικανότητα να κινούνται γρήγορα, να κρύβονται και να τρυπώνουν μέσα στα πιο μικρά σημεία, να μπαινοβγαίνουν στα υπόγεια και στα ανώγεια. Και μάλιστα, πολύ συχνά, τρομάζουν τους ανθρώπους που τα αντιλαμβάνονται, αν και τόσο μικρό το μέγεθός τους, όπως οι νέες ιδέες τρομάζουν όσους έχουν άγνοια. Στα υπόγεια της φαντασίας, -στο υποσυνείδητο ίσως- δεν υπάρχει φυσικό φως για να μην τους αποσπά την προσοχή. Πρέπει να είναι πάντοτε σε ετοιμότητα για να φέρουν στο φως το «τέλος» όταν χρειαστεί και ξέρουν ότι αυτό γίνεται μόνο πάνω στη δουλειά, όπως ακριβώς γίνεται με κάθε δημιουργία. Πάνω στη δουλειά έρχεται η έμπνευση και… το τέλος.
«Να το εμφανίζω στο σημείο που εγώ θέλω, όταν το θέλω και όπως το θέλω». Πόσο αυθεντική παιδική λογική! Τόσο που οδηγεί συνειρμικά τη σκέψη μας στο παιχνίδι ρόλων (θέατρο) που παίζουν τα παιδιά. Κατά τη διάρκεια του συμβολικού παιχνιδιού, υποδύονται ρόλους που θέλουν τα ίδια επιλέγοντας να αφήσουν την πραγματικότητα. Με μοναδικό υλικό τους την φαντασία «γράφουν» δημιουργικά τα σενάριά τους με το σώμα τους και τα παίζουν, τα «εικονογραφούν» δραματοποιώντας τα είτε μόνα τους ή με φίλους. Ή πάλι γίνεται το αντίστροφο: πρώτα «εικονογραφούν» παίζοντας ρόλους χωρίς ένα συγκεκριμένο στόρι και σιγά σιγά, καθώς μπαίνουν κι άλλα παιδιά στην εικόνα τους, δημιουργείται και το σενάριο. Όταν, όμως, για δικούς τους λόγους, είτε επειδή νιώσουν άβολα ή κουραστούν, ή δεν τους εκφράζει πια, λένε ένα δυνατό λυτρωτικό «ΣΤΟΠ», «στο σημείο που το θέλουν, όταν το θέλουν και όπως το θέλουν», χωρίς, φυσικά, ίχνος συστολής. Βγαίνουν από το παιχνίδι και παίζουν αλλού, είτε διώχνουν τα παιδιά που δε τα θέλουν στο παιχνίδι τους ή το αλλάζουν τελείως. Όπως τσαλακώνουν το χαρτί τους όταν κάνουν λάθος και το πετάνε στον κάδο, έτσι λένε το ΤΕΛΟΣ και επιστρέφουν στην ασφάλεια της πραγματικότητάς τους.
Στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής πρωτεύοντα ρόλο έχει η φαντασία, η δημιουργικότητα και το παιχνίδι με τις λέξεις. Αυτό εδώ, όμως, είναι ένα βιβλίο- παιχνίδι με λέξεις και εικόνες, από το εμπροσθόφυλλο μέχρι το οπισθόφυλλο. Οι εικόνες συμπληρώνουν, διανθίζουν το λεκτικό κείμενο, αποδίδουν την πλοκή με τρόπο διαφορετικό απ’ αυτόν που θα προσλάμβανε ο αναγνώστης αν περιοριζόταν μόνο στο λεκτικό. Οι εικόνες ενισχύουν και διευρύνουν το νόημα των λέξεων, προωθούν την πλοκή. Η δύναμη και η υπεροχή των εικόνων αναδεικνύεται σε κάθε σελίδα, δημιουργώντας ένα παιχνίδι ανάμεσα στον αναγνώστη και σ’ αυτές, εγείροντας παράλληλα και την φαντασία του.
Είναι πραγματική απόλαυση και πρόκληση συνάμα να στέκεσαι σε κάθε εικόνα του βιβλίου, σε σαλόνι ή στο πιο μικρό καρέ, προσπαθώντας να αντιληφθείς τη διασύνδεση των δύο μέσων, εικόνας και κειμένου. Οι εικόνες ενισχύουν τον κειμενικό λόγο προσθέτοντας στοιχεία που οδηγούν τη σκέψη του αναγνώστη σε μονοπάτια διακειμενικότητας, φαντασίας και κυρίως σε σκέψεις «έξω απ’ το κουτί» (συνήθως συμβαίνει το αντίθετο). Ίσως επειδή εικονογράφος και συγγραφέας είναι το ίδιο πρόσωπο.
Αν και εικονοβιβλίο, θεωρώ ότι πρόκειται για ένα διηλικιακό βιβλίο και δεδομένου ότι κάθε παιδί έχει διαφορετική αναγνωστική ετοιμότητα, είναι προτιμότερο να έχουν προηγούμενες αναγνωστικές εμπειρίες. Ιδανικά να έχουν ηλικία και γνώση τέτοια ώστε να μπορούν να αποκωδικοποιήσουν τη σχέση εικόνας κειμένου και να αντιληφθούν τη διακειμενικότητα και το χιούμορ.
Καθώς ολοκληρώνεται η αφήγηση ο ήρωάς μας μεγαλώνει. «Έτσι, τώρα που μεγάλωσα, αποφάσισα τελικά να γίνω εφευρέτης ιστοριών…» Μέσα από τις εμπειρίες του έχει συνειδητοποιήσει ότι σπουδαιότερος μάστορας είναι εκείνος που όχι απλώς επιδιορθώνει αλλά δημιουργεί τις δικές του ιστορίες «αυτός που καθορίζει την πορεία όλης της ιστορίας. Επειδή αν το καλοσκεφτείς, η φαντασία μας δεν έχει όρια…».
Η γραφή (λέξεις ή εικόνες) δίνει δύναμη στο δημιουργό. Τον κάνει Θεό που έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί ήρωες, να τους πεθαίνει, να χτίζει ή να καταστρέφει, να γελάει ή κλαίει, χωρίς να χρειάζεται να απολογηθεί σε κανένα. Και το κυριότερο, να φέρνει το τέλος όταν το επιθυμεί. Είναι ένα βιβλίο που αναδεικνύει όχι μόνο τη δύναμη της δημιουργικής γραφής αλλά -κυρίως- τη δύναμη της… δημιουργικής εικονογραφικής γραφής.
«Επειδή, αν το καλοσκεφτείς, η φαντασία μας δεν έχει όρια. Άρα οι ιστορίες δεν τελειώνουν ποτέ… ακόμα και όταν έχουν τελειώσει.»
Η πιο σπουδαία ιστορία που γράφουμε, ωστόσο, είναι η ιστορία της ζωής μας. Είναι σημαντικό να δίνουμε οι ίδιοι ΤΕΛΟΣ σε καταστάσεις που μας στενοχωρούν, προσβάλουν, καταπιέζουν, κακοποιούν ψυχικά ή σωματικά. Να λέμε ένα ηχηρό ΤΕΛΟΣ ακόμα και στις ίδια μας τις σκέψεις όταν καμιά φορά μας δημιουργούν άγχος. Να θυμίζουμε στον εαυτό μας τα όριά του. Χρειάζεται δύναμη και τόλμη να πεις «τέλος», χωρίς να απολογηθείς, να αλλάξεις το περιβάλλον σου αν δε σου ταιριάζει ή αν το σύστημα δεν βοηθάει, να φεύγεις εσύ και να αφήνεις τους άλλους πίσω. Αυτό είναι μια σπουδαία δεξιότητα που οφείλουμε να έχουμε καλλιεργήσει στα παιδιά από νωρίς και αυτό το βιβλίο γίνεται ένα σπουδαίο εργαλείο ακόμα και γι αυτό. Να τους καλλιεργήσουμε την αυτοπεποίθηση και την καθαρή εσωτερική ματιά τους, να ξέρουν κάθε πτυχή της προσωπικής τους ιστορίας, σε ποια σελίδα ή κεφάλαιο βρίσκονται, να έχουν το θάρρος να επιστρέφουν, να κάνουν παύση και να συνεχίσουν αργότερα.. Πάντα υπάρχει χρόνος, άλλωστε, όχι μόνο για επιδιορθώσεις αλλά και για -δημιουργική- γραφή νέων κεφαλαίων στη ζωή μας.
Ναι, είναι σίγουρα μάστορας η Noemi Vola! Πριόνι η φαντασία της, κατσαβίδι το χιούμορ της, μολύβια και χρώματα οι εικόνες της και οι ιδέες της, ψαλίδι η δημιουργικότητά της κι εμείς απολαμβάνουμε τα μαστορέματά της!
*Πρόταση δημιουργικής ανάγνωσης: Το βιβλίο δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να το διαβάσει με δύο τρόπους: Σαν ένα εικονοβιβλίο χωρίς λόγια, που αφηγείται την ιστορία μέσα σε μια πλούσια εικονιστική μορφή, πολυεπίπεδη και ανοιχτή σε ερμηνείες, εστιάζοντας σε οπτικά και γραφιστκά στοιχεία, αλλά και σαν ένα βιβλίο που έχει μόνο ένα μικρό κείμενο -χωρίς εικόνες. Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα το διαβάζει σαν silent book και η άλλη σαν ένα βιβλίο μόνο με λέξεις. Η μία ομάδα καλείται να δημιουργήσει το κείμενο η άλλη τις εικόνες. Η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των ομάδων θα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον όπως και οι ιστορίες που θα έχουν δημιουργηθεί.
