Συγγραφέας: Μάριους Μαρτσινκεβίσιους
Εικονογράφηση: Ίνγκα Ντάγκιλε
Μετάφραση (από τα αγγλικά): Αλέξανδρος Πανούσης
Εκδόσεις: Διάπλαση
Χρονιά έκδοσης: 2023
Ηλικίες: 5+, 7+
Το βότσαλο είναι μία ιστορία για το Ολοκαύτωμα. Μέσα από τα μάτια δύο παιδιών, δυο μικρών Εβραιόπουλων, του Έιταν και της Ρίβκα, γνωρίζουμε τα γεγονότα που συνέβησαν σε ένα γκέτο στην πόλη του Βίλνιους στη Λιθουανία κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Εβραίοι αιχμαλωτίστηκαν σε γκέτο εκεί – όπως και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης και στη συνέχεια, στο πλαίσιο της Τελικής Λύσης, μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, καταναγκαστικής εργασίας και θανάτωσης από τους Ναζί.
Ο συγγραφέας της ιστορίας,ο Λιθουανός Μάριους Μαρτσινκεβίτσιους (αλεξιπτωτιστής στον σοβιετικό στρατό, γιατρός, βελονιστής και βραβευμένος συγγραφέας παιδικών και όχι μόνο βιβλίων, μεταξύ άλλων) έχει γράψει ένα πολύ συναισθηματικό και συγκινητικό βιβλίο για ένα τόσο βαρύ θέμα και μαζί με την Ίνγκα Ντάγκιλε -που η εικονογράφησή της πλαισιώνει την αφοπλιστική αφήγηση- παράγουν ένα πραγματικά δυνατό αποτέλεσμα.
Ο Έινταν και η Ρίβκα είναι δύο φίλοι που ζουν μαζί στο γκέτο και περνάνε τις ημέρες τους παίζοντας και παρατηρώντας τι συμβαίνει γύρω τους. Η καθημερινότητα τους είναι ένα συνονθύλευμα από παιδικές εικόνες, οι οποίες όμως καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τον φόβο και την αβεβαιότητα που είναι και τα κυρίαρχα συναισθήματα που επικρατούν μέσα στο χώρο αυτό. Η φιλία τους είναι και η κινητήρια δύναμή τους για να αντέχουν το ζόφο του εγκλεισμού και της απώλειας.
Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου είναι το άνοιγμα και το κλείσιμο της ιστορίας. Ξεκινάει συστήνοντάς μας όλους τους πρωταγωνιστές με φόντο το κίτρινο ζωηρό χρώμα, που παραπέμπει στο χρώμα του άστρου του Δαυίδ που φορούσαν στο πέτο τους οι Εβραίοι για να ξεχωρίζουν- και τελειώνει έχοντας στη θέση του καθενός ένα βότσαλο πάνω από το όνομά του εκτός από την Ρίβκα, τη μοναδική επιζήσασα, της οποίας έχουμε την εικόνα. Αξίζει εδώ να αναφερθεί, ότι σε συνέντευξή της* η Νταγκίλε αποκάλυψε πως εμπνεύστηκε όλους τους χαρακτήρες του βιβλίου από φωτογραφίες υπαρκτών προσώπων από διάφορα γκέτο της Ευρώπης και τους απέδωσε ως φόρο τιμής προς αυτούς. Τα κτήρια είναι εμπνευσμένα από την πόλη του Βίλνιους την εποχή εκείνη, ενώ η χρωματική παλέτα που έχει χρησιμοποιήσει επίσης έχει ως αφετηρία το Βίλνιους, σε μια προσπάθεια να μεταφέρει την αίσθηση, την εικόνα και την “μυρωδιά” της εποχής εκείνης.
Πρόκειται για ένα πολύ τρυφερό βιβλίο γεμάτο συμβολισμούς, όπου το φανταστικό μπερδεύεται με το πραγματικό, καθώς αυτός είναι ένας λιγότερο επώδυνος τρόπος να μιλήσεις σε παιδιά για κάτι τόσο σκοτεινό και δύσκολο όπως το Ολοκαύτωμα. Η εικονογράφηση χρησιμοποιείται ως μέσο για την αφήγηση της ιστορίας μας. Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε η Ίνγκα Ντάγκιλε ήταν να καταφέρει να αποδώσει μία τόσο στενάχωρη και σκληρή ιστορία με τον κατάλληλο τρόπο καθώς απευθύνεται σε παιδιά. Το έντονο ζωηρό κίτρινο χρώμα- αν και όπως αναφέρθηκε παραπάνω παραπέμπει στο άστρο του Δαυίδ, εδώ συμβολίζει το φώς, την ελπίδα και την ελευθερία. Σταδιακά στην αφήγηση παραχωρεί τη θέση του στο μαύρο, που συνδέεται με το άγνωστο, τον φόβο και τέλος τον θάνατο. Τα κοράκια είναι σύμβολα πολέμου (Ναζί στρατιώτες) και οι κραυγές τους / κρωξίματα παραλληλίζονται με την τραχιά γερμανική γλώσσα. Το παιδικό μυαλό του Έινταν μεταφράζει αυτές τις τόσο τραυματικές εικόνες σε μια προσωπική ιστορία και με μεγάλη προσοχή και ευαισθησία ο Μαρτσινκεβίτσιους μας μεταδίδει το ζοφερό κλίμα χωρίς η αφήγηση να χάνει κάτι από την ουσία του θέματος. Η περιγραφή της συναυλίας, η οποία διακόπτεται από την είσοδο των Ναζί στον χώρο και σηματοδοτεί την αρχή του τέλους είναι συγκλονιστική. Η μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο, η πιο δυνατή σκηνή του βιβλίου -μαζί με τη συναυλία- γίνεται με έναν σχεδόν ποιητικό τρόπο όπου ο μικρός πρωταγωνιστής καθώς μας μιλάει μεταμορφώνεται σταδιακά σε ένα άψυχο βότσαλο. Και εκεί που όλα δείχνουν να έχουν τελειώσει, το βότσαλο αποκτά συμβολική διάσταση και παίρνει πάνω του όλο το βάρος και την “ευθύνη” της μνήμης.
Το βότσαλο που στα εβραϊκά αποδίδεται “Tz’ror” σημαίνει και δεσμός. Συμβολίζει τον δεσμό του νεκρού με τους ζωντανούς και αποδίδεται και ως φόρος τιμής στη μνήμη του. Γι’ αυτό και όποιος επισκέπτεται έναν εβραϊκό τάφο εναποθέτει ένα βότσαλο. Αυτή τη μνήμη των νεκρών του Ολοκαυτώματος που έχουμε υποχρέωση να διατηρήσουμε απο σεβασμό σε αυτούς που διώχθηκαν. Να μην επιτρέψουμε να επαναληφθεί ποτέ κάτι αντίστοιχο. Ποτέ ξανά!
