Η σύγχρονη τάση στο παιδικό βιβλίο σταδιακά μετατοπίζει την επιλογή με βάση την εικονογράφηση και την ιστορία, σε βιβλία που το παιδί μπορεί να δει και να αποδεχτεί τον εαυτό του από πολύ μικρή ηλικία και που οι διαφορετικές πραγματικότητες παίρνουν σάρκα και οστά. Το βιβλίο συχνά καλείται να γίνει αρωγός προκειμένου να μιλήσουν γονείς και εκπαιδευτικοί για δύσκολα θέματα. Δύο πρόσφατες εκδόσεις που απευθύνονται σε διαφορετικές ηλικίες έρχονται να συνεισφέρουν σε αυτό.
Το «Αγαπώ το σώμα μου γιατί…» των Σέλι Άναντ και Νόμι Έλενσον σε εικονογράφηση της Έρικα Ροντρίγκεζ Μεντίνα (μτφρ. Π. Παπαδιά, Εκδ. Ψυχογιός), απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (3 ως 6 ετών) και θίγει θέματα αυτοαποδοχής, αυτοεκτίμησης και ταυτότητας. Το κείμενο λιτό, κατανοητό, σε άμεση σύνδεση με τον κόσμο του παιδιού και τις δραστηριότητές του. Στις σελίδες του βιβλίου ένα παιδί βλέπει τον εαυτό του στη παιδική χαρά, στη βιβλιοθήκη, στη παραλία να ξαπλώνει χωρίς ενοχές και να φτιάχνει κάστρα στην άμμο. Στερεότυπα σε σχέση με το σώμα ανατρέπονται αβίαστα μέσα από τη συμπεριληπτική εικονογράφηση. Παιδιά με διαφορετικά σώματα, ηλικίες, κινητικές ικανότητες, χρώμα δέρματος και μαλλιών, σημάδια που αφήνουν παθήσεις όπως η λεύκη, όλα χωράνε στις σελίδες του βιβλίου. Το σώμα «είναι το σπίτι του μυαλού μου, που ρουφά σα σφουγγάρι κάθε νέα πληροφορία» και άρα το φροντίζω, καλύπτω τις ανάγκες του, ακολουθώ τους βασικούς κανόνες σωματικής υγιεινής αλλά και ψυχικής υγείας. Κείμενο χωρίς διδακτισμό και εικόνες που αναλαμβάνουν τον ρόλο να εξηγήσουν τα τι και τα πώς και στο πιο μικρό παιδί. Το παιδί αγαπάει, αγκαλιάζει το σώμα του, δεν το χαρακτηρίζει. Μαθαίνει να χαλαρώνει όταν βλέπει στις σελίδες του βιβλίου τα παιδιά να παίρνουν βαθιές ανάσες, καθώς περνούν χρόνο στη φύση, διαβάζουν, ζωγραφίζουν, γράφουν τις σκέψεις τους. Όταν η αποδοχή του εαυτού μας και του διαφορετικού χτίζεται από τις μικρές ηλικίες.
Για τις μεγαλύτερες ηλικίες (9+) έρχεται το «Το σώμα μου, μου ανήκει!» των Isabelle Filliozat και Margot Fried-Filliozat (μτφρ. Π. Παπαδιά, Εκδ. Παπαδόπουλος), να μιλήσει για δύσκολα θέματα με τρόπο απλό, κατανοητό, με αμεσότητα, χωρίς περιστροφές και ταμπού. Είναι άλλωστε επιτακτική η ανάγκη τα παιδιά να κατανοήσουν τι σημαίνουν έννοιες όπως συναίνεση, σωματικά όρια, σεξουαλική κακοποίηση. Οι συγγραφείς εδώ, με την πολύτιμη εμπειρία τους ως ψυχοθεραπεύτριες, δε μένουν μόνο σε ορισμούς και περιγραφές, αλλά διεισδύουν ξεκάθαρα σε συναισθήματα, ανασφάλειες, απαντούν σε ερωτηματικά, εκλογικεύουν αντιδράσεις. Εντυπωσιακά απλή και κατανοητή η αναφορά στο κεντρικό νευρικό σύστημα και πώς σε περίπτωση κινδύνου είναι αυτό που μας οδηγεί σε αντιδράσεις επίθεσης, φυγής ή και σε πάγωμα. Οι εικόνες συμπληρώνουν το κείμενο και δεν αφήνουν περιθώρια για παρεξηγήσεις. Μιλάει για τη «φούσκα ασφαλείας» (safety bubble) του καθενός μας και το πώς ένα παιδί κάνει τα όρια του σεβαστά, σεβόμενο ωστόσο και τα όρια των άλλων. Μοναδική η αναφορά στη συναίνεση και τι σημαίνει αυτό, κάνοντας απτή εικόνα όλες αυτές τις καταστάσεις που συχνά μπερδεύουν. Όχι δεν υπάρχει συναίνεση όταν λέμε «ναι» γιατί δεν τολμάμε να πούμε «όχι», όταν κοιμόμαστε ή όταν δεν ξέρουμε ακριβώς περί τίνος πρόκειται. Και ναι, έχουμε δικαίωμα να αλλάξουμε γνώμη, γιατί κάθε στιγμή είναι διαφορετική. Μιλάει για τον τροχό της συναίνεσης που μπορεί ένα παιδί να ανακαλέσει σε ποικίλες καταστάσεις, αλλά και για τις φορές που η φωνή λέει «ναι» και το σώμα λέει «όχι». Καλεί το παιδί να παρατηρήσει και να κατανοήσει το σώμα του που του μιλάει. Και όχι, το να προσπαθείς να ευχαριστείς τον άλλο ακόμα και όταν δε θες δεν μπορεί να είναι συναίνεση. Ούτε αποτελεί ευγένεια το να λέμε ναι σε όλα. Το βιβλίο τονίζει τη δύναμη της παρατήρηση των άλλων. Σημαντικό όπλο σε αυτό αποτελεί η «ενσυναίσθηση». Τόσο για να νιώσουμε όσα νιώθει ο άλλος, να συνδεθούμε, να σεβαστούμε τα όρια του, αλλά και ραντάρ κινδύνου καθώς μας βοηθάει συχνά να αντιληφθούμε και τις προθέσεις του.
Με παραδείγματα και εικόνες, οι συγγραφείς μιλούν για πράξεις βίας και παρενόχλησης, που καλύπτονται συχνά πίσω από το πέπλο της ευγένειας, αλλά και τη σχέση κυριαρχίας που κρύβεται πίσω από μια κακοποιητική σχέση. Η λύση είναι σαφής, σπάμε τη μοναξιά, μιλάμε σε πρόσωπα εμπιστοσύνης όσο δύσκολο και αν είναι αυτό. Κατανοώντας λοιπόν δικαιώματα, μπερδεμένα συναισθήματα, συμπεριφορές, το παιδί γνωρίζει τι να κάνει αν συμβεί κάτι στο ίδιο ή σε ένα φίλο του. Γιατί το παιδί που γνωρίζει, κατανοεί και τολμάει να μιλήσει, προστατεύεται. Ένα βιβλίο που κερδίζει γονείς και παιδιά, απαραίτητο σε κάθε βιβλιοθήκη.
