Κείμενο: Πάνος Χριστοδούλου
Εικονογράφηση: Στέλλα Στεργίου
Εκδόσεις: Μικρή Σελήνη
Χρονιά εκδοσης: 2023
Ηλικίες: 7+, 9+, 12+
Ένα βιβλίο για τα δικαιώματα των παιδιών; Ένα βιβλίο που μιλάει απευθείας στα παιδιά και τα αντιμετωπίζει ως ίσο προς ίσο, θέλοντας να τα ενημερώσει, χωρίς να τους συμπεριφερθεί ως άβουλα πλάσματα που θέλει να τα διδάξει; Κι όμως. Επιτέλους κρατάμε στα χέρια μας ένα σπουδαίο βιβλίο, μια δουλειά που συνολικά ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις που έχουμε από ένα βιβλίο γνώσεων το οποίο καταπιάνεται με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Παιδιών και αντλεί έμπνευση από τα 42 άρθρα της* (σ.σ. τα άρθρα 43-52 αποτελούν άρθρα του ΟΗΕ που παρακολουθεί την εφαρμογή της Σύμβασης από τα κράτη που την έχουν υπογράψει).
Το βιβλίο “Εχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα!” σε καλεί να το ανοίξεις ήδη από το εξώφυλλό του. Είναι το μέγεθος, τα έντονα, φωτεινά χρώματα και η παιδικότητα που αναδύεται από τα σχέδια της Στέλλας Στεργίου που σε προκαλούν να το πάρεις στα χέρια σου. Ένα πρώτο ξεφύλλισμα αποκαλύπτει τα βασικά του στοιχεία. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη: στο πρώτο υπάρχουν οκτώ – ας τις πούμε – ενότητες, κάθε μία από τις οποίες έχει το δικό της χρώμα που ξεχωρίζει και μιλάει για κάθε ένα από τα βασικά δικαιώματα των παιδιών. Ξεκινάει δίνοντας τον ορισμό “τι είναι παιδί” μέσα από τη συνομιλία δύο αδερφών, ενός κοριτσιού κι ενός αγοριού. Και αμέσως μετά αρχίζει ο αναγνώστης να διαβάζει για το κάθε δικαίωμα ξεχωριστά, για την ταυτότητα, το δικαίωμα στην οικογένεια, στο σπίτι και στην εκπαίδευση ως το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση, την υγεία και το παιχνίδι. Με λόγο απλό και σαφή, που είτε βλέπουμε μέσα συννεφάκια ομιλίας- όπως ακριβώς συναντάμε στα κόμικς – είτε σε κουτάκια ή κείμενο μέσα στην εικονογράφηση, αρχίζουμε να εμβαθύνουμε στο θέμα. Δεν αναφέρονται μονολεκτικά τα δικαιώματα, δεν γίνεται μια απλή παράθεση, αλλά οι διάλογοι των παιδιών-πρωταγωνιστών ή διάφορων αντικειμένων που παίρνουν ζωή (είδη σπιτιού ή αντικείμενα που μπορούμε να βρούμε σε μια τάξη, κλπ) δίνουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα τι σημαίνει το κάθε δικαίωμα.
Το βιβλίο χωρίζεται σχεδόν στη μέση από ένα υπέροχο, πολύχρωμο άναπτυγμα στο οποίο εμφανίζεται η πόλη των δικαιωμάτων και η οποία σηματοδοτεί την αρχή του δεύτερου μέρους του βιβλίου. Εκεί γνωρίζουμε μέσα από μικρές βιογραφίες παιδιά που έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο στην εδραίωση κάποιων δικαιωμάτων, διαβάζουμε τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με λόγια απλά και κατανοητά, ανατρέχουμε στο γλωσσάρι που επεξηγεί έννοιες που ίσως μας είναι άγνωστες, μαθαίνουμε περισσότερες πληροφορίες για το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τον φορέα που δημιούργησε μαζί με τον εκδοτικό οίκο Μικρή Σελήνη το βιβλίο “Εχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα!” και κλείνει με μια πολύ σημαντική πληροφορία, μια σελίδα που ιδανικά θα θέλαμε να μην χρησιμοποιηθεί ποτέ από παιδιά: πληροφορίες για το πού να αναποτανθούν σε περίπτωση που αισθανθούν ότι βρίσκονται σε κίνδυνο.
Η δεύτερη ανάγνωση, η πιο προσεχτική, είναι αυτή που μας αποκαλύπτει τη δουλειά που κρύβεται πίσω από τις σελίδες του βιβλίου, τόσο σε ό,τι αφορά τον τρόπο που δίνονται οι πληροφορίες μέσα από το κείμενο αλλά και την εικονογράφηση συνολικά. Ο συγγραφέας Πάνος Χριστουδούλου, που είναι και ο Διεθυντής του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, καταφέρνει μέσα από το κείμενό του – που, ναι μεν βασίζεται στο κείμενο της διεθνούς σύμβασης, δεν μας έρχεται όμως αυτούσιο μέσα στο βιβλίο – να συνομιλήσει με τον αναγνώστη του, χωρίς να φανεί αν στην πραγματικότητα μιλάει ένας μεγάλος. Φέρνει στο προσκήνιο όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που θα χρειαστεί να ξέρει ένα παιδί για τα δικαιώματά του, χωρίς να βαραίνει το κείμενο με περιττές- στη συγκεκριμένη φάση – λεπτομέρειες που θα λειτουργούσαν πιθανώς απωθητικά. Όλο το πρώτο μέρος του βιβλιου στήνεται με τη λογική ενός ανοιχτού διαλόγου ανάμεσα σε παιδιά, κάτι που το κάνει εξαιρετικά θελκτικό και ενδιαφέρον αναγνωστικά.
Η εικονογράφηση της Στέλλας Στεργίου έχει ρόλο συμπρωταγωνιστικό σε σχέση με το κείμενο, όχι συμπληρωματικό, σίγουρα δε σε καμία περίπτωση απλώς διακοσμητικό, όπως αρκετές φορές συμβαίνει και με άλλα βιβλία. Τα έντονα, πλακάτα χρώματα σε συνδυασμό με την κόμικ αισθητική κεντρίζουν αμέσως το ενδιαφέρον. Οι εικόνες της εμπερικλείουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, οι οποίες μεταφέρονται στον αναγνώστη χωρίς να επαναλαμβάνονται αυτά που αναφέρονται ήδη στο κείμενο. Η Στεργίου χρησιμοποιεί μάλιστα και διάφορα κόλπα για να “μιλήσει” και η ίδια για τα δικαιώματα, όπως για παράδειγμα στο δισέλιδο του δικαιώματος στο σπίτι, όπου σκιαγραφεί τη σημασία του καταφυγίου χωρίς να χρειαστεί να προστεθεί επιπλέον επεξηγηματικό κείμενο. Οι χαρακτήρες που έχει δημιουργήσει είναι παιδιά όλων των ηλικιών, φυλών, ταυτοτήτων, είναι παιδιά που βλέπουμε κάθε μέρα, και όλα τους είναι εδώ και καλούν τους φίλους-αναγνώστες τους να καθρεφτιστούν στις σελίδες του βιβλίου. Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει και στο δισέλιδο του δικαιώματος στο παιχνίδι, όπου όλες οι πληροφορίες είναι δοσμένες μέσα από ένα επιτραπέζιο, κάνοντας την ανάγνωση διασκέδαση, ενώ παράλληλα προσφέρει πλήθος στοιχείων που ίσως να ήταν και άγνωστα ως τώρα στους αναγνώστες.
Το “Έχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα!” είναι εν κατακλείδι ένα εξαιρετικό βιβλίο που έχει φτιαχτεί όχι μόνο για να απευθύνεται σε παιδιά, αλλά – το σημαντικότερο – να τα αφορά. Για πρώτη φορά ένα ελληνικό παιδικό βιβλίο γνώσεων περιλαμβάνει χαρακτήρες όλων των ηλικιών, ταυτοτήτων, φύλων, φυλών, μειονοτήτων και εμφάνισης, ενώ υπάρχει πλήρης αντιπροσώπευση όλων των πραγματικών οικογενειών που υπάρχουν στον κόσμο μας. Παράλληλα, λαμβάνουμε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου σωστές πληροφορίες μέσα από τις εμπεριστατωμένες απόψεις ειδικών, που συμβάλλουν με τις γνώσεις τους και την εμπειρία τους να γίνει αυτό το βιβλίο όσο πιο πολύ αντιπροσωπευτικό της πραγματικότητας, να καθρεφτίζει την κοινωνίας μας. Παιδιά μετανάστες, πρόσφυγες, παιδιά υιοθετημένα, παιδιά που ζουν με τους παππούδες τους, με γονείς του ίδιου ή διαφορετικού φυλου, παιδιά που έχουν χωριστεί από τους γονείς τους, που έχουν μια αναπηρία, που δυσφορούν μέσα στο φύλο τους, για θέματα υγείας που ως τώρα θεωρούσαμε ταμπού να συζητήσουμε με τα παιδιά, όπως αυτά τις ψυχικής υγείας. Όλα είναι εδώ.Ένα βιβλίο που αξίζει και πρέπει να μπει σε όλες τις παιδικές βιβλιοθήκες, να διαβαστεί από τα παιδιά, να δουλευτεί στα σχολεία, όχι μόνο στα νηπιαγωγεία και τα δημοτικά, αλλά και στη δευτεροβάθμνια εκπαίδευση. Να το κάνουν τα παιδιά κτήμα τους, να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους και να μάθουν να διεκδικούν αυτά που δικαιωματικά τους ανήκουν. Και μέσα από τη γνώση θα γίνουν ενεργοί πολίτες της κοινωνίας, που θα αγωνίζονται για τα δικαιώματα όλων.
*Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού, γνωστή και ως Διακήρυξη της Γενεύης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, είναι ένα διεθνές κείμενο το οποίο προωθεί και προασπίζει τα δικαιώματα των παιδιών, συντάχθηκε από την Εγκλαντάιν Τζεμπ και υιοθετήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 1924 από την Κοινωνία των Εθνών. Μια ελαφρώς αναθεωρημένη έκδοση αυτής της διακήρυξης υιοθετήθηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών το 1946, ενώ στις 20 Νοεμβρίου 1959 η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε τη δική της ομώνυμη διακήρυξη, η οποία αποτελούσε μια πιο εκτενή έκδοση της προηγούμενης. Η ημερομηνία αυτή, δηλαδή η 20η Νοεμβρίου, υιοθετήθηκε τελικά ως η Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού. Αυτήν τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού ακολούθησε το 1989 η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού που υιοθετήθηκε και εγκρίθηκε από τη γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και επικυρώθηκε με το ψήφισμα 44/25 της γενικής συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών της 20ης Νοεμβρίου 1989. Τέθηκε σε ισχύ στις 2 Σεπτεμβρίου 1990, σύμφωνα με το άρθρο 49. (Πηγή: Wikipedia)
