Όταν γέννησα το παιδί μου, ένα από τα αστεία που λέγαμε μεταξύ μας, με φίλους που είχαν επίσης πρόσφατα αποκτήσει παιδιά, ήταν ότι φεύγοντας από το μαιευτήριο ξέχασαν να μας δώσουν το φύλλο οδηγιών, το manual. Ευτυχώς, είχα φροντίσει κάποια χρόνια πριν, περισσότερο ως αστείο και λιγότερο ως προσπάθεια να “προετοιμαστώ” για το roller coaster της μητρότητας, να αγοράσω σε ένα ταξίδι το “The Baby Owner’s Manual: Operating Instructions, Trouble-Shooting Tips, and Advice on First-Year Maintenance (Owner’s and Instruction Manual)“** που μου είχε φανεί τρομερά αστείο. Και ήταν! Γραμμένο με πάρα πολύ χιούμορ από τον παιδίατρο Dr. Louis Borgenight και τον γιο του Joe Borgenicht [D.A.D. (=πατέρας) τα αρχικά της επαγγελματικής του ιδιότητας, M.D. (=γιατρός) του πατέρα του], και εικονογράφηση εγχειριδίου, μου πρόσφερε απλόχερα βασικές γνώσεις διαχείρισης προβλημάτων με βρέφη και κυρίως άφθονο γέλιο!
Ήταν ένα βιβλίο για γονείς.
Τα χρόνια πέρασαν, το παιδί μεγάλωσε, ήρθαν πολλά βιβλία στα χέρια μου, πολλά από τα οποία διαβάστηκαν δυνατά (αμέτρητες φορές), κύριως δε βιβλία συμπεριφοράς, βιβλία συναισθημάτων, βιβλία αντιμετώπισης δραμάτων της παιδικής ηλικίας.
Ήταν βιβλία για παιδιά.
Ή μήπως είχαν την εμφάνιση βιβλίων για παιδιά; Βιβλία που η εικονογράφηση παίζει βασικό ρόλο, τα χαρούμενα, έντονα χρώματα τραβούν το μάτι, τα μικρά κείμενα απασχολούν για λίγο το αναγνωστικό κοινό, μια δόση γλυκύτητας και πολλές δόσεις διδαγμάτων, παρατηρήσεων και προτροπών: τι να κάνεις με την πάνα, πώς να πετάξεις την πιπίλα, πώς να θηλάσεις, πώς να μην τσακώνονται τα αδέρφια, πώς να μην μαλώνουμε στο σχολείο, πώς να μην (… συμπληρώστε ανάλογα).
Πολλές φορές μπαίνω από επαγγελματική διαστροφή σε fora και ομάδες γονέων και πλέον δεν εκπλήσσομαι από το πόσες φορές θα διαβάσω την ερώτηση “θα ήθελα να μου προτείνετε ένα βιβλίο για να κόψει την πιπίλα”, “…ένα βιβλίο για να μη χτυπάει τον/τη φίλο/η του”, “ένα βιβλίο για τον ερχομό του νέου μέλους της οικογένειας”, “ένα βιβλίο για να κόψει την πάνα, τη συγκοίμηση, να φωνάζει, να κλαίει, να μάθει να τρώει σωστά” και πόσα άλλα που θεωρητικά ανήκουν θεματολογικά στα βοηθήματα γονέων. Και αναρωτιέμαι (πολλές φορές και δυνατά): αποτύχαμε τόσο πολύ ως γονείς οι άνθρωποι της γενιάς μου (και οι πιο νέοι) που χρειαζόμαστε οδηγίες χρήσης για τα παιδιά μας; Δεν έχουμε τις γνώσεις, δεν μας έμαθαν οι δικοί μας γονείς; Μήπως επειδή όλα άλλαξαν από όταν εμείς μεγαλώναμε, άλλαξαν οι συνθήκες και οι απαιτήσεις, εμείς δεν έχουμε το απαραίτητο know-how; Μήπως δε διαθέτουμε τον χρόνο να ασχοληθούμε με τα θέματα που απασχολούν τα μικρά μέλη της οικογένειάς μας, πασάροντας με άνεση την επίλυση του εκάστοτε προβλήματος σε κάποιο εικονογραφημένο (κατά κύριο λόγο) βιβλίο; Να, πάρε αυτό να το διαβάσουμε να δεις πώς το αντιμετωπίζει το λαγουδάκι. Σε μια εποχή που η πληροφορία, η υποστήριξη και η γνώση μας προσφέρεται πολλές φορές ακόμα και δωρεάν, γιατί έχουμε τόσο μεγάλη ανάγκη να διαβάσουμε στα παιδιά μας βιβλία που πρακτικά έχουν ως κοινό εμάς τους ίδιους; Και στην τελική εκείνα δεν τα αφορούν καθόλου. Και δικαιολογημενα.
Δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι πολλές φορές εμείς οι γονείς καταφεύγουμε σε λύσεις που θα μας δώσουν εργαλεία να βοηθήσουμε/συμβουλεύσουμε τα παιδιά μας, ειδικά όταν μιλάμε για σοβαρά θέματα όπως η απώλεια, ο θάνατος, ο πόλεμος, ο ξεριζωμός, η κάθε είδους κακοποίηση. Δεν είναι μεμπτό, ίσα ίσα είναι ενήλικη στάση και δείγμα αναγνώρισης ενός προβλήματος και αναζήτηση της λύσης.
Ευτυχώς πέρασαν όμως από τα χέρια μου και βιβλία με ιστορίες, ιστορίες που διαβάσαμε μαζί με το παιδί και μαγευτήκαμε, ιστορίες και παραμύθια, κλασικά και καινούργια, που τελικά εκείνα ήταν που έμειναν χαραγμένα στο παιδικό μυαλό. Οι ιστορίες, όχι τα διδάγματα και οι οδηγίες. Αυτές ξεχάστηκαν την ώρα που το βιβλίο έκλεισε.
Προβληματίζομαι γιατί κοιτώντας την πρόσφατη βιβλιοπαραγωγή που απευθύνεται σε παιδιά νιώθω πως κάπου στην πορεία χάσαμε αυτές τις ιστορίες. Τις χάσαμε και θα έλεγα πως φταίμε εμείς, οι γονείς, που αναζητώντας πάντα “το νόημα”, το ηθικό δίδαγμα, τη βοήθεια σε θέματα γονεϊκότητας μπορεί και να αναγκάσαμε τους δημιουργούς να μας μιλήσουν για άλλα θέματα. Να σταματήσουν να μας διηγούνται ιστορίες και να στραφούν στα πιο πεζά, στα πιο καθημερινά, αυτά που ζητούν λύσεις.
Κι έμειναν οι ιστορίες στα αζήτητα.
Μια ιστορία όμως κινητοποιεί τον αναγνώστη, έχει τη δύναμη να δημιουργεί μυθιστορηματικά τοπία, να μαγέψει, να ταξιδέψει, να δημιουργήσει μια νέα παράλληλη ζωή, να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα. Βιβλία με ήρωες που διαβάζοντας τις ιστορίες τους πήραν το παιδί από το χέρι και του άνοιξαν τα φύλλα της ντουλάπας που οδηγεί σε κόσμους μαγικούς, όπως της Νάρνια. Βιβλία που οι ιστορίες τους έδρασαν καταπραϋντικά στο βασανισμένο παιδικό μυαλό, έδωσαν διέξοδο. Όχι λύση έτοιμη. Γιατί οι ιστορίες έχουν μεγαλύτερη επίδραση στον αναγνώστη από ένα ακόμα εικονογραφημενο μάθημα που τελικά δεν θα αφήσει πίσω του κανένα απολύτως αποτύπωμα.
Θέλουμε πίσω τις ιστορίες, θέλουμε πίσω τις μάγισσες, τους δράκους και τους ιππότες, αυτούς που μπορεί να φοράνε πανοπλία και να κρατούν σπαθί, αλλά μπορεί και να κρύβουν τις μυστικές δυνάμεις τους κάτω από τα καθημερινά τους ρούχα. Θέλουμε πίσω τις περιπέτειες σε νησιά και δάση, τις παρέες παιδιών και τις αναζητήσεις σε μαγεμένους τόπους ή και στο διπλανό εγκαταλελειμμένο σπίτι. Θέλουμε πίσω τις ιστορίες, αυτές που σε κάνουν να γελάς, να συγκινείσαι, να νιώθεις, να συμπάσχεις, να ζεις, να αγωνιάς, να ονειρεύεσαι.
* Ο Clym Evernden είναι βραβευμένος καλλιτέχνης και ένας από τους επιδράστικότερους του είδους του σύμφωνα με την Evening Standard, δημιούργησε το παραπάνω βίντεο βασισμένο στα Χρονικά της Νάρνια: Το λιοντάρι, η Μάγισσα και η ντουλάπα του C. S. Lewis
** Το βιβλίο μεταφράστηκε και στα ελληνικά και κυκλοφορεί ως “Μωρό. Οδηγίες χρήσης – Εγχειρίδιο λειτουργίας, αντιμετώπιση προβλημάτων, κόλπα και συμβουλές για τους πρώτους δώδεκα μήνες, σε μετάφραση Κικής Κουράκου, εκδ. Αιώρα (2006).
