Συγγραφεάς: Σοφία Νικολιδάκη
Εκδόσεις: Δισίγμα
Χρονιά έκδοσης: 2024
Ηλικίες: για γονείς/εκπαιδευτικούς
Τι σχέση έχει άραγε το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο με τη φιλοσοφία; Για πολλούς και μόνο το άκουσμα της λέξης φιλοσοφία γεννά συνειρμούς με ογκώδη βιβλία και πολύπλοκες έννοιες, ενώ στην καλύτερη περίπτωση να σκεφτεί κάποιος τον Αλαίν Ντε Μποτόν και τα βιβλία του. Μπορούν τα παιδιά να αναρωτηθούν, να θέσουν φιλοσοφικά ερωτήματα μέσα από ένα παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο και το κυριότερο πόσο εύκολη είναι μια προσέγγιση, πόσο απαραίτητη είναι και από ποια ηλικία;
Η νηπιαγωγός Σοφία Νικολιδάκη στο βιβλίο της «Φιλοσοφία με παιδιά μέσα από εικονογραφημένα παιδικά βιβλία» μας αποδεικνύει ότι το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο μπορεί να είναι πολλά παραπάνω από ιστορίες για καληνύχτα. Βέβαια η πρώτη εικόνα ενός βιβλίου που περιλαμβάνει 390 σελίδες και μιλάει για φιλοσοφία εύκολα τρομάζει. Η Σοφία Νικολιδάκη ωστόσο έγραψε ένα βιβλίο που αν και βρίθει επιστημοσύνης, δε είναι απαραίτητη για να σε κάνει να το κατανοήσεις και κυρίως για να το χρησιμοποιήσεις, να διαβάσεις και τις 390 σελίδες του. Άλλωστε δε χρειάζεται να διαβάσεις όλα τα κεφάλαιά στη σειρά. Μπορείς να επιλέξεις κάποια από τα περιεχόμενα, στοιχείο που κάνει ένα βιβλίο εγχειρίδιο όπως αυτό να μεταμορφώνει το δύσκολο εγχείρημα σε προσιτό, καθώς καθοδηγεί τον αναγνώστη με πρακτικά παραδείγματα πολλών και διαφορετικού τύπου δράσεων. Από αανοιχτού τύπου ερωτήσεις, που μπορεί να γράφονται ακόμη και σε χάρτινο ζάρι ή να μπαίνουν σε «βάζα ερωτήσεων» μέχρι ερωτήσεις που όπως ομαδοποιούνται, δίνουν αφορμή για συζήτηση, ίσως και για χωρισμό σε επιμέρους ομάδες, για δραματοποίηση της ιστορίας και φυσικά για ζωγραφική απεικόνιση.
Είναι γεγονός ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ρωτούν με γνήσια απορία και θαυμασμό για να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Ιδιότητα που σταδιακά χάνεται καθώς συχνά αντικαθίσταται από απομνημόνευση γνώσεων. Η φιλοσοφία τι μπορεί λοιπόν να κάνει; Να ανοίξει παράθυρο στον τρόπο σκέψης των παιδιών, να δώσει χώρο ελευθερίας να θέσει ερωτήματα όπως «τι νομίζεις ότι συμβαίνει;», «ποια είναι η πιο σημαντική ιδέα εδώ;», «πώς θα ένιωθες αν…». Πώς θέλουμε να ‘ναι ο φίλος μας; Χαρούμενος, χτενισμένος, λίγο ατακτούλης; Ποια τα κριτήρια που κάνουν κάποιον φίλο μας; Τα παιδιά μπορούν να κάνουν ζωγραφιές που δίνουν μορφή και όνομα σε ένα φανταστικό φίλο.
Μας λέει ακόμα ότι μια δανειστική βιβλιοθήκη μπορεί να γίνει ιδανικό περιβάλλον φιλοσοφίας με παιδιά, καθώς επιτρέπει να τίθεται το ίδιο ερώτημα σε μεγάλο αριθμό παιδιών και παράλληλα η οπτική διαφορετικών παιδιών για το ίδιο βιβλίο συζητιέται, μοιράζεται. Δίνεται έτσι η δυνατότητα για σύγκριση ιδεών για το ίδιο βιβλίο και η δραματοποίηση των ρόλων.
Με αφορμή λοιπόν μια σειρά από εικονογραφημένα βιβλία, η Σοφία Νικολιδάκη δίνει για κάθε ένα μια εκτενή λίστα από απτά παραδείγματα. Ο Πινόκιο γίνεται αφορμή για συζήτηση σε σχέση με το ψέμα. Πότε δικαιολογούμε το ψέμα και πότε όχι. Η δραματοποίηση στο βιβλίο «Κάτι Άλλο» μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να κατανοήσουνε την έννοια του ανήκω σε μια ομάδα ή του αποκλεισμού από μια ομάδα. Το «Ψάρι Ουράνιο Τόξο» του Marcus Pfister, «Η Χώρα των Τεράτων» του Maurice Sendak, «Η Πετρόσουπα» του Jon J. Muth, «Οι Τρεις Ληστές» του Tomi Ungerer είναι μερικά από τα βιβλία που δίνουν αφορμές για αναστοχασμό, κριτική σκέψη, κατανόηση. Πώς φτιάχνουμε μία πετρόσουπα, τι μπορώ να μοιραστώ, τι είναι δώρο; Τι είναι κλοπή και τι όχι; Μήπως τα παιδιά να φτιάξουν μία λίστα με τα δικά τους «ευχαριστώ»;
Και τι γίνεται με τα σιωπηλά βιβλία; Τα σιωπηλά βιβλία επιτρέπουν διαφορετικές αναγνώσεις, ξεπερνούν τα όρια της διαφορετικής γλώσσας και της διαφορετικής αναγνωστικής ικανότητας. Ένα σιωπηλό βιβλίο μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ανάγνωσης σε ένα κοινό που περιλαμβάνει από προνήπια ως ενήλικες. Το μυστικό εδώ βρίσκεται στις λεπτομέρειες που ο αναγνώστης καλείται να ανακαλύψει στις εικόνες του βιβλίου και να αναζητήσει τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν την ιστορία. Η τριλογία του Aaron Becker (Ταξίδι, Αναζήτηση και Επιστροφή, εκδ. Φουρφούρι) αποτέλεσαν αντικείμενο ανάγνωσης πολλές βραδιές της δεκάχρονης πλέον κόρης μου. Είναι βιβλία που διαβάζονται ξανά και ξανά. Οι μαρκαδόροι στα χέρια των πρωταγωνιστών καθίστανται εργαλεία. Εργαλεία που πυροδοτούν τη φαντασία και ζωγραφίζουν λύσεις που ζωντανεύουν. Πού σταματάει η φαντασία και πού ο ρεαλισμός; Και βέβαια ένας εκπαιδευτικός μπορεί να έχει πολλές δυνατότητες για δράσεις και συζήτηση καθώς «τα πράγματα είναι πάντα όπως φαίνονται;».
Η φιλοσοφία με παιδιά είναι μία πολυδιάστατη διαδικασία, δεν αφορά απλά μια ανάγνωση. Διαμορφώνει τον τρόπο σκέψης, κατανόησης και αλληλεπίδρασης του παιδιού. Οδηγεί το παιδί από τη σκέψη στην πράξη. Του επιτρέπει να μπει στη θέση του άλλου, να κατανοήσει τους ήρωες και κατά συνέπεια τον εαυτό του και τους άλλους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το εικονογραφημένο βιβλίο, που ναι μπορεί να γίνει εργαλείο τέτοιων προσεγγίσεων και συζητήσεων, πρέπει να στερείται χιούμορ, φαντασίας και πλοκής. Το αντίθετο μάλιστα. Χρειαζόμαστε αναμφίβολα τη τρίτη θεία του Mac Barnet απ’ το βιβλίο «Η Μυστική Πύλη». Γιατί ναι, τα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση.
