Έχουν περάσει μόνο λίγες μόνο μέρες από το άνοιγμα των σχολείων στην Ελλάδα και από το τέλος των καλοκαιρινών διακοπών και ανάμεσα στα σημειωματάρια της τσάντας μου ανασύρω ένα αυτοσχέδιο βιβλιαράκι με ζωγραφιές. Πέρασε ήδη ένας μήνας από το ταξίδι μου, με μια ομάδα εθελοντισμού, στο Bufuka, ένα μικρό χωριό στο νοτιοδυτικό άκρο της Ουγκάντα στις όχθες της λίμνης Bunyonyi. Στον περιορισμένο χώρο του σακβουαγιάζ είχε τη θέση του το βιβλίο της Laurie Ann Thomson «Emmanuel’s Dream: The true story of Emmanuel Ofosu Yeboah». Ένα παιδικό βιβλίο για την πραγματική ιστορία ενός παιδιού από τη Γκάνα, που γεννήθηκε με ένα μόνο γερό πόδι αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να γίνει διάσημος ποδηλάτης και να κερδίσει υποτροφία για ένα Πανεπιστήμιο στην Αμερική.
Το πρώτο κιόλας πρωϊνό μου στην Bunyonyi αντίκρυσα παιδιά να φτάνουν κωπηλατώντας με ένα ξύλινο κανό. Κάποια άλλα κατάλαβα μετά ότι περπατούσαν δύο ώρες για να έρθουν στο σχολείο. Αυτόματα, ως γνήσιος δυτικός άνθρωπος, ανέσυρα από τη μνήμη μου τη φράση της Έλλης Αλεξίου «Σκληροί αγώνες για μικρή ζωή». Αναρωτήθηκα για τις επιλογές μου πολλές φορές. Τι, αλήθεια, χρειάζονται αυτά τα παιδιά; Γραφική ύλη, ρεύμα στο σχολείο, παπούτσια ή ένα βιβλίο που μιλά για το παιδί της διπλανής πόρτας;
Πρώτη φορά λοιπόν στο σχολείο του Bufuka και ξεκίνησα την ανάγνωση διστακτικά στην P6 (στην Ουγκάντα η πρωτοβάθμια εκπαίδευση έχει 7 τάξεις), με τα παιδιά καθισμένα στα θρανία τους. Τα αγγλικά είναι μία από τις επίσημες γλώσσες της Ουγκάντα και διδάσκονται στο σχολείο από νωρίς, καταρρίπτοντας έτσι ευτυχώς πολλά εμπόδια στην επικοινωνία. Ξεκίνησα με αργή ανάγνωση και ξεφύλλισμα των χρωματιστών σελίδων. Σταματούσα, κοίταζα, γινόμουν πιο περιγραφική, έχοντας την αγωνία αν και πόσο, καταλαβαίνουν. Σιγά σιγά τα παιδιά των πίσω θρανίων άρχισαν να έρχονται μπροστά. Τα μάτια τους ήταν καρφωμένα πάνω μου. Όταν τελείωσα, τα κορίτσια του μεσαίου θρανίου ζήτησαν το βιβλίο. Γύριζαν προσεκτικά μια μια τις σελίδες και ένα κορίτσι ξεκίνησε με τη σειρά του να διαβάζει μεγαλόφωνα. Δεν ξέρω αν το είχαν ξανακάνει και δεν είχε καμία σημασία που οι λέξεις συχνά ακούγονταν συλλαβιστά. Σημασία είχαν τα πέντε κεφάλια που “κρέμονταν” από τις σελίδες του βιβλίου. Ίσως και οι φωνές των αγοριών που ζητούσαν επίμονα την κάρτα του Emmanuel στο παιχνίδι προσωπικοτήτων που παίξαμε στη συνέχεια.
Το επόμενο απόγευμα, στο πλαίσιο της απογευματινής απασχόλησης, ξαναδιαβάσαμε το βιβλίο. Αυτή τη φορά γύρω από ένα τραπέζι στη βιβλιοθήκη του σχολείου. Εδώ χρειάστηκε και η συνδρομή ενός δασκάλου, καθώς τα αγγλικά δυσκόλευαν τα μικρότερα παιδιά. Αφού άκουσαν την ιστορία, πήρε σειρά ένα αίτημα: να γράψουν το δικό τους όνειρο, σκέψη ή βίωμα σε ένα αυτοσχέδιο βιβλιαράκι με λίγες σελίδες που φτιάχτηκε επί τόπου από μια αναδιπλωμένη κόλλα χαρτί. Κορίτσια και αγόρια διάβασαν δυνατά αυτό που έγραψαν. Άλλα από αυτά με περίσσιο θάρρος και άλλα πιο επιφυλακτικά. Ακόμη και μια σειρά αρκούσε, όπως θέλω να γίνω γιατρός, οδηγός, δάσκαλος ή και όλα μαζί.
Ένα βιβλίο τους έδωσε φωνή και λόγο. Τους είπε ότι το παιδί της διπλανής πόρτας παρόλες τις τεράστιες δυσκολίες του, ξεπέρασε τον εαυτό του και κυνήγησε το όνειρό του. Το μαγικό κλειδί του “διαβάζω δυνατά” ένα βιβλίο τους είπε ότι μπορούν να μοιράζονται σκέψεις και όνειρα, τους επέτρεψε τη σύνδεση και το μοίρασμα με έναν άγνωστο άνθρωπο, έγινε κάλεσμα για αγκαλιά. Πολύτιμο ένα μικρό πλεχτό βραχιολάκι από χόρτο στο χέρι μου, πολύτιμο το χαμόγελο των παιδιών όταν τους είπαμε ότι το μολύβι που τους δώσαμε, μπορούν να τα κρατήσουν για να συνεχίσουν να γράφουν. Πολύτιμο, τελικά, να μπορείς να διακρίνεις πίσω από το διαφορετικό πλαίσιο ζωής και κουλτούρας, να φύγεις από το «βοηθώ» και να αφεθείς να αλληλεπιδράσεις με υπέροχα πλάσματα, διαβάζοντας απλά δυνατά ένα βιβλίο.
Η Αφρική είναι πολυπρόσωπη και πολυδύναμη και σε εκπλήσσει συνεχώς. Μια μέρα πριν την επιστροφή βρίσκομαι στο βιβλιοπωλείο Ikirezi, στο Κιγκάλι, την πρωτεύουσα της Ρουάντα. Εδώ συγγραφείς όπως η Chimamanda Ngozi Adichi, η Toni Morisson, η Bernardine Evaristo βρίσκονται σε περίοπτη θέση με τα βιβλία τους στα αγγλικά και τα γαλλικά. Το «African Myths» σε επιμέλεια του Jake Jackson βρίσκει τη θέση του στις αποσκευές της επιστροφής, για να συνεχιστεί το «διαβάζω δυνατά» σε ένα άλλο πλαίσιο που θα επιτρέψει με τη σειρά του νέες συνδέσεις.
