Εικονογραφημένη ιστορία ανυπομονούσαμε να διαβάσουμε, εγχειρίδιο χρήσης φωτογραφικών μηχανών μας έδωσαν! Όχι πως περιμέναμε μια συμβατική ιστορία -το αντίθετο!- αλλά αυτό ξεπέρασε κάθε φαντασία. Ο λόγος για το νέο βιβλίο των Αντώνη Παπαθεοδούλου και Ίριδας Σαμαρτζή «Για να δούμε» από τις εκδόσεις Ίκαρος.
Από τον τίτλο κιόλας, η απουσία σημείων στίξης δημιουργεί μια μικρή και γοητευτική αμηχανία στον αναγνώστη. Ποια λέξη να τονίσει; Το «για» ή το «δούμε»; Χρειάζεται αποσιωπητικά, κόμμα ή τελεία; Είναι παιχνιδιάρικο ή σοβαρό και ξεκάθαρο κάλεσμα; Ίσως όλα μαζί. Και αυτό δίνει στο βιβλίο την πρώτη του επιτυχία: μας βάζει να σταθούμε απέναντί του χωρίς βεβαιότητες, μας προσκαλεί να αμφισβητήσουμε το προφανές, να δούμε τις πολλαπλές οπτικές, να αναρωτηθούμε, να παίξουμε, να ψάξουμε, να ανακαλύψουμε.
Κεντρικό του στοιχείο είναι η φωτογραφική μηχανή. Μόνο που εδώ δε μετατρέπει τις στιγμές σε εικόνες, αλλά ανοίγει δρόμους ουσιαστικής παρατήρησης: εκείνης που σε κάνει να σκύβεις πιο κοντά, να μπαίνεις στη θέση του άλλου, να μεγαλώνεις το κάδρο σου για να χωράνε κι άλλοι, χωρίς στερεότυπα και αποκλεισμούς. Και δε δίνει έτοιμες απαντήσεις. Σε προκαλεί να επιλέξεις τι αφήνεις έξω και τι κρατάς μέσα.
Μας ενθαρρύνει να κοιτάξουμε από άλλες γωνίες και -κυρίως- πίσω από τα προφανή: την ομάδα πίσω από τον νικητή, το δάκρυ πίσω από το χαμόγελο, την καλοσύνη πίσω από μια αυθόρμητη πράξη. Γιατί, όπως μας δείχνει το βιβλίο, ακόμη και οι αφηρημένες έννοιες μπορούν να αποτυπωθούν φωτογραφικά: συμπερίληψη, οικολογία, ενσυναίσθηση, αλληλεγγύη, αγάπη και φιλία -που τόσο έξυπνα κρύβονται πίσω από τις λέξεις και τις εικόνες. Η φωτογραφία, εδώ, γίνεται εργαλείο κατανόησης του άλλου. Δεν υπάρχει «σωστή» ή «λάθος» εικόνα. Είναι θέμα «κάδρου», χρώματος και σκιάς. Είναι επιλογή.
Και το ίδιο το βιβλίο είναι από εκείνες τις συνεργασίες που σε κάνουν να αναρωτιέσαι: γεννήθηκε πρώτα η εικόνα ή ο λόγος; Χτίστηκε το κείμενο πάνω στις μηχανές ή οι μηχανές εφευρέθηκαν για να υπηρετήσουν το κείμενο; Η απάντηση, φυσικά, δεν έχει σημασία επειδή αυτό που μετρά είναι η απόλυτη συνομιλία τους. Γιατί η φωτογραφική μηχανή (όπως λέει η φράση που αποδίδεται στη φωτογράφο Dorothea Lange) είναι μια συσκευή που μαθαίνει στους ανθρώπους πώς να βλέπουν χωρίς φωτογραφική μηχανή. Ο περιορισμός του κάδρου γίνεται μάθημα εστίασης: να ξεχωρίζουμε την ουσία από τον θόρυβο, να ανακαλύπτουμε τις λεπτομέρειες, να βλέπουμε με ενσυναίσθηση και φαντασία.
Η εικονογράφηση της Ίριδας Σαμαρτζή είναι από μόνη της ένα σχόλιο πάνω στην οπτική: κολάζ με πραγματικά εξαρτήματα φωτογραφικών μηχανών, χαρτιά και ζωγραφική, τρισδιάστατες κατασκευές που έχουν φωτογραφηθεί στέλνουν το μήνυμα ότι το χειροποίητο συνδιαλέγεται με το ψηφιακό και θυμίζουν διακριτικά πως η δημιουργικότητα ξεκινά από τα χέρια και την περιέργεια, από την φαντασία και τη συνεργασία.
Το χιούμορ του βιβλίου, πάλι, λειτουργεί όπως η «ξεφωτογραφική» μηχανή του Τζάνι Ροντάρι: δεν αποτυπώνει την πραγματικότητα, την ανατρέπει για να τη φωτίσει. Μια μηχανή που κάνει ζουμ στο παράλογο για να μας βοηθήσει να ισιώσουμε -έστω λίγο – τον κόσμο. Και είναι τόσο εύκολο αυτό, επειδή την καλύτερη, την πιο ελαφριά, πιο απλή και πιο σοφή μηχανή την έχει το ίδιο μας το σώμα: τις παλάμες μας -σαν κάδρο.
Το «Για να δούμε», τελικά, είναι ένα βιβλίο-πρόκληση για το βλέμμα. Για το πώς βλέπουμε, τί βλέπουμε και κυρίως πώς μπορούμε να δούμε καλύτερα ανοίγοντας το κάδρο μας στον κόσμο και κοιτάζοντάς τον ξανά με καθαρή ματιά. Και αν οι ενήλικες «διδάξουμε» με το παράδειγμά μας τα παιδιά να τον παρατηρούν έτσι από τώρα, ο κόσμος θα είναι πιο όμορφος όταν θα έχουν ενηλικιωθεί και αυτά δε θα χρειαστεί να διδάξουν τα αυτονόητα στα δικά τους παιδιά.
Κείμενο: Αντώνης Παπαθεοδούλου
Εικονογράφηση: Ίρις Σαμαρτζή
Εκδόσεις: Ικαρος
Χρονιά εκδοσης: 2026
Ηλικίες: 5+, 7+
