Η Διάκριση: εμπνευσμένο από το έργο του Πιέρ Μπουρντιέ

Σενάριο/Εικονογράφηση: Τιφέν Ριβιέρ
Μετάφραση: Ομάδα Όμικρον
Εκδόσεις: Αντίποδες
Χρονιά έκδοσης: 2024
Ηλικίες: 15+

Ένας καθηγητής κοινωνιολογίας στο πλαίσιο του μαθήματος «Πολιτισμός και τρόπος ζωής» προσπαθεί να εξηγήσει στους έφηβους μαθητές του τις βασικές έννοιες της «Διάκρισης» του Πιερ Μπουρντιέ, οδηγώντας τους να διερωτηθούν για τη δική τους κοινωνική θέση και τις συνέπειες της στην διαμόρφωση της πολιτισμική τους ταυτότητα. Τα παιδιά σταδιακά αρχίζουν να παρατηρούν το οικογενειακό τους περιβάλλον, να ανακαλύπτουν όλα εκείνα που καθορίζουν τις συνήθειες τους και στο τέλος αμφισβητούν τις αισθητικές και πολιτισμικές τους προτιμήσεις. Διερωτώνται- παρατηρούν- ανακαλύπτουν- αμφισβητούν, ακολουθούν δηλαδή – ασυνείδητα- τις βασικές αρχές της έρευνας. Η Ριβιέρ βάζει τους μαθητές στη θέση του κοινωνικού ερευνητή με σκοπό αρχικά να κατανοήσουν το «πώς» και το «γιατί» μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο που μεγαλώνουν και επηρεάζονται -διαμορφώνονται- από αυτό, ώστε να καταφέρουν, στη συνέχεια να κατανοήσουν το κοινωνικό πλαίσιο που ζουν, επηρεάζουν και διαμορφώνουν.

Η ροή της ιστορίας είναι απλή, αλλά εύστοχη. Σε κάθε μάθημα ο καθηγητής Κετκέρ εισάγει στους μαθητές του- επομένως στον αναγνώστη-και μία έννοια από τη «Διάκριση». Ο αναγνώστης κατανοεί τις έννοιες μέσω της κοινωνικής παρατήρησης που κάνουν οι μαθητές της ιστορίας. Κρατώντας κάποιες σημειώσεις, ενώ διάβαζα το βιβλίο, συνειδητοποίησα πως η Ριβιέρ ακολουθεί τη δομή της πυραμίδας για να παρουσιάσει τη θεωρία του Μπουρντιέ στους αναγνώστες. Ξεκινά από τη βασική ιδέα της θεωρίας και σταδιακά οδηγείται στις επιμέρους ιδέες του που την συγκροτούν. Στο πρώτο μάθημα ο καθηγητής Κετκέρ αναφέρει πως σύμφωνα με τον Μπουρντιέ οι κοινωνικές ανισότητες, οι διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, δε διαμορφώνονται μόνο από τις οικονομικές ανισότητες, αλλά και από το ότι οι κυρίαρχες τάξεις συνειδητά ή ασυνείδητα συμβάλουν στην εδραίωση ενός συστήματος που καθιστά δύσκολη τη μετάβαση από τη μία κοινωνική τάξη στην άλλη. Στη συνέχεια παρουσιάζει την έννοια του «habitus», τις επιρροές για τη διαμόρφωση του γούστου, το σχολικό, κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο, αλλά και τη σημαντικότητα της πρώτης κοινωνικοποίησης του ανθρώπου, αυτής μέσα στην οικογένεια, ενώ σε άλλο σημείο του κειμένου μιλά για τη σύγχρονη τέχνη, την πολιτική και τη σχέση αυτών των δύο.

Βρήκα πολλά εξαιρετικά σημεία μέσα στο κείμενο, όπως το ενδιαφέρον «twist» που κάνει η δημιουργός όταν ο καθηγητής Κετκέρ απαντάει στις υποθέσεις των μαθητών του πως οι γονείς του δεν είναι ούτε καθηγητές, ούτε δικηγόροι που εργάζονται σε «σοβαρό κουστουμάτο περιβάλλον», αλλά αγρότες και ο ίδιος  χαρακτηρίζεται ως «ταξικός αποστάτης». Το σημείο αυτό είναι ενδιαφέρον για τον αναγνώστη τόσο σε επίπεδο αποκάλυψης και έκπληξης (όπως των μαθητών του) όσο και σε επίπεδο περιεχομένου ως προς τη θεωρία του Μπουρντιέ για  το μορφωτικό κεφάλαιο (η εκπαίδευση- το σχολείο- αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες, όμως μπορεί να αυξήσει το μορφωτικό κεφάλαιο ενός ανθρώπου). Επίσης, ένα ακόμα σημείο που στάθηκα είναι, στο τέλος το βιβλίου, είναι η αμηχανία που νιώθει ο ένας από τους τρεις εφήβους καθώς μπαίνουν στην αίθουσα «Κλοντ Μονέ» στο μουσείο και ξέρω πόσες φορές έχω νιώσει εγώ έτσι για κάτι που δεν μου ήταν οικείο ή πόσες φορές συνόδευσα από τη θέση του επαγγελματικού ρόλου μου παιδιά που ένιωθαν την ίδια αμηχανία ή τα βλέμματα μέσα σε έναν παρόμοιο χώρο. Τόση αμηχανία για τον ανοίκειο αυτόν χώρο που σχεδόν ακινητοποιούνταν. Από την άλλη σκέφτομαι πως οι φορές που τα παιδιά περιηγούνται με λαχτάρα σε ένα μουσείο ή γελάνε με την καρδιά τους σε μία θεατρική παράσταση είναι οι φορές που, προετοιμάζοντας την εκάστοτε επίσκεψη, είχαν πλήρη ενημερότητα, καταφέραμε να κάνουμε οικείο το ανοίκειο.

Να σταθώ όμως και στην εικονογράφηση που ενώ είναι ασπρόμαυρή, πάει παράλληλα με το κείμενο, δεν θα γινόταν κι αλλιώς ως graphic novel. Διαβάζω στις σημειώσεις πως η «Ομάδα Όμικρον» που έκανε τη μετάφραση το διασκέδασε πολύ και ταυτίζομαι μαζί τους. Πολλές εικόνες εστιάζουν σε λεπτομέρειες όπως ένα βλέμμα, ένας μορφασμός που είναι σαν να βλέπεις κοντινά πλάνα ηθοποιού σε μία ταινία.

«Η Τιφέν Ριβιέρ παρουσιάζει με ευστροφία, επινοητικότητα και τρυφερότητα τις πολιτικές, οικονομικές και ψυχολογικές προεκτάσεις των ιδεών του Μπουρντιέ», αναφέρει η περιγραφή στο οπισθόφυλλο. Στην πραγματικότητα η Ριβιέρ κάνει κάτι πολύ παραπάνω: φέρνει τη θεωρία του Μπουρντιέ στο «εδώ και τώρα», είτε είσαι αναγνώστης που έχεις διαβάσει τη «Διάκριση» είτε όχι, επιτυγχάνεται ο ίδιος σκοπός: όχι μόνο η παράθεση του έργου του, η ανάλυση και η κατανόηση των δομών της κοινωνίας που υπάρχεις, ζεις, επηρεάζεσαι και επηρεάζεις. Παράλληλα, επιτυγχάνει και κάτι ακόμα, αποδεικνύει πως οι άνθρωποι- εν προκειμένω τα παιδιά- από όπου κι αν προέρχονται, όποιο κι αν είναι το οικονομικό ή πολιτισμικό τους κεφάλαιο, χρειάζονται μόνο να έρθουν σε επαφή με ερεθίσματα: μία σύζητηση, ένα βιβλίο, έναν πίνακα ζωγραφικής για να ενισχύσουν την ταυτότητα τους. Κρατάω τη λέξη «τρυφερότητα» από το παραπάνω απόσπασμα. Ως αναγνώστρια αισθάνθηκα αυτή την τρυφερότητα και ένιωσα πως θέλω να την επιστρέψω ακόμα περισσότερη και μετουσιωμένη σε σεβασμό. Σεβασμό στην ταυτότητα του Άλλου. ‘Ένα βιβλίο που θα πρότεινα να  επιδιώξετε να το διαβάσετε.

Υγ. Θέλω να πω ένα ευχαριστώ από την καρδία μου, στον Μιχάλη Παπαντωνόπουλο για τις αμέτρητες συζητήσεις – όχι μόνο περί Μπουρντιέ- αλλά και περί σεβασμού και ευγένειας στις ταυτότητες των ανθρώπων.

ΜΟΙΡΑΣΕ ΤΟ

Διαβάστε ακόμα

Ο κήπος της γιαγιάς μου

Ένα μικρό αγόρι περιγράφει την καθημερινή ιεροτελεστία που ακολουθεί με τη γιαγιά του, μια γυναίκα μετανάστρια, μεγάλη πια σε ηλικία,

Όχι τον αλιγάτορα!

Το “Όχι τον αλιγάτορα” είναι ένα πανέξυπνο και τρομερά αστείο βιβλίο, γραμμένο από τον Βραζιλιάνο Αντόνιο Πράτα και εικονογραφημένο από

Όλο δεξιά για τον παράδεισο

To “Όλο δεξιά προς τον παράδεισο” είναι μια μαύρη κωμωδία καταστάσεων με στοιχεία από το λογοτεχνικό είδος των αστυνομικών μυθιστορημάτων,