Τα αναγνωστικά μονοπάτια δεν είναι ποτέ τα ίδια. Κάθε βιβλίο που διαβάζεται μεγαλόφωνα σε διαφορετικές τάξεις είναι ένα διαφορετικό βιβλίο. Πέρα από εκείνα τα μονοπάτια που σχεδιάζει, με συγκεκριμένους στόχους, ο δάσκαλος ή η δασκάλα, υπάρχουν κι εκείνα που φτιάχνουν μόνα τους τα ίδια τα παιδιά. Αυτά είναι και τα πιο ενδιαφέροντα, αφού προκύπτουν κατευθείαν από τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Συχνά δε τα αναγνωστικά μονοπάτια συναντιούνται με τα κινηματογραφικά και τότε γίνονται ακόμη πιο ενδιαφέροντα.
Αγαπώ πολύ τις ταινίες μικρού μήκους. Είναι εξαιρετικό έργαλείο κινηματογραφικού εγγραμματισμού και τόσο η απόλαυση όσο και η επεξεργασία τους αφήνουν αποτυπώματα εξίσου δυνατά με εκείνα που αφήνουν τα βιβλία. Μια ταινία που είδαμε με την τάξη μου στο τέλος της φετινής χρονιάς ήταν η «Βασίλισσα των Αλεπούδων» της Marina Rosset από το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Νέους και Παιδιά. Οι αξιόλογες ταινίες αλλά και το εξαιρετικό συνοδευτικό υλικό που προσφέρεται μέσω του ANIMAτρόπιο, ανοίγουν πολύ ενδιαφέροντες δρόμους στην τάξη.
Στην ταινία, μια αγέλη αλεπούδων, με την ελπίδα να κάνουν τη βασίλισσά τους να χαμογελάσει ξανά, κατεβαίνουν στην πόλη κάθε βράδυ για να ψαχουλέψουν στα σκουπίδια των ανθρώπων και να αναζητήσουν όλα τα ερωτικά γράμματα που δεν στάλθηκαν ποτέ. Στο τέλος, τα ανεπίδοτα γράμματα στέλνονται και η αγάπη βασιλεύει στην πόλη.
Αφού τα παιδιά συζήτησαν αρκετά για την ταινία, άρχισαν να παρατηρούν όλο και περισσότερες λεπτομέρειες. Η σιωπή ανάμεσα στις παρατηρήσεις τους, όσο αμήχανη κι αν μοιάζει, βοηθάει πάντα να εμβαθύνουν τη σκέψη τους, να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα. Στη διάρκεια αυτής της δημιουργικής σιωπής ήταν που έγινε η ανατροπή στον δικό μας σχεδιασμό (έκανα συνδιδασκαλία με την εκπαιδευτικό της Θεατρικής Αγωγής), καθώς ήρθε στην επιφάνεια μια μικρή λεπτομέρεια, τόσο μικρή που δεν την είχαμε προσέξει ούτε εμείς. Κι αυτή ακριβώς είναι η μαγεία της συμπερίληψης στην τέχνη. Κάτι που θεωρείται φυσικό δε χρειάζεται να αποτυπώνεται με κραυγαλέο τρόπο. Απλά υπάρχει.
Κάποιο παιδί εντόπισε σ’ ένα σημείο όπου φαίνονται αχνά οι σκιές των ανθρώπων που αγκαλιάζονται, πως αγκαλιάζονταν δυο γυναίκες. Χωρίς να χρειαστεί καθόλου η ενήλικη παρέμβαση ώστε να αναδυθούν οι σκέψεις και οι προβληματισμοί τους, τα παιδιά κατέληξαν μόνα τους στα δικά τους συμπεράσματα. «Αφού τα γράμματα που ένωναν τους ανθρώπους ήταν ερωτικά δε θα μπορούσαν να είναι ούτε φίλες, ούτε μητέρα και κόρη, ούτε αδερφές» είπαν. «Μάλλον είναι ομοφυλόφιλοι άνθρωποι», είπε με φυσικότητα κάποιος άλλος. Και τότε ο τρίτος πρότεινε να τους διαβάσει μεγαλόφωνα ένα αγαπημένο τους βιβλίο το «Σκουλήκι αγαπάει σκουλήκι». Γέλασαν πολύ, όπως πάντα, όχι μόνο με το βιβλίο αλλά και με την απίστευτη θεατρικότητα του αναγνώστη.
Βλέπετε εκείνο που εμάς τους μεγάλους μας σοκάρει, για τα παιδιά δεν έχει τόση βαρύτητα. Εκείνα δεν εστιάζουν στον έρωτα δυο άφυλων σκουληκιών, αφού γνωρίζουν ήδη από την Ιστορία πως υπήρχαν πάντα έρωτες που θεωρούνταν απαγορευμένοι. Όλοι θυμούνταν την εικόνα του Γερμανού που διαπομπευόταν από τους Ναζί γιατί αγαπούσε μια Εβραία ή την ιστορία του πρώτου διαφυλετικού ζευγαριού που θέλησε να παντρευτεί. Όταν τα ρώτησα πώς θα ένιωθαν αν δεν είχαν το δικαίωμα να εκφράσουν την αγάπη τους, οι απαντήσεις τους ήταν συγκλονιστικές. «Θα ένιωθα σαν φυλακισμένος», «Θα ήμουν εγκλωβισμένη και θα ένιωθα ότι πνίγομαι», «Θα ένιωθα φόβο και πολλή αδικία».
Και τότε ήταν που τα ίδια τα παιδιά κατέληξαν στο βιβλίο που αποτελεί το κέντρο βάρους γι’αυτά. «Να είσαι ο εαυτός σου», γιατί αυτό είναι το πιο σημαντικό σε μία σχέση είτε είναι φιλική, συγγενική, ερωτική ή επαγγελματική. Μια υγιής σχέση είναι εκείνη που σε κάνει να νιώθεις ασφαλής, αποδεκτός, αγαπητός γι’αυτό που είσαι. Μια σχέση σε κάνει να νιώθεις όμορφα όσο είναι υποστηριχτική και σε βοηθά να ανοίξεις τα φτερά σου, να εξελιχθείς. Είμαστε καλοί φίλοι, σύντροφοι και συνεργάτες όταν ακούμε, όταν επικοινωνούμε και εκφραζόμαστε ελεύθερα, όταν αποδεχόμαστε τον άλλον γι’αυτό που είναι. Αλλιώς δεν αγαπάμε τον ίδιο αλλά την εικόνα που έχουμε φτιάξει για εκείνον.
Όλη την υπόλοιπη ώρα ασχοληθήκαμε με αυτό που ήταν για τα παιδιά το πιο σημαντικό. Με ένα υπέροχο βιβλίο που με ελάχιστα λόγια μας έμαθε τόσα πολλά επίθετα, μας βοήθησε να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας, μας προ(σ)κάλεσε να γνωρίσουμε την εικόνα που έχουν οι άλλοι για τον εαυτό τους που συχνά διαφέρει από την εικόνα που έχουμε σχηματίσει εμείς γι’ αυτούς.
Κάποιες φορές γονείς μοιράζονται τους προβληματισμούς τους μαζί μου. Θεωρούν πως τα βιβλία μπορεί «να βάλουν ιδέες στα παιδιά», μπορεί «να τα μπερδέψουν, ενώ δεν είναι έτοιμα». Στην πραγματικότητα τα παιδιά είναι ήδη μπερδεμένα από τα τόσα ανεξέλεγκτα ερεθίσματα που δέχονται από παντού. Στην τάξη άλλωστε δε συζητήθηκε καμιά καινούρια γνώση, όλα στηρίχτηκαν σε όσα γνώριζαν ήδη τα παιδιά.
Διαβάζοντας βιβλία στο προστατευμένο και υποστηρικτικό περιβάλλον της οικογένειας, της τάξης ή της Βιβλιοθήκης ενισχύεται η ενσυναίσθηση, η κατανόηση, η αποδοχή όχι μόνο των άλλων αλλά και του εαυτού μας. Στην πραγματικότητα κανένα παιδί δε θα διαμορφώσει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό μέσα από τα βιβλία. Σίγουρα όμως θα γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και τους άλλους, θα πάρει θέση απέναντι στη σεξουαλική βία, δε θα εκφοβίσει ποτέ κάποιον εξαιτίας των σεξουαλικών προστιμήσεών του.
