Διάβαζα πριν λίγες μέρες για τη δράση της Ζέτας Παπαγεωργοπούλου, Υπεύθυνης της Βιβλιοθήκης του 1ου και 2ου ΕΠΑΛ Αγίας Παρασκευής με θέμα «Το διάβασμα δεν είναι μόδα». Η κ. Παπαγεωργοπούλου, βραβευμένη από τον ΙΒΒΥ για το έργο της, οι μαθητές της αλλά και εκπαιδευτικοί και εθελοντές, αφού αναφέρθηκαν στις τάσεις για τα βιβλία που κυκλοφορούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναρωτήθηκαν τι είναι τελικά το διάβασμα.
Συγκέντρωσαν 29 διαφορετικές λέξεις που συμπλήρωναν τη φράση «Το διάβασμα είναι…» και επέλεξαν τις δώδεκα από αυτές που επαναλήφθηκαν τις περισσότερες φορές για να φτιάξουν συλλεκτικές κάρτες και την τελική αφίσα της δράσης τους. Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες «Το διάβασμα δεν είναι μόδα. Είναι ανάγκη, απόλαυση, ταξίδι, επιλογή, δύναμη, συντροφιά, ανάσα, ελευθερία, γνώση, εισιτήριο, απόδραση, ανεξαρτησία».
Συμπτωματικά την περίοδο που διάβασα το άρθρο, άκουγα ξανά μια σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών που είχαμε ετοιμάσει πριν από χρόνια στο «Βιβλιοδρόμιο» με τους μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων. Τότε ακόμη υπήρχε θεσμοθετημένη στο ωρολόγιο πρόγραμμα η ώρα της φιλαναγνωσίας. Άκουγα τον μεστό, εμπεριστατωμένο λόγο των παιδιών για τα βιβλία που διαβάζαμε. Καθώς τα εικονοβιβλία δεν είχαν ακόμη την άνθιση που έχουν σήμερα, διαβάζαμε βιβλία μεγάλης φόρμας, χωρίς εικόνες. Κάποια από αυτά θα τα έλεγες vintage πια. Ακόμη κι εγώ δεν ξέρω αν θα τολμούσα σήμερα να επιλέξω για να διαβάσω με τάξη «Τα ανεμοδαρμένα ύψη» της Έμιλι Μπροντέ, τον «Τυφλοπόντικα» του Φιλίπ Μπαρμπό ή το «Γ’ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον» της Έλλης Αλεξίου. Όλα έχουν αλλάξει τόσο πολύ από τότε… Τα παιδιά δέσμια ενός απαρχαιωμένου εκπαιδευτικού συστήματος που απέχει ολοένα και περισσότερο από την εποχή τους, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί εξαρτημένοι από την εικόνα και τα reels, τα βιβλία ένα εφήμερο προϊόν προς κατανάλωση.
Έχουμε συνηθίσει πια να τα βλέπουμε σε καλαίσθητες φωτογραφίσεις, να έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε μικρά βίντεο, τόσο όσο να κρατήσουν ζωντανό το ενδιαφέρον μας πριν πάμε στο επόμενο. Γνωρίζουμε ένα βιβλίο από το book trailer και κρίνουμε την επιτυχία μιας δράσης φιλαναγνωσίας από την απήχησή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αναζητάμε συνεχώς το μετά λες και το βιβλίο δεν είναι το επίκεντρο, αλλά η αφορμή για «δράση». Αναρωτιέμαι πόσους πραγματικούς αναγνώστες ζωής δημιουργούμε μέσα από αυτή την τακτική. Φοβάμαι πως πολύ λίγοι είναι αυτοί που θα συνεχίσουν να διαβάζουν ωθούμενοι μόνο από το κίνητρο της απόλαυσης της ανάγνωσης. Οι περισσότεροι θα έλκονται από το μετά, το απολαυστικό επιδόρπιο και οι λίγοι θα σταθούν να αφουγκραστούν τις λέξεις, να συνδεθούν ουσιαστικά με το κείμενο και τελικά να γίνουν δια βίου σιωπηλοί αναγνώστες.
Προσωπικά, αν και αναρτώ συχνά στη σελίδα μου όσα κάνουμε, ποτέ δεν μπορώ πραγματικά να μεταφέρω όσα σκέφτονται, όσα συζητούν τα παιδιά και προλαβαίνω να καταγράψω βιαστικά στον ασπροπίνακα. Όλα όσα συζητάμε είναι που μας συνδέουν κάθε φορά και περισσότερο και υφαίνουν αυτό το μαγικό κουκούλι της ανάγνωσης για το οποίο μιλάω και γράφω συχνά.
Για περισσότερα από δέκα χρόνια μέσα από την ιστοσελίδα του «Βιβλιοδρόμιου» μοιραζόμουν τον τρόπο που διαβάζαμε τα βιβλία στη Βιβλιοθήκη ή στην τάξη. Τα κείμενά μου ήταν μεγάλα, απαιτητικά με πολλές ώρες δουλειάς πίσω τους. Πέρυσι αποφάσισα πως η σελίδα αυτή είχε κλείσει τον κύκλο της, όχι μόνο επειδή η κούραση με είχε καταβάλει, αλλά και επειδή δύσκολα βρίσκει πια χώρο ένα μεγάλο κείμενο χωρίς εικόνα και γραφιστική επιμέλεια. Εννοείται πως δε λέω όχι στις δράσεις, παρά μόνο όταν αυτές αποτελούν αυτοσκοπό. Υπάρχουν άνθρωποι με ιδιαίτερα ταλέντα που τα αξιοποιούν και κάνουν πολύ όμορφα πράγματα που συνοδεύουν με το στίγμα τους την ανάγνωση ή την αφήγησή τους. Παρακολουθώ και θαυμάζω τους δασκάλους που κάνουν τη δουλειά τους ήσυχα, χωρίς φασαρία, που χτίζουν υπομονετικά, που σπέρνουν επίμονα. Όταν τους βρίσκω νιώθω σαν να έχω ανακαλύψει κάτι πολύτιμο, έναν καλά κρυμμένο θησαυρό και υποκλίνομαι στο έργο τους που εύκολα θα προσπερνούσε κάποιος στον αχανή κόσμο του διαδικτύου, εκεί που τραβά το βλέμμα ό,τι γυαλίζει περισσότερο.
Από την άλλη διαβάζω κάποια ενδιαφέροντα άρθρα για το #BookToc ή το #Bookstagram και δεν μπορώ να μην παραδεχτώ πως έχω παρακολουθήσει εξαιρετικές δράσεις διαδικτυακές, με θέμα το βιβλίο, έχω γνωρίσει κι έχω συνεργαστεί με ανθρώπους που μας χωρίζουν πολλά χιλιόμετρα, χάρη στα κοινωνικά δίκτυα. Μάλλον είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας τελικά και, γιατί όχι, και ηλικίας.
Τελικά αυτό μάλλον είναι το μόνο ερώτημα που με αφορά: όχι αν τα κοινωνικά δίκτυα βλάπτουν ή προωθούν τη φιλαναγνωσία, αλλά αν αφήνουν χώρο στη σιωπή της. Αν υπάρχει ακόμη χρόνος να σταθεί κανείς λίγο παραπάνω σε μια φράση, να ξαναδιαβάσει μια παράγραφο, να σκεφτεί. Για χρόνια στο «Βιβλιοδρόμιο» αυτό προσπαθώ να κρατήσω ζωντανό: τον χρόνο της ανάγνωσης, της συζήτησης, της αμηχανίας, της σκέψης που μετατρέπεται σε εικόνα πρώτα στο μυαλό μας. Ξέρω πως ό,τι λέγεται μέσα στην τάξη δεν μεταφέρεται εύκολα αλλού και ίσως να μη χρειάζεται. Σήμερα μέσα στον θόρυβο και την ταχύτητα προσπαθώ απλά να μη χάσω αυτό το κουκούλι της ανάγνωσης που είναι συνυφασμένο με τη βραδύτητα. Προσπαθώ να θυμάμαι, και να θυμίζω, πως το διάβασμα δεν είναι μόδα ούτε αφορμή για εντυπωσιασμό. Είναι σχέση ζωής. Και όπως όλες οι ουσιαστικές σχέσεις χτίζεται αργά, σιωπηλά, μακριά από τα φώτα. Ίσως τελικά να αρκεί να μοιραζόμαστε τη χαρά της ανάγνωσης με όποιον τρόπο μας εκφράζει καλύτερα αφήνοντας το βιβλίο εκεί που πάντα ανήκε: στο κέντρο.
