Στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνιας, που πραγματοποιήθηκε το διάστημα 31 Μαρτίου έως 3 Απριλίου 2025, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση με θέμα την κρίση που αντιμετωπίζουν τα αγόρια και οι νέοι άνδρες στη σύγχρονη κοινωνία, στο πλαίσιο της τοξικής αρρενωπότητας. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ο εκδοτικός κόσμος προς μια θετική κατεύθυνση, όπως ακριβώς συνέβη με την ενδυνάμωση των κοριτσιών, των γυναικών και των θηλυκοτήτων τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια.
Κοινωνιολογικές και οικονομικοκοινωνικές έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν σε Γαλλία, Ιταλία και Αμερική από το από το 2017 έως το 2020, έφεραν στο φως δραματικά ποσοστά παραβατικής συμπεριφοράς των ανδρών σε σχέση με τις γυναίκες. Ένα παράδειγμα, στη Γαλλία, το ποσοστό φυλακισμένων ανδρών ανέρχεται στο 96%, έναντι 3,4% των γυναικών πηγή). Παραπλήσια είναι και τα στοιχεία για την Ιταλία.
Στατιστικές μελέτες στην Αμερική δείχνουν μια συνεχή πτώση της απόδοσης των αγοριών ακαδημαϊκά εξαιτίας των κοινωνικών πιέσεων που δέχονται, την έλλειψη θετικών και υγιών προτύπων στη ζωή τους και τις αναπτυξιακές διαφορές που έχουν σε σχέση με τα κορίτσια. Η εξέλιξη αυτή έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις με αποτέλεσμα ολοένα και περισσότεροι νέοι άνδρες να δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, να αδυνατούν να γίνουν στοργικοί πατέρες και υποστηρικτικοί σύζυγοι, να μην μιλούν ανοιχτά για θέματα ψυχικής υγείας λόγω ντροπής ή άγνοιας και να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
O Porter Anderson, Αρχισυντάκτης στο περιοδικό Publishing Perspectives, άνοιξε την συζήτηση αναφέροντας ότι στην πρόσφατη απονομή των Βραβείων Carnegies, που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο, υπήρξαν πολλές υποψηφιότες τίτλων με θέμα την αρρενωπότητα, όπως αυτή επιβάλλεται από τον κοινωνικό περίγυρο. Μίλησε για την ευθύνη που έχουν συγγραφείς κι εκδοτικοί οίκοι να ενώσουν ξανά τις φωνές τους και να ενδυναμώσουν τα αγόρια. Να επαναπροσδιοριστούν οι αξίες και οι προσδοκίες που έχουμε ως κοινωνία για τα αυτά. Να τους δώσουμε βήμα ώστε να δημιουργήσουν μια θετική εικόνα της ανδρικής ταυτότητάς τους. Να βλέπουν τους εαυτούς τους μέσα σε ιστορίες που τους επιτρέπουν να εκφράσουν ανοιχτά τα συναισθήματά τους, τους φόβους τους και τις ανησυχίες τους.
Τον λόγο πήρε η Francesca Cavallo. Εννέα χρόνια μετά την επιτυχία της «Ιστορίες Καληνύχτας για Επαναστάτριες» και ύστερα από τρία χρόνια έρευνας για την αρρενωπότητα και τον ανδρισμό (virility and masculinity), μίλησε για το καινούργιο της βιβλίο «Stellar Stories for Boys of the Future», μια συλλογή πρωτότυπων παραμυθιών που επαναπροσδιορίζει τα όρια της αγορίστικης ηλικίας ως έναν χώρο γεμάτο περιπέτεια, διασκέδαση, συμπόνια, τιμή και αγάπη.
Ξεκίνησε με την ειλικρινή παραδοχή ότι, για χρόνια ένιωθε πως τα αγόρια/οι άνδρες είχαν την μερίδα του λέοντος σε ιστορίες και εκδόσεις, άρα γιατί συνέχιζε να απασχολεί η ερώτηση «Και με τα αγόρια; Τι γίνεται με αυτά;». Μέχρι που, σταδιακά, άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι οι γονείς αγωνιούσαν για την εξέλιξη των αγοριών τους στη σύγχρονη κοινωνία. Ανατρέχοντας στα παραμύθια διαπίστωσε ότι, ενώ οι γυναικείοι χαρακτήρες (Σταχτοπούτα, Χιονάτη κλπ) παρά τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν εμφανίζονται στις ιστορίες ως ξεχωριστές προσωπικότητες, οι ανδρικοί χαρακτήρες κατείχαν απλώς χρηστική θέση. Ένα πανομοιότυπο εργαλείο «copy paste πρίγκηπας» που πρέπει να σώσει τη βασιλοπούλα, να διατηρήσει το βασίλειο, να νικήσει τον δράκο. Χωρίς συναισθηματικό αντίβαρο, χωρίς σημάδια αμφιβολιών ή φόβου, χωρίς επιλογή. Φτάνοντας στο σήμερα, πρόσεξε ότι τα ίδια στερεότυπα αναπαράγονται και επιβάλλονται στα αγόρια ως μέσω αποδοχής από τον περίγυρο τους, αμβλύνοντας έτσι το χάσμα της ισότητας των φύλων κι αφήνοντας τα αγόρια εκτεθειμένα σε ένα σύστημα που τα σπρώχνει διαρκώς να αποδεικνύουν τον ανδρισμό τους μέσα από την κοινωνική αποδοχή, την υλική και οικονομική επιτυχία, την έλλειψη οποιασδήποτε αδυναμίας. Η Cavallo τόνισε κλείνοντας ότι οι νέοι άνθρωποι πρέπει να δουν την ισότητα των φύλων όχι ως αντίπαλα στρατόπεδα, αλλά ως ένα κοινό ταξίδι απελευθέρωσης, αλληλοσεβασμού και αλληλοκατανόησης.
Η Maria Russo, Editor-at-large στον εκδοτικό οίκο Union Square Kids, αναφέρθηκε στην αμερικάνικη πραγματικότητα και την αντίληψη που έχει πολύς κόσμος για τα αγόρια (αυτή η τάση αλλάζει έστω και αργά τα τελευταία χρόνια), ότι δε διαβάζουν πολύ, δεν είναι καλοί μαθητές όσο τα κορίτσια, ότι ως αναγνώστες απολαμβάνουν περισσότερο τα κόμικς, τα οποία όμως θεωρούνται υποδεέστερο λογοτεχνικό είδος σε σχέση με τα υπόλοιπα. Η Russo αναφέρθηκε σε έρευνες που έδειξαν ότι ο εγκέφαλος των αγοριών δεν αποκωδικοποιεί τους μηχανισμούς ανάγνωσης με τον ίδιο ρυθμό που συμβαίνει στα κορίτσια κι αυτό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως ότι τα αγόρια προτιμούν περισσότερο τις σωματικές δραστηριότητες που τους επιτρέπει να βρίσκονται σε διαρκή κίνηση.
Συνέχισε λέγοντας ότι εξακολουθεί να υπάρχει η αντίληψη στο αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα ότι, ενώ στην προσχολική και πρώτο-σχολική ηλικία η ανάγνωση γίνεται μέσα από εικόνες (αλληλουχία γεγονότων) με σταδιακή είσοδο του γραπτού κειμένου, ο τελικός σκοπός της ανάγνωσης είναι να διαβάζουν τα παιδιά (αγόρια – κορίτσια ) μακροσκελή κείμενα πχ. μυθιστορήματα, όπου όμως η εικόνα απουσιάζει εντελώς. Η Russo τόνισε τη σημασία εικόνας-κειμένου και πως ο εγκέφαλος του ανθρώπου (άρα και των αγοριών) συγκρατεί καλύτερα την πληροφορία που δέχεται. Μίλησε για την αναγκαιότητα να αναδειχθεί η χρηστικότητα των εικονοβιβλίων κάθε είδους (picture books, graphic novels, comic books) με σκοπό να παραμένουν ως μέσα αναγνωστικής εμπειρίας και απόλαυσης μέχρι το τέλος του Δημοτικού κι έκλεισε την ομιλία της με την πεποίθηση ότι η παρουσία του Mac Barnett ως Πρεσβευτής Λογοτεχνίας για νέους και το όραμά του να αναδείξει την αξία των εικονογραφημένων βιβλίων ως μια δυνατή και ουσιαστική αναγνωστική εμπειρία, θα βοηθήσει όλα τα παιδιά να αποτινάξουν το στίγμα του αδύναμου ή αδιάφορου αναγνώστη.
Τον λόγο πήρε ο Michiel Kolman, αντιπρόεδρος της δανέζικης εκδοτικής εταιρείας Elsevier, ο οποίος αναφέρθηκε στην ανάγκη για ποικιλομορφία και ισότιμη εκπροσώπηση των φύλων στον εκδοτικό χώρο. Τόνισε ότι, τα τελευταία χρόνια, η εκδοτική παραγωγή έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στον τομέα της βιωσιμότητας, ανταποκρινόμενη στα κριτήρια των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals). Ιδιαίτερα, παρατηρείται αύξηση των εκδόσεων που σχετίζονται με την κλιματική κρίση, την εξάλειψη των κοινωνικών ανισοτήτων, τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη.
Με έμφαση στα δύο τελευταία, σημείωσε πως στη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες οι εκδοτικοί οίκοι απαρτίζονται κατά κύριο λόγο από γυναίκες, σε ποσοστό που αγγίζει το 75%. Παράλληλα, η πλειονότητα των τίτλων που κυκλοφορούν απευθύνονται κυρίως σε γυναικείο αναγνωστικό κοινό. Αυτό δημιουργεί, όπως επισήμανε, ένα κενό στην αγορά: την έλλειψη βιβλίων που να προσελκύουν τους άνδρες αναγνώστες και να ενισχύουν τη σχέση τους με το διάβασμα. Διευκρίνισε, ωστόσο, ότι ο στόχος δεν είναι να αποδυναμωθούν οι γυναικείες φωνές, αλλά να δοθεί χώρος και σε αφηγήσεις που αφορούν αγόρια και άνδρες — ιστορίες που μιλούν για την αγάπη, την κατανόηση και τις ανθρώπινες σχέσεις, ενθαρρύνοντάς τους να γίνουν υπέροχοι φίλοι, σύντροφοι, σύζυγοι και πατέρες.
Τέλος, ο Jonathan Simcosky, επιμελητής του «Yes, Boys Can! Inspiring Stories of Men Who Changed the World» για την Quarto Books, αναφέρθηκε στο βιβλίο-σταθμό του Richard Reeves Of Boys and Men, επισημαίνοντας πως τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν σημαντική μείωση στον αριθμό των ανδρών που εργάζονται σε κρίσιμους επαγγελματικούς τομείς, όπως η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η κοινωνική εργασία και η ψυχολογία. Η απουσία ανδρικής παρουσίας σε τέτοιους ρόλους έχει ως αποτέλεσμα οι μελλοντικές γενιές αγοριών να μη βρίσκουν πρότυπα και αντιπροσώπευση σε επαγγέλματα που θα μπορούσαν να τους ενδυναμώσουν και να συμβάλουν στη δημιουργία υγιών σχέσεων με το άλλο φύλο.
Κλείνοντας, όλοι οι συμμετέχοντες υπογράμμισαν την ανάγκη να σταθούμε ως κοινωνία δίπλα στα αγόρια — τώρα περισσότερο από ποτέ. Συμφώνησαν ότι το πρόβλημα δεν είναι οι άνδρες, αλλά το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπαράγονται τοξικές συμπεριφορές, στερεότυπα και παγιωμένες αντιλήψεις. Ήρθε η ώρα να ανοίξει μια ουσιαστική συζήτηση για τα αγόρια και το πώς μπορούμε να τα στηρίξουμε μέσα από ιστορίες ενδυνάμωσης και θετικά πρότυπα, που θα τους βοηθήσουν να εξελιχθούν σε ευσυνείδητους, συναισθηματικά ώριμους και υγιείς ενήλικες.
Οργανωτής: BCBF, σε συνεργασία με τον ITA (Italian Trading Agency) και MAECI (Ministry of Foreign Affairs and International Cooperation)
Στα πλαίσια του Sustainable Development Goals https://www.un.org/sustainabledevelopment/
Ομιλητές:
Moderator: Porter Anderson, Αρχισυντάκτης στο περιοδικό Publishing Perspectives
Francesca Cavallo, Συγγραφέας του μπεστ σελλερ «Ιστορίες Καληνύχτας για Επαναστάτριες»
Michiel Kolman, Senior Vice President at Elsevier and Chair of the Inclusive Publishing and Literacy Committee at the International Publishers Association (IPA)
Maria Russo, Editor-at-large, Union Square Kids
Jonathan Simcosky, Quarto Books, New York, επιμελητής του «Yes, Boys Can! Inspiring Stories of Men Who Changed the World».
