Πλησιάζει το κλείσιμο των σχολείων και όπως κάθε χρονιά, έτσι και φέτος, πολλά σχολεία και δάσκαλοι, πριν αποχαιρετίσουν τους μαθητές τους, θα φροντίσουν να τους δώσουν λίστες με λογοτεχνικά βιβλία που πρέπει να διαβάσουν μέσα στις καλοκαιρινές τους διακοπές. Οι γονείς θα τρέξουν να τα αγοράσουν, αν όχι όλα, έστω 1 – 2 από αυτά, και τα παιδιά, όχι όλα, ίσως η πλειοψηφία τους, θα τα τοποθετήσουν βαριεστημένα στο κομοδίνο, το γραφείο ή τη βιβλιοθήκη τους και θα τα αφήσουν εκεί να σκονίζονται. Και οι μέρες θα περνούν, η ζέστη θα μας αποχαυνώνει και η ατάκα που θα ακούγεται στα περισσότερα σπίτια θα είναι η “διάβασε, ρε παιδάκι μου, και λίγο, χάζεψε αυτά τα βιβλία που σου αγόρασα! Τσάμπα τα πήραμε;“
Ως παιδί είχα την τύχη να μην ακούσω σχεδόν ποτέ αυτήν την ατάκα. Περισσότερο ακουγόταν το “σταμάτα να τρως” και το “μην τσακώνεστε με την αδερφή σου“, παρά το “διάβασε λιγάκι“. Και όταν το έλεγαν αυτό δεν εννοούσαν το διάβασμα για το σχολείο. Σε εκείνη τη χρονική περίοδο, στα μέσα δηλαδή της δεκαετίας του ’80, ξέραμε εμείς τα παιδιά, από αυτά που ακούγαμε να λένε μπροστά μας γονείς και δάσκαλοι, ότι τα παιδιά χωρίζονται σε δύο είδη: τα διαβαστερά και αυτά που βαριόνταν. Τα διαβαστερά είχαν φυσικά και την εύνοια των μεγάλων. Αυτά που βαριόνταν ήταν οι “κακοί” μαθητές, οι απρόσεχτοι, οι φασαριόζοι.
Αρκετά χρόνια μετά, κατά την περίοδο των φοιτητικών χρόνων, συνάντησα για πρώτη φορά τον όρο “reluctant reader“. Αν θα μπορούσαμε με κάποιον τρόπο να μεταφράσουμε τον συγκεκριμένο όρο χωρίς να ακούγεται σαν ανίατη αρρώστια, θα λέγαμε πως μιλάμε για τους ανθρώπους εκείνους που με απροθυμία πιάνουν να διαβάσουν ένα λογοτεχνικό βιβλίο και το παρατάνε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Τέτοιοι υπήρχαν πολλοί ακόμα και την περίοδο που η τεχνολογία δεν είχε μπει στην καθημερινότητά μας και οι οθόνες δεν καταλάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος των καθημερινών μας ενασχολήσεων. Οπότε, δεν μπορούμε να κατηγορούμε πάλι τις οθόνες. Ως “διστακτικός” αναγνώστης θα μπορούσε ίσως να χαρακτηριστεί κάποιος, συνήθως ένα παιδί, το οποίο ναι μεν γνωρίζει να διαβάζει -άρα μιλάμε για παιδιά Δημοτικού κυρίως – αλλά για διάφορους λόγους δεν έλκεται από τα λογοτεχνικά βιβλία. Οι λόγοι ποικίλουν:
- βαριέται το διάβασμα και προτιμά να διασκεδάζει διαφορετικά
- δεν έχει βρει κάτι που να του/της ταιριάζει
- τα βιβλία που του προτείνουν οι γονείς του ή το σχολείο του δεν τον/την αφορούν
- ο παράγοντας “υποχρέωση” τον/την απωθεί
- υπάρχει κάποια διαταραχή προσοχής
- και τελικά μια αδιαφορία απέναντι στην ανάγνωση και τα οφέλη της, γιατί κανείς δεν ασχολήθηκε να του μιλήσει για αυτά.
Οποιος και αν είναι ο λόγος, συνήθως, τα παιδιά αυτά δε βλέπουν την ανάγνωση βιβλίων ως διασκέδαση, αλλά ως υποχρέωση, κάτι που αυτομάτως αφαιρεί την ευχάριστη πλευρά της συγκεκριμένης ασχολίας. Επίσης, πολλά παιδιά δε θεωρούν την ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων ως κάτι που θα τους κάνει να φαίνονται cool στα μάτια των συμμαθητών τους και των φίλων τους, κάτι που επίσης θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη, ειδικά στις ηλικίες που τα παιδιά προσπαθούν να αποκτήσουν τον δικό τους κοινωνικό κύκλο και να γίνουν αποδεκτά.
Πριν κολλήσουμε όμως σε ένα παιδί την ταμπέλα του απρόθυμου ή του διστακτικού αναγνώστη, καλό θα ήταν να εξετάσουμε το υλικό που υπάρχει διαθέσιμο γύρω του και που θα του κέντριζε ίσως το ενδιαφέρον ώστε να αρχίσει να διαβάζει. Γιατί δεν μπορούμε να απαιτούμε από ένα παιδί να διαβάσει “γιατί πρέπει“, όταν ως γονείς δε διαβάζουμε για διασκέδαση ή ο δάσκαλος να απαιτεί από τα παιδιά να διαβάζουν στις διακοπές τους, ενώ μέσα στη σχολική χρονιά δεν έχει δείξει ή μιλήσει ή διαβάσει δυνατά στα παιδιά ούτε ένα βιβλίο ή όταν απουσιάζουν παντελώς οι ενέργειες που συμβάλλουν ώστε να προωθηθεί η φιλαναγνωσία από την πλευρά της Πολιτείας. Τι να σου κάνουν άλλωστε και εκείνες οι παιδικές δανειστικές βιβλιοθήκες που κάνουν υπέροχο έργο, αλλά είναι μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού; Τυχερά τα παιδιά που μένουν κοντά σε αυτές και μπορούν να χάνονται με τις ώρες στα ράφια τους και να παίρνουν μέρος σε δραστηριότητες που αφορούν την ανάγνωση.
Η βιβλιοπαραγωγή είναι πλουσιότατη. Μόνο μέσα στο 2019 εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν στην ελληνική αγορά περισσότερα από 1.100 βιβλία, εικονογραφημένα, παιδικά, εφηβικά και νεανικά, ελληνικά και μεταφρασμένα, λογοτεχνικά και γνώσεων. Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τους ενήλικες, έτσι και στα παιδιά δεν είναι δυνατόν να τους αρέσουν όλα τα βιβλία που κυκλοφορούν. Έστω, όμως ότι θα τους αρέσει ακόμα και ένα. Η λογική λέει ότι αυτό το ένα θα είναι εκείνο που θα τα παρακινήσει να βρουν και το δεύτερο, και το τρίτο, κ.ο.κ. Είναι ένα ντόμινο που ξεκινά με εκείνο το ένα βιβλίο που θα σε σπρώξει στο επόμενο. Πώς θα το ανακαλύψουν όμως αυτό το ένα; Οι συμβουλές είναι χιλιοειπωμένες, όμως αξίζει να κάνουμε μια ακόμα αναφορά. Μια επίσκεψη σε ένα βιβλιοπωλείο ή μια βιβλιοθήκη θα τους ανοίξει τον δρόμο. Αφήστε τα να διαλέξουν μόνα τους, χωρίς τη δική σας παρέμβαση. Ναι, κατά 99% θα επιλέξουν κάτι που τους αρέσει, επειδή τους γυάλισε στο μάτι και που δεν αρέσει σ’ εμάς τους μεγάλους, επειδή πιστεύουμε ότι είναι “σκουπίδι”. Είναι όμως η δική τους επιλογή. Και μπορεί να έχουν κάνει και λάθος. Μπορεί όμως και όχι. Γιατί στο δικό τους το μυαλό δεν υπάρχουν καλά και καλά βιβλία, αλλά σκέτο βιβλία. Μην προσπαθήσετε να επιβάλλετε το δικό σας γούστο.
Θα μου πείτε όμως, και δίκιο θα έχετε, ότι δεν μπορούν όλες οι οικογένειες να διαθέτουν χρήματα για “πέταμα”, σε βιβλία που δεν αρέσουν στα παιδιά. Κι εδώ μπαίνει το θέμα βιβλιοθήκες. Στις γειτονιές υπάρχουν οι δημοτικές βιβλιοθήκες και κάποιες από αυτές λειτουργούν μέσα στο καλοκαίρι και εκπονούν εκπληκτικά προγράμματα φιλαναγνωσίας. Ψάξτε τον Δήμο σας και βρείτε πού υπάρχει δανειστική βιβλιοθήκη, γίνετε μέλη και δανειστείτε βιβλία. Εναλλακτικά, μιλήστε με τους γονείς των συμμαθητών των παιδιών σας και προτείνετέ τους τα παιδιά να ανταλλάσσουν βιβλία. Μπείτε κι εσείς oι ίδιοι στο παιχνίδι και καλλιεργείστε τους την περιέργεια διαβάζοντάς τους εσείς βιβλία μεγαλόφωνα, βιβλία που είτε θα διαλέγετε εσείς ή τα παιδιά ή όλοι μαζί. Γιατί ας μην γελιόμαστε, δεν μπορούμε να μιλάμε για παιδιά που δεν διαβάζουν κι εμείς που το λέμε να μην διαβάζουμε. Ας τους εμπνεύσουμε τη τη φιλαναγνωσία μέσα από τη δική σας αγάπη για τα βιβλία.
Δεκαεννιά βιβλία για διστακτικούς αναγνώστες
Οταν προτείνεις κάτι, καλό είναι να μην κοιτάς μόνο τις δυνατότητες του αναγνώστη ανά ηλικία, αλλά κυρίως τις προτιμήσεις του. Οταν πας, π.χ. σε ένα βιβλιοπωλείο ο βιβλιοπώλης ή στη βιβλιοθήκη ο βιβλιοθηκονόμος δεν σε ρωτάει τι μπορείς να διαβάσεις, αλλά τι σου αρέσει. Με αυτήν ακριβώς τη λογική έχει συνταχθεί και η παρακάτω λίστα με βιβλία που θα μπορούσαν να προταθούν και τελικά ίσως και να αρέσουν σε παιδιά που αισθάνονται περίεργα όταν αντικρίζουν μεγάλα κείμενα. Τα κριτήρια για την επιλογή ήταν δύο: το ένα και πολύ βασικό, το χιούμορ. Το δεύτερο, να είναι κόμικ ή έστω να έχουν χαρακτηριστικά κόμικ. Οχι απαραίτητα και τα δύο μαζί. Γιατί κόμικ; Γιατί η χρήση των καρέ, της εικονογράφησης και των κειμένων σε μορφή bubbles ή έστω και λίγο μεγαλύτερα σε έκταση, δημιουργούν αίσθηση άνεσης και οικειότητας στον αναγνώστη εκείνον που αισθάνεται άβολα όταν πρέπει να διαβάσει μεγάλα κείμενα. Χωρίς, λοιπόν, σειρά προτεραιότητας, ορίστε η λίστα:
Dog Μan του Ντέιβι Πίλκι, Εκδόσεις Ψυχογιός (μτφρ. Σοφία Γρηγορίου). Ο δημιουργός του αγαπημένου Καπετάν-Βράκα έχει γράψει και εικονογραφήσει και τη σειρά Dog man. Τα βιβλία πρωτοεκδόθηκαν το 2016 στο εξωτερικό και η σειρά αποτελείται μέχρι στιγμής από 8 τόμους. Το στόρι: ένας αστυνομικός και ο σκύλος του προσπαθώντας να απασφαλίσουν μια βόμβα, καταλήγουν στο νοσοκομείο. Εκεί οι γιατροί αποφασίζουν – καθώς τα πράγματα είναι πολύ σοβαρα και για τους δύο – να σώσουν έναν μόνο από τους δύο, ώσπου μια νοσοκόμα πετάει την ιδέα: να ράψουν το κεφάλι του σκύλου στο σώμα του αστυνομικού! Μισός σκύλος, μισός άνθρωπος, ο Dog Man θα γίνει ο απόλυτος ήρωας και θα σώσει τον κόσμο από τον κακό Πίτι. Είναι αστείο, είναι αυτό που πιθανώς κάποιος να χαρακτήριζε και ως “καμμένο”, αλλά είναι πραγματικά αστείο και ο Πίλκι το χιούμορ το δουλεύει πολύ καλά. 7+, 9+.
Στο δάσος του Σπύρου Γιαννακόπουλου και της Στέλλας Στεργίου (εκδόσεις Πατάκη). Φρεσκότατο, το πρώτο κόμικ του αγαπημένου στα παιδιά Γιαννακόπουλου και της νέας κομίστριας Στεργίου, βγήκε μόλις πριν λίγο καιρό από το τυπογραφείο. Σενάριο που παίζει με τα γνωστά σε όλους μας κλασικά παραμύθια και φανταστικό σχέδιο. Το στόρι: Ενα αγόρι ψάχνει απεγνωσμένα τον δρόμο του γυρισμού. Μια βατραχίνα γυρεύει ένα φιλί από τον αγαπημένο της που θα την κάνει και πάλι πριγκίπισσα. Και μια μάγισσα έχει βάλει στο μάτι τον αμύθητο θησαυρό των νάνων. Ολα αυτά στο δάσος, εκεί που απίθανα πράγματα μπορούν να συμβούν. Θα διαφωνίσω, αν μου επιτρέπεται, μόνο με την ντε και καλά κατηγοριοποίηση του συγκεκριμένου κόμικ ως ανάγνωσμα που μιλάει για τη ενηλικίωση και την αναζήτηση της ταυτότητας του πρωταγωνιστή και το πώς μέσα από τις περιπέτειες που ζει του παίρνει μια γεύση από την αληθινή ζωή και θα πω απλώς πως διασκέδασα πολύ διαβάζοντάς το. 9+, 12+.
Τα μυστήρια της Πένι Πέπερ: Απατεώνες στο προαύλιο της Ulrike Rylance, εικ. Lisa Hansch (μτφρ. Δαρρεία Τζαννετάκη, εκδόσεις Μεταίχμιο). Το όγδοο βιβλίο της πολυαγαπημένης σειράς με πρωταγωνίστρια την Πένι Πέπερ είναι εδώ. Το στόρι: Ένας κλέφτης τριγυρνάει στο σχολείο της Πένι. Χρήματα και κινητά εξαφανίζονται όλο και συχνότερα. Το κινητό της Ίντας πέφτει κι αυτό στα χέρια του κλέφτη, όταν εκείνη το αφήνει στα αποδυτήρια την ώρα της γυμναστικής. Οι πιθανοί δράστες είναι στην πραγματικότητα πολύ λίγοι: ο αδερφός της Πένι, ο Τιμ, ο οποίος στραμπούληξε τον αστράγαλό του και γύρισε κουτσαίνοντας στα αποδυτήρια, η ξινή η Ίβι από τη διπλανή τάξη και η κόρη Αιμοδιψούχτεν. Η Πένι και οι ντετέκτιβ της διεξάγουν έρευνες, όμως όλοι οι ύποπτοι φαίνεται να είναι αθώοι… Και τώρα; Κι εδώ μεγάλη σημασία παίζει η εικόνα, το χιούμορ και φυσικά η αστυνομική πλοκή. 7+, 9+.
Μετά τιμής, Αλις Τιμς των Kate & Jol Temple, εικ. Grace West (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδόσεις Παπαδόπουλος). Το ζευγάρι στη ζωή και στη συγγραφή Kate και Tζόελ γράφουν ένα βιβλίο γεμάτο φαντασία, χιούμορ, απρόβλεπτες και ανατρεπτικές καταστάσεις, φαντάσματα, γκλίτερ και χλαπάτσα μονόκερου! Κάτι τρομερό συνέβη στην Άλις Τιμς: το μυστικό της ημερολόγιο έπεσε στα χέρια του Τζίμι Κουκ, του χειρότερου εχθρού της στην τάξη. Ο οποίος, φυσικά, το διάβασε. Τι θα γίνει στη συνέχεια; Θα καταφέρει η κυρία Φένελ να τους συμφιλιώσει; 9+, 12+
Οράτιος και Χάριετ της Clare Elson (μτφρ. Αργυρώ Πιπίνη, εκδ. Καλέντης). Η απίθανη φιλία ανάμεσα σε ένα άγαλμα και ένα κορίτσι, μέσα από τη νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων της Oxford University Press, διασκεδάζει τα παιδιά. Η Χάριετ είναι επτά ετών. Και τριών μηνών. Ο Οράτιος είναι αιώνιος, για την ακρίβεια από τον δέκατο έβδομο αιώνα. Και ΑΓΑΛΜΑ! Αλλά η φιλία τους στεριώνει, παρά το δύσκολο ξεκίνημα… Ο Οράτιος θα αναγκαστεί να κατέβει από το βάθρο του και η Χάριετ θα τον βοηθήσει να προσαρμοστεί στο πνεύμα της σύγχρονης ζωής. Οι δυο τους έχουν μια ξεκαρδιστική αποστολή: ψάχνουν να βρουν ένα σπίτι για τον Οράτιο, και θα έρθουν αντιμέτωποι με τον άθλιο δήμαρχο της πόλης και μακρινό απόγονο του άσπονδου εχθρού του Οράτιου από τον δέκατο έβδομο αιώνα.Εχει χιούμορ και είναι καλογραμμένο. Η σειρά της Clare Elsom αποτελείται μέχρι στιγμής από δύο βιβλία (Κατακτούν την πόλη και Εχει ο καιρός γυρίσματα), ενώ στο site του εκδότη αναφέρεται πώς σύντομα θα κυκλοφορήσουν και άλλα δύο. 7+, 9+.
3 Τρελοί YouTubers!: Απίστευτη κάμερα… κλικ! της Nuria Aparicio (μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη, εκδόσεις Διόπτρα). Η Νuria Aparicio είναι γνωστή για την εικονογράφηση της σειράς βιβλίων “Σεργουφ Χολμς” που κυκλοφορεί από τις ίδιες εκδόσεις. Με πολύ χιούμορ και χρώμα, η σειρά βιβλίων “Τρεις τρελοί youtubers” μας συστήνει τρία παιδιά, που όπως λένε τα ίδια, τίποτα δεν τους σταματά. Μέχρι που θα βρουν μια βιντεοκάμερα με μυστικές δυνάμεις. Και η περιπέτεια και τα μπλεξίματα μόλις που έχουν ξεκινήσει. 7+, 9+.
Aστέρια του ποδοσφαίρου – Ο Ρονάλντο τα σπάει των Simon Mugford και Dan Green (μτφρ. Πετρούλα Γαβριήλίδου, εκδόσεις Μίνωας). Για τους λάτρεις του ποδοσφαίρου, οι εκδόσεις Μίνωας έφεραν στην Ελλάδα τη σειρά βιβλίων του Magford και του Γκριν. Μέχρι στιγμής υπάρχουν τα βιβλία για τον Μέσι και τον Ρονάλντο και μέσα στις σελίδες τους ο αναγνώστης θα βρει γεγονότα από τη ζωή των δύο μεγάλων αθλητών, στατιστικά που τους αφορούν και φυσικά πολλές ιστορίες με πρωταγωνιστές τους δύο αυτούς άσσους του ποδοσφαίρου, εικονογραφημένα με τέτοιο τρόπο ώστε να τραβούν το μάτι και να κεντρίζουν το ενδιαφέρον. 7+, 9+
Βασιλιάδες της βαβούρας 1 – Φιλικοί σαν τα σκυλόψαρα του Γιάκομπ Μ. Λέοναρντ, εικ. Σεμπάστιαν Χάιντελ (μτφρ. Δέσποινα Κλεομβρότου, μτφρ σχεδίων Απόστολος Ιωάννου). Ο Γιούστους μόλις μετακόμισε με τους γονείς του σε καινούργια πόλη και δυστυχώς άλλαξε και σχολείο. Εκεί γνωρίζει τον Αμπτί, ο οποίος, λέει ο Γιούστους, χασκογελάει σαν δεινόσαυρος T-Rex πριν απ΄ το πρόγευμα και οδηγεί την συμμορία του κατευθείαν προς το μέρος του. «Είμ’ ο KING OF SCHOOL!», ανακοινώνει ο Αμπντί και τότε συμβαίνει κάτι, κάτι πολύ βλακώδες: ο Γιούστους αρχίζει να γελάει, δυνατά και τρανταχτά και αναφωνει “KING OF SCHOOL; Συνέχισε να ονειρεύεσαι φίλε! Εδώ θα υπάρξει, στα σίγουρα, μόνο ένας KING, και αυτός – ΘΑ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ!” Ούπς! Ετσι λοιπόν ξεκινά ο καθημερινός πόλεμος ανάμεσα στα δύο αγόρια. Ποιος θα ανακηρυχθεί ο Βασιλιάς της Βαβούρας; Αστείο, γρήγορο, έξυπνο, το βιβλίο του Λέοναρντ είναι ιδανικό για παιδιά 12+ .
Τζερόνιμο Στίλτον – Μέχρι τα βάθη της θάλασσας. Βασισμένο σε μια ιδέα της Elisabetta Dami και εικονογραφημένο από του Danilo Barozzi, Silvia Bigolin και Carla De Bernardi, έρχεται από τις εκδόσεις Κέδρος σε μετάφραση Γιώργου Κασαπίδη το έκτο βιβλιο της σειράς Ταξίδι στο βασίλειο της Φαντασίας. Ένας μεγάλος κίνδυνος απειλεί το Βασίλειο της Φαντασίας… Η Βερμέλια, η βασίλισσα των βασιλισσών των μαγισσών και φύλακας του Μεγάλου Ρουμπινιού της Φωτιάς, προσπαθεί να αποκτήσει άλλη μια πανίσχυρη πέτρα, το Γαλάζιο Ζαφείρι. Αν τα καταφέρει, ολόκληρο το Βασίλειο της Φαντασίας θα πέσει στα χέρια της. Έτσι, αρχίζει μία ακόμη φανταστική περιπέτεια του Αγνού και Γενναίου Ιππότη, Τζερόνιμο Στίλτον, που θα τον οδηγήσει μέχρι τα βάθη της θάλασσας. Ο Τζερόνιμο Στίλτον δεν χρειάζεται πολλές συστάσεις, είναι απο τα βιβλία που οι αναγνώστες έχουν λατρέψει. 7+, 9+
Κλασικά σε κόμικ – Διάφοροι συγγραφείς και κομίστες. Κλασικά έργα ξαναζωντανεύουν μέσα από σελίδες comic books. Από τις Εκδόσεις Μίνωας κυκλοφορούν πλέον και στα ελληνικά τέσσερα από τα πέντε βιβλία της ιταλικής σειράς «Κλασικά σε κόμικ» (Classici a fumetti). «Μαύρη Καλονή» της Άννα Σιούελ σε διασκευή και σχέδιο της Donata Pizzato, «Ο μάγος του Οζ» του Λ. Φρανκ Μπάουμ σε σενάριο-σχέδιο της Agny Innocente, «Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες» του Βερν σε διασκευή και σχέδιο του Giopota και «Ο μυστικός κήπος» της Φράνσις Χόντσον Μπαρνέτ σε σενάριο και σχέδιο του Fabio Pia Mancini. Και τα τέσσερα τα έχει μεταφράσει η Μαρία Γουρνεζιάκη. Πολύ καλές διασκευές και σχέδια από τέσσερις εξαιρετικούς Ιταλούς κομίστες, ιδανικά για παιδιά 7+.
Πέρα από τα παραπάνω βιβλία, όλα διαλεγμένα από την πρόσφατη παραγωγή, υπάρχουν και μερικά παλιότερα που αγαπάμε πολύ:
Τα ημερολόγια της Εστερ – Ριάντ Σατούφ, εκδ. Ποταμός
Ο Μικρός Πρίγκιπας – Αντουάν ντε Σαιντ Εξιπερί, διασκευή Στέλλα Στεργίου, εκδ. Polaris
Στα μυστικά του Βάλτου – Πηνελόπη Δέλτα, διασκ. Παναγιώτης Πανταζής και Γιάννης Ράγκος, εκδ. Polaris
O Ζητιάνος – Ανδρέας Καρκαβίτσας, διασκ. Canellos Kob, εκδ. Polaris
Πάρκο Στράτφορντ: Ρωμαίος και Ιουλιέτα – Ian Lendler & Zack Giallongo, εκδ. Polaris
Ερωτόκριτος – Κορνάρος, διασκ. Γιάννης Ράγκος, Γιώργος Γούσης, εκδ. Polaris
Επίσης, αν θέλετε να διαβάσετε περισσότερα για τα κόμικ και τη σημασία τους στους απρόθυμους αναγνώστες μπείτε εδώ.
