Απλωμένα στο τραπέζι μπροστά μου βρίσκονται τρία βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας από 4 έως 8 ετών. Πρόκειται για τρία βιβλία διαφορετικού θέματος το καθένα, αλλά που και τα τρία τα κλείνω με την ίδια ακριβώς αίσθηση.
Στο πρώτο βιβλίο, η Μαρία Γιαγιάννου μας συστήνει στη Χαμηλοπάρδαλη (εικ. Θέντα Μιμηλάκη, εκδ. Ψυχογιός, 2025) και αφηγείται την ιστορία της Αριστέας, μιας καμηλοπάρδαλης με κοντό λαιμό, χαρακτηριστικό που την καθιστά… χαμηλοπάρδαλη. Η Αριστέα δε θέλει με τίποτα να είναι η τελευταία στην παρέλαση του σχολείου, έχει κουραστεί να μην φαίνεται στις φωτογραφίες, να μην φτάνει τα τρυφερά φύλλα στα ψηλά κλαδιά και να μην μπορεί να φορέσει μακριά σκουλαρίκια. Με σύμμαχό της τη Φιλομήλα, μια καμήλα με δύο πολύ μικρές καμπούρες, δηλαδή μια… χαμήλα, η Αριστέα θέτει ως στόχο να γίνει η καλύτερη μαθήτρια ώστε να μπορέσει να είναι μπροστά στην παρέλαση. Καταφέρνει τον στόχο της, ή μάλλον σχεδόν, αφού τελικά η Φιλομήλα γίνεται σημαιοφόρος και η Αριστέα παραστάτρια δίπλα της.
Στο δεύτερο, η Παναγιώτα Στρίκου-Τομοπούλου μας συστήνει μία… πριγκίπισσα. Στο βιβλίο της Η Πριγκίπισσα και το στέμμα (εικ. Ελενα Τσαπρούνη, εκδ. Μεταίχμιο, 2025) η Έλλη βρίσκει βαρετά τα μαθήματα καλών τρόπων, το βαλς και τις υποκλίσεις. Αντί να διαβάζει για τον Μέγα Αλέξανδρο και τον Ιούλιο Καίσαρα, για μάχες και ναυμαχίες, διαβάζει για ήρωες φανταστικούς και τόπους μαγικούς, για ζώα που μιλάνε και δράκους που απ’ το στόμα τους πετάνε φωτιές. Στο μάθημα του χορού στη μεγάλη σάλα με τα ασπρόμαυρα πλακάκια, αντί να ακολουθεί τα βήματα του βαλς, στήνει σκακιστικές παγίδες. Το πιο αγαπημένο της όμως παιχνίδι ήταν να ψάχνει το στέμμα. Από την άλλη, ο αδερφός της, ο πρίγκιπας Βίκτωρας αν και προορίζεται για διάδοχος του θρόνου, θέλει στην πραγματικότητα άλλα πράγματα κι όχι το στέμμα. Διαβάζει για ξόρκια που μεταμορφώνουν πρίγκιπες σε βατράχια, για χαλιά που πετάνε και για λαμπερά δαχτυλίδια που όταν τα τρίβεις μπορούν να σε πάνε όπου ονειρεύεσαι. Η προδιαγεγραμμένη τύχη των δύο παιδιών αλλάζει όταν η Έλλη βρίσκει το στέμμα.
Στο τρίτο βιβλίο, η Τασούλα Επτακοίλη γράφει για τη Μέριλιν τη γουρουνίτσα (εικ. Στεργίου Στέλλα, εκδ Μεταίχμιο, 2025) που από την κτηνοτροφική μονάδα του Πολύβιου Μπριζολόπουλου, βρέθηκε στη φάρμα της Μαργαρίτας Φιλοζωίδου και της Βίκυς Χορτοφαγοπούλου ανάμεσα σε μια κατάμαυρη γαϊδουρίτσα που την έλεγαν Λευκή, μια κατσίκα που ήθελε να είναι αρχηγός, ένα πόνι που όλο έτρεχε σαν αλαφιασμένο, για να ανεμίζει η χαίτη του, και άλλα πολλά. Και εκεί παρακολουθούμε τη Μέριλιν και τις ανησυχίες της για τα ζώα της φάρμας και τη σχέση της μαζί τους ως την στιγμή που συμπληρώνει και γιορτάζει ένα χρόνο στο νέο της σπίτι.
Ομολογώ ότι πλέον όταν διαβάζω βιβλία για παιδιά ψάχνω αυτόματα να βρω σε ποια από τις «τρεις θείες» από το «Η μυστική πύλη. Γιατί τα βιβλία για παιδιά είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση» του Μακ Μπάρνετ (εκδ. Πατάκης) και θα κατατάξω ανάλογα το βιβλίο που κρατώ στα χέρια μου. Σύμφωνα με τον Μπαρνέτ, λοιπόν, τα βιβλία που διαβάζει ένα παιδί παρομοιάζονται με τρεις, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, θείες. Τα βιβλία αυτά που προσπαθούν με διάφορους τρόπους, όπως λογοπαίγνια ή την εικονόγραφηση να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των παιδιών, συνήθως ανεπιτυχώς. Βιβλία που μοιάζουν με τη πρώτη θεία, αυτή που αλλάζει πρόσωπο όταν συνομιλεί με το παιδί, γλυκαίνει, γίνεται τρυφερή αλλά τελικά δε φαίνεται να την ενδιαφέρει ουσιαστικά η γνώμη του και κυρίως δεν το αντιμετωπίζει ισότιμα. Έπειτα είναι τα βαρετά και διδακτικά βιβλία που μοιάζουν με τη δεύτερη θεία, την αυστηρή, ψυχρή και βαρετή. Δε σου μιλάει, σου δίνει εντολές και πάντα διορθώνει τους τρόπους σου. Και τέλος, είναι και τα βιβλία αυτά που μοιάζουν με τη τρίτη θεία. Αυτή που έχει ενδιαφέρουσες ιστορίες, που βάζει το προσωπικό της στοιχείο αλλά ενδιαφέρεται και για το τι ενδιαφέρει το παιδί και το αντιμετωπίζει ισότιμα. Τα βιβλία δηλαδή που θα σαγηνέψουν και θα αποτελέσουν επιλογή, ξανά και ξανά, για το παιδί αναγνώστη τους.
Στη Χαμηλοπάρδαλη υπάρχουν οι προκλήσεις της διαφορετικότητας, της φιλίας και της εσωτερικής δύναμης, στην Πριγκίπισσα και το Στέμμα υπάρχουν τα θέματα για τα έμφυλα στερεότυπα, τα προσωπικά θέλω, τα πρέπει και τα θέλω των άλλων για εμάς, ενώ η Μέρλιν μας ζητάει να δούμε τα γουρουνάκια όχι ως ζώα εκτροφής, αλλά ως ζώα συντροφιάς. Ωστόσο, νιώθω ότι και τα τρία βιβλία δεν μπορούν να διαβαστούν χωρίς τη μεσολάβηση ενός ενήλικα, ο οποίος και – εκτός από τη μεγαλόφωνη ανάγνωση – θα ξεκινήσει και τη συζήτηση πάνω στη συγκεκριμένη θεματολογία του κάθε βιβλίου. Αδιαμφισβήτητα και τα τρία βιβλία στηρίζονται σε μια ενδιαφέρουσα ιδέα, μιλάνε με ωραίο λόγο, έχουν σίγουρα καλές προθέσεις, όπως η πρώτη θεία, δεν είναι αυστηρά και ψυχρά και ευτυχώς απουσιάζει ο διδακτισμός, άρα σίγουρα δεν ανήκουν στην κατηγορία της δεύτερης θείας, όμως και από τα τρία απουσιάζει η μαεστρία της πλοκής, η έκπληξη της ανατροπής και το χιούμορ. Το σίγουρο λοιπόν είναι ότι δε βρίσκεις στην ανάγνωσή τους την τρίτη θεία, αυτή που σαγηνεύει με την αφήγηση, το χιούμορ και την ανατροπή στην πλοκή.
Ναι, και τα τρία βιβλία μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο μιας τάξης, μιας βιβλιοθήκης, μιας ομάδας, αλλά αναρωτιέμαι αν είναι βιβλία που θα κερδίσουν αβίαστα το αναγνωστικό ενδιαφέρον του παιδιού και αν το παιδί θα τα αναζητήσει αυθόρμητα, για να τα πάρει να τα διαβάσει μόνο του. Δυστυχώς, φοβάμαι πως όχι.
